Tử vong do bệnh dại tăng trái mùa, Bộ Y tế nói gì?

Làm thế nào để giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh dại? Xung quanh nội dung này, phóng viên Báo Người Lao Động đã có cuộc trao đổi với tiến sĩ - bác sĩ Hoàng Minh Đức, Phó Cục trưởng phụ trách quản lý, điều hành Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế).

Bệnh dại có xu hướng tăng

- Phóng viên: Thưa ông, bệnh dại thường gia tăng vào mùa nắng nóng nhưng năm nay, ngay từ mùa đông xuân số mắc và tử vong đã tăng đột biến. Ông lý giải sao về điều này?

+ Tiến sĩ - bác sĩ Hoàng Minh Đức: Bệnh dại là bệnh nhiễm vius cấp tính của hệ thần kinh trung ương, lây từ động vật sang người qua chất tiết, thường là nước bọt bị nhiễm virus dại. Hầu hết các trường hợp phơi nhiễm với virus dại qua vết cắn, vết liếm của động vật mắc bệnh dại, đôi khi qua đường tiếp xúc như hít phải khí dung hoặc cấy ghép mô/cơ quan bị nhiễm virus dại.

Ổ chứa virus dại trong thiên nhiên thường là các loài động vật có vú như chó, mèo, dơi, cáo… Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính mỗi năm có khoảng 59.000 người chết vì bệnh dại trên toàn thế giới.

Tại nước ta, từ năm 2022 đến nay, bệnh dại có xu hướng gia tăng. Năm 2023 cả nước có 82 người chết vì bệnh dại, gần 675.000 người phải điều trị dự phòng bệnh. Trong đó 80% trường hợp do chó cắn, 18% do mèo, còn lại do các động vật khác như khỉ, chuột, dơi.

Thống kê trong 2 tháng đầu năm nay, cả nước ghi nhận 22 trường hợp tử vong do bệnh dại, cao hơn gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái. Một số tỉnh, thành phố ghi nhận số người tử vong do bệnh dại cao như: Gia Lai 14 ca, Nghệ An 7 ca, Bình Phước 7 ca, Điện Biên 6 ca, Bến Tre 5 ca, Đắk Lắk và Bình Thuận 4 ca.

Thời gian gần đây, số người chết do bệnh dại liên tục tăng. Từ đầu năm 2024 đến nay, ghi nhận 23 ca tử vong do bệnh dại trên người, tăng hơn gấp đôi so với cùng kỳ năm 2023.

Theo thống kê, thời gian cao điểm ghi nhận các ca bệnh dại thường là mùa hè, tập trung vào các tháng 8-9 trong năm. Tuy nhiên, năm nay sự gia tăng đột biến vào 2 tháng đầu năm, có thể lý giải sự gia tăng các ca bệnh dại trên người có liên quan trực tiếp đến sự gia tăng các ca bệnh dại trên động vật từ năm 2023 đến nay và đặc biệt từ đầu năm 2024 đến nay.

Theo thông tin từ Cục Thú y, năm 2023 ghi nhận 347 ca bệnh dại trên động vật tại 31 tỉnh, thành phố. Từ đầu năm 2024 đến nay ghi nhận 45 ca tại 22 tỉnh, thành phố, tăng 6 ca và tăng gấp đôi số tỉnh, thành phố có dịch so với cùng kỳ năm 2023. Bên cạnh đó, tỉ lệ tiêm vắc-xin phòng dại trên chó, mèo nuôi hiện mới chỉ đạt khoảng 50% trên tổng đàn, một số nơi chỉ đạt 10%.

Trong khi đó, Chương trình quốc gia phòng, chống bệnh dại, giai đoạn 2022-2030 ban hành kèm theo Quyết định số 2151 ngày 21-12-2021 của Thủ tướng Chính phủ quy định tiêm vắc-xin dại cho 70% tổng đàn chó, mèo nuôi trong giai đoạn 2022-2025.

