Thuốc lá được coi là nguyên nhân gây tử vong chủ yếu ở vùng Tây Thái Bình Dương, nơi ước tính có tới 50-60% nam giới và 8-10% nữ giới hút thuốc lá và mức tiêu thụ thuốc lá theo đầu người cao nhất thế giới. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm có khoảng 3.000.000 ca tử vong do thuốc lá trên toàn cầu. Các nhà khoa học dự báo với tỷ lệ hút thuốc hiện thời, số người chết hàng năm do các bệnh thuốc lá sẽ lên tới 10.000.000 mỗi năm vào năm 2025, trong đó 7.000.000 ở các nước đang phát triển như Việt Nam.
Theo các nghiên cứu trước đây, người ta đã cho biết rằng trong khói thuốc lá có chứa hàng ngàn chất hóa học khác nhau tồn tại dưới hai dạng: dạng hạt và dạng khí. Dạng hạt gồm các chất gây nghiện như: nicotin, hắc ín, trong đó bao gồm rất nhiều các chất hóa học như benzen, benzopyren là các chất gây ung thư trên thực nghiệm. Theo ước tính, mỗi điếu thuốc lá thường chứa 0,5microgam hàm lượng 3-4 benzopyren. Các chất độc dạng khí trong khói thuốc gồm có CO, những khí độc khác giống khí thải của ôtô, xe máy khi chúng không đốt cháy hết nhiên liệu như amoniắc, hydrogen, cyanid.
Người không hút thuốc lá nhưng phải thường xuyên hít thở trong môi trường có khói thuốc do người khác hút cũng bị nguy hiểm như những người hút thuốc, họ là những người “hút thuốc thụ động”. Dòng khói phụ (dòng khói tỏa ra từ đầu điếu thuốc đang cháy) chứa số lượng lớn các chất gây ung thư và các chất độc hại khác. Một số trường hợp các chất độc chứa trong dòng khói này nhiều gấp 30 lần so với dòng khói chính (là dòng khói do người hút hít vào).
Ngành công nghiệp thuốc lá đã mang lại lợi ích không nhỏ cho kinh tế xã hội như giải quyết công ăn việc làm, đóng góp một phần đáng kể vào nguồn thu của ngân sách quốc gia. Tuy vậy, xét về mặt tác hại thì hút thuốc lá gây tổn thất lớn cho xã hội. Những chi phí dễ nhìn thấy là tiền mua thuốc lá, các chi phí về hỏa hoạn, tai nạn, dọn dẹp nhà cửa. Bên cạnh đó có nhiều chi phí mang tính dài hạn, lớn, khó đo lường là các tổn thất do giảm khả năng lao động, chi phí chữa bệnh do hút thuốc lá gây nên. Có thể nói, chi phí cho các thiệt hại mà hút thuốc gây nên gấp rất nhiều lần lợi ích nhỏ về kinh tế mà ngành công nghiệp sản xuất thuốc lá mang lại.
Hút thuốc không những là nguyên nhân gây nên nhiều bệnh ung thư mà còn gây nên các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, các bệnh về tim mạch, thai chết lưu, giảm cân trẻ sơ sinh, đột quỵ, bệnh mạch máu ngoại biên, loét miệng nối dạ dày và nhiều bệnh khác.
Hút thuốc là nguyên nhân của 30% trong tổng số các loại ung thư ở người, bao gồm ung thư phổi, thanh quản, thực quản, khoang miệng, bàng quang, tuỵ, dạ dày, vú, cổ tử cung. Trong khói thuốc, ngoài chất nicotin ảnh hưởng lên hệ tim mạch còn có trên 40 loại hóa chất khác nhau gây ung thư. Trong các chất độc này phải kể đến benzopyren là chất có khả năng 100% gây ung thư trên thực nghiệm.
Người hút thuốc có nguy cơ mắc và chết do ung thư phổi và thanh quản cao gấp 10 - 30 lần so với người không tiếp xúc với khói thuốc. Hút thuốc ở tuổi càng trẻ, thời gian hút càng dài, số lượng thuốc hút trong một ngày càng nhiều càng có nguy cơ cao.
Ở Việt Nam, hút thuốc lào, ăn trầu thuốc cũng là yếu tố nguy cơ cao gây ung thư phổi và ung thư khoang miệng. Nếu người hút thuốc có kèm theo nghiện rượu thì nguy cơ mắc ung thư càng cao hơn nữa. Thuốc lá và rượu có tác dụng hỗ trợ cho nhau để gây nên ung thư ở người.
Người đang hút thuốc mà bỏ hút thì nguy cơ bị ung thư sẽ giảm dần theo thời gian. Sau 5 năm ngừng hút thì nguy cơ bị ung thư phổi giảm đi 50%, sau 10 năm ngừng hút thì nguy cơ còn không đáng kể, gần như người không hút. Những người không hút thuốc nhưng sống hoặc làm việc trong môi trường cùng với người hút thuốc cũng có nguy cơ mắc các loại bệnh liên quan đến thuốc lá như bệnh tim mạch, hô hấp và ung thư như chính người hút, nhất là đối với phụ nữ và trẻ em (hút thuốc thụ động).