Các tổ chức quốc tế như WHO, FAO, WOH (Tổ chức thú y thế giới) cũng khuyến cáo cần đạt tỉ lệ bao phủ vắc-xin phòng dại cho động vật ít nhất 70% trên tổng đàn trong 2 năm liên tiếp thì mới có hiệu quả phòng ngừa lây nhiễm bệnh dại sang người.

- Gần đây có nhiều trường hợp bị chó cắn hoặc tiếp xúc với động động trong thời gian dài, thậm chí nhiều tháng đến nhiều năm mới phát bệnh bệnh dại. Tại sao lại như vậy, thưa ông?

+ Ở Việt Nam, chó là ổ chứa virus dại chủ yếu chiếm 96-97%, sau đó là mèo chiếm 3 - 4%, động vật khác (thỏ, chuột, sóc...) chưa phát hiện được. Nguồn truyền bệnh dại là động vật có vú hoang dã và động vật sống gần người, nhiều nhất là chó, sau đó là mèo.

Ở chó và mèo thường từ 3-7 ngày trước khi có dấu hiệu lâm sàng và trong suốt thời kỳ súc vật bị bệnh. Trong khi đó đã lên cơn dại, kể cả động vật và người đều có tỉ lệ tử vong gần như 100%.

Thông thường thời gian ủ bệnh dại ở người từ 2-8 tuần, có thể ngắn khoảng 10 ngày hoặc dài trên 1 năm hoặc 2 năm, trung bình là khoảng từ 1-3 tháng. Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng virus xâm nhập vào cơ thể, sự nặng nhẹ của vết thương, khoảng cách xa gần từ vết thương đến não bộ và sức đề kháng của cơ thể.

Vết thương nặng, gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh ngắn. Thời gian ủ bệnh ngắn nhất được tìm thấy khi vết cắn ở đầu, mặt, tay và đặc biệt là đối với trẻ em.

Các báo cáo gần đây cho thấy các ca bệnh có thời gian ủ bệnh ngắn, từ 10-15 ngày, trong đó nhiều trường hợp là trẻ em dưới 5 tuổi bị chó, mèo cắn ở vùng đầu, mặt, gây thương tích nặng ở khu vực gần thần kinh trung ương.

Gần 800 tỉ đồng cho tiêm phòng bệnh dại

- Mỗi năm có dưới 100 ca bị tử vong do bệnh dại và hàng trăm ngàn người phải đi tiêm vì chó mèo cắn, cào... với số tiền không hề nhỏ. Ông chia sẻ thêm về gánh nặng này?

+ Đúng như vậy. Tính riêng năm 2023 có 82 ca tử vong do bệnh dại và gần 500.000 người dân phải tiêm vắc-xin phòng dại, với giá mỗi liều từ 1,2 triệu -1,5 triệu đồng. Đồng thời, chúng ta phải tiêm phòng bệnh dại cho 8 triệu con chó mèo, mỗi mũi khoảng 50.000 đồng.

Như vậy, tổng kinh phí phải chi trả phòng bệnh dại rất lớn. Ước tính chi phí tiêm phòng bệnh dại do bị chó mèo cắn trong năm 2023 lên tới gần 800 tỉ đồng (650.000 người tiêm vắc-xin phòng dại), chưa kể những ảnh hưởng lớn tới sức khỏe người bị chó mèo cắn và phải đi tiêm phòng.

- Tại sao chúng ta tuyên truyền, phòng chống bệnh dại đã rất lâu mà tình hình bệnh dại vẫn phức tạp?

+ Một trong những giải pháp then chốt để ngăn ngừa bệnh dại lây sang người là tiêm vắc-xin phòng dại cho chó, mèo và quản lý chó mèo. Tuy nhiên, nước ta là một trong những nước có đàn chó, mèo nuôi tương đối lớn (khoảng 8 triệu con), các hộ gia đình thường nuôi thả tự do, đặc biệt ở các khu vực nông thôn, miền núi. Điều này khiến cho việc quản lý đàn chó, mèo cũng như tiêm vắc-xin cho động vật gặp nhiều khó khăn.

Thực tế, theo thông tin từ Cục Thú y, công tác quản lý đàn chó, mèo ở một số địa phương còn lỏng lẻo. Tỉ tiêm vắc-xin phòng dại trên động vật còn thấp. Trong khi đó, việc ngăn chặn tai nạn từ chó mèo lại không dễ dàng bởi quy định phải đeo rọ mõm khi chó mèo ra đường hoặc nơi công cộng vẫn được thực hiện kiểu nơi có, nơi không.

Công tác truyền thông phòng, chống bệnh dại trên người và động vật được Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp thực hiện trong nhiều năm qua. Tuy nhiên, tình hình dịch bệnh vẫn phức tạp bởi việc thay đổi tập quán nuôi và phòng bệnh cho chó, mèo không thể diễn ra trong thời gian ngắn.

Bên cạnh đó, chi phí tiêm vắc-xin bệnh dại trên người và động vật là do người dân phải tự chi trả. Một liệu trình vắc-xin phòng dại trên người khoảng 1,5 triệu đồng là một chi phí tương đối lớn đối với người nghèo. Vắc-xin phòng dại cho động vật rẻ hơn nhưng phải tiêm hàng năm, vì vậy với những gia đình nuôi nhiều cũng là một khoản chi phí lớn.

Thực tế cho thấy, khu vực nông thôn và dân tộc thiểu số chiếm tới 60% số ca tử vong do dại. Ngoài ra, truyền thông phòng, chống bệnh dại vẫn còn hạn chế dẫn đến tình trạng chủ quan lơ là, khiến người dân không tiêm phòng huyết thanh kháng dại, vắc-xin phòng dại kịp thời sau khi bị động vật nghi dại cắn. Nhiều trường hợp lại tự chữa trị bằng các biện pháp chưa được Bộ Y tế công nhận.

Một lý do khác nữa là người dân còn e ngại việc tiêm vắc-xin phòng dại, cho rằng vắc-xin phòng dại có nhiều tác dụng phụ. Thực tế, vắc-xin dại thế hệ mới hiện nay rất an toàn, có thể tiêm cho cả phụ nữ có thai và trẻ em ở mọi lứa tuổi.

Tiêm vắc-xin là biện pháp hữu hiệu nhất

- Vậy làm thế nào để ngăn ngừa bệnh dại và giảm số ca tử vong do bệnh dại thưa ông?

+ Người dân cần chấp hành nghiêm quy định tiêm phòng, không để chó, mèo thả rông; khi đưa chó, mèo ra nơi công cộng, khu dân cư, chung cư phải rọ mõm, có dây xích, có người dắt. Các tỉnh phải tổ chức tiêm vắc-xin phòng bệnh dại cho chó, mèo, bảo đảm tối thiểu trên 80% tổng đàn trong năm 2024 và các năm tiếp theo.

Các tỉnh đảm bảo đủ và tăng cường khả năng tiếp cận của người dân với vắc-xin phòng dại, huyết thanh kháng dại. Đặc biệt tại các khu vực có nguy cơ cao; bố trí mỗi huyện có ít nhất 1 điểm tiêm, ở những nơi địa bàn rộng và địa hình khó khăn xem xét bố trí thêm điểm tiêm phòng.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh công tác truyền thông về sự nguy hiểm của bệnh dại; tư vấn và tiêm vắc-xin phòng dại, huyết thanh kháng dại, nhất là tại các địa phương có trường hợp tử vọng do bệnh dại và có tỉ lệ tiêm phòng trên chó, mèo thấp.

Truyền thông, hướng dẫn trẻ em cách phòng tránh chó, mèo cắn và thông báo ngay cho cha, mẹ hoặc người thân sau khi bị chó, mèo cắn.

Khi bị chó, mèo cắn cần rửa vết thương dưới vòi nước chảy ngay lập tức với xà phòng liên tục 15 phút; nếu không có xà phòng có thể xối rửa vết thương bằng nước thông thường. Sau đó, vết thương cần được rửa sạch với cồn 70% hoặc cồn iod; hạn chế làm dập vết thương và không băng kín vết thương.

Kịp thời đến cơ sở y tế để khám, tư vấn và tiêm vắc-xin phòng dại, huyết thanh kháng dại; tuyệt đối không tự chữa trị hoặc nhờ thầy lang chữa trị.