3 lần thay đổi thiết kế và 16 năm chờ đợi
Sau chiến tranh thế giới thứ 2, các nhà chế tạo vũ khí Anh đã có một kế hoạch đầy tham vọng nhằm phát triển một loại đạn và súng trường tiến công mới. Từ những kinh nghiệm có được sau cuộc chiến tranh đẫm máu nhất lịch sử loài người, các nhà thiết kế đã tạo ra hai nguyên mẫu EM-1 và EM-2 sử dụng cỡ đạn 7mm, súng được thiết kế với khối đạn dược bố trí sau cò súng.
Tuy nhiên, hai nguyên mẫu này không được chấp nhận đưa vào sử dụng, khi NATO thông qua loại đạn tiêu chuẩn mới 7.62x51mm. Thế nên các nhà chế tạo vũ khí Anh đã phát triển một loại súng trường tấn công mới có tên L1A1 SLR như một bước đệm trong khi tiếp tục nghiên cứu mẫu súng trường tiến công cho riêng mình (loại súng này cũng được sản xuất tại Bỉ với tên gọi FN FAL).
Đến năm 1969, nhà máy Enfield đã phát triển một loại súng trường tiến công mới dựa trên loại súng AR-18 của Mỹ được sản xuất tại công ty vũ khí Sterling, Anh. Loại súng mới có tên XL64E5, sử dụng loại đạn 4.85x49mm. Đây chính là tiền thân của SA80.
Quá trình thử nghiệm loại súng này, đã được hoàn thành vào năm 1976. Tuy nhiên sau khi NATO quyết định tiêu chuẩn hóa đạn dược cho tất cả các thành viên trong khối, súng một lần nữa phải thiết kế lại.
Mẫu thiết kế mới có tên XL70E3 sử dụng loại đạn tiêu chuẩn NATO 5.56x45mm. Các thử nghiệm, cải tiến được kéo dài cho đến tận những năm 1980 trước khi mẫu thử nghiệm đi vào sản xuất đại trà với tên gọi XL85 và XL86.
Súng được chấp nhận đưa vào sử dụng trong quân đội Anh với tên gọi SA80 hay L85, L86 (theo năm đưa súng vào sử dụng 1985 và 1986).
SA80 có một con đường phát triển đầy chông gai, các nhà thiết kế của Anh gặp quá nhiều khó khăn trong việc hoàn thiện súng. Bên cạnh đó, việc phải liên tục thay đổi loại đạn theo tiêu chuẩn của NATO đã góp phần làm cho quá trình phát triển loại súng này thêm khó khăn.
Từ khi mẫu thử nghiệm XL64E5 được trình làng đến khi đưa vào sản xuất đại trà với tên gọi SA80 phải mất đến 16 năm, một quãng thời gian quá dài với một loại vũ khí không có gì là quá phức tạp và đối với một nền công nghiệp quốc phòng hùng mạnh như nước Anh đó lại càng không phải là vấn đề quá lớn, tuy nhiên, SA80 phải trải qua rất nhiều lần cải tiến mới đạt được độ tin cậy chấp nhận được.
Súng trường tiến công chính xác nhất thế giới
SA80 (vũ khí hạng nhẹ những năm 1980) được thiết kế theo kiểu bullpup, toàn bộ khối đạn dược, bệ khóa nòng nằm phía sau cò súng. Thiết kế này giúp tiết kiệm chiều dài trong khi vẫn đảm bảo được chiều dài nòng súng theo yêu cầu.
SA80 có cơ chế nạp đạn tự động bằng trích khí ngắn với bệ khóa nòng gắn khóa nòng xoay. Khóa nòng được điều chỉnh bằng một piston gắn phía trên súng, khóa nòng của SA80 có tới 7 rãnh.
Thiết kế của SA80 đại diện cho một loại súng trường tấn công hiện đại. Súng có khóa an toàn kiêm điều chỉnh chế độ bắn nằm phía bên trái báng súng, có thể tùy chọn bắn phát một hoặc liên thanh.
SA80 là một loại súng trường tiến công có độ chính xác rất cao. Điều này có được là nhờ sự kết hợp giữa bullpup và trích khí ngắn cùng với thiết kế búa kim hỏa khá độc đáo.
Súng có tay kéo khóa nòng nằm phía bên phải, buồng đạn, khóa nòng và các thiết bị quan trọng khác được làm bằng thép đặc biệt. Ốp lót tay phía trước của súng làm bằng vật liệu tổng hợp.
SA80 có thể tùy chọn trang bị súng phóng lựu 40mm bằng cách sử dụng một thiết bị gắn đặc biệt do Đức sản xuất. Ngoài ra, súng có thể trang bị lưỡi lê cho cận chiến.
Biến thể tiêu chuẩn của SA80 được trang bị kính ngắm quang học SUSAT. Các biến thể trước đó sử dụng thước ngắm cơ khí.
Hạn chế
SA80 tuy được thiết kế rất hiện đại nhưng lại tồn tại quá nhiều nhược điểm. Sự kết hợp giữa bullpup và trích khí ngắn biến SA80 thành một khẩu súng trường quá phức tạp trong chế tạo và bảo trì. Lỗi nặng nhất của SA80 là thường xuyên bi tắc đạn khi hệ thống chuyển động không được bôi trơn kịp thời.
Thiết kế bullpup tuy có ưu điểm là giảm được chiều dài của súng trong khi vẫn duy trì được chiều dài của nòng súng, nhưng kiểu thiết kế này không thực sự đáng tin cậy. Điển hình là hai nền công nghiệp quốc phòng hàng đầu thế giới là Nga và Mỹ không theo đuổi các thiết kế bullpup trong các loại súng bộ binh cá nhân của mình.
Những lỗ tản nhiệt phía trên SA80 giúp làm mát rất tốt nhưng chúng biến thành những cái “máy hút bụi” khi súng hoạt động trong điều kiện môi trường bụi bẩn cao. Các bộ phận chuyển động đòi hỏi phải được bôi trơn thường xuyên để tránh hiện tượng tắc đạn.
Tuy nhiên, việc bôi trơn thường xuyên các bộ phận chuyển động lại khiến cho súng dể bị dính cát hơn. Chỉ trong chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất đã có hơn 50 lỗi phát sinh được ghi nhận đối với SA80.
Các binh sĩ thủy quân lục chiến Anh đã chỉ trích gay gắt việc chọn SA80 vào sử dụng. Điều này đã dẫn đến nỗ lực cải tiến súng vào năm 2000. Quân đội Anh đã phải chi tới 400 bảng Anh cho mỗi khẩu SA80 thiết kế lại hay còn gọi là SA80 2A.
Các thay đổi bao gồm: cải tiến búa kim hỏa, sửa đổi khóa nòng, làm chậm quá trình đập búa vào kim hỏa trước khi súng ở chế độ tự động hoàn toàn, nâng cao khả năng ổn định và độ tin cậy của súng. SA80 L85A2 sau khi cải tiến đạt được độ tin cậy tốt hơn, được đánh giá là súng bộ binh cá nhân tốt nhất nước Anh.
Các biến thể
SA80 được sản xuất với khá nhiều biến thể khác nhau bao gồm súng trường tiến công tiêu chuẩn, súng tiểu liên và súng trường chi viện hỏa lực hạng nhẹ.
SA80 IW, mẫu thử nghiệm đầu tiên sử dụng cỡ đạn 4.85x49mm, tuy nhiên mẫu thử nghiệm này không được đi vào sản xuất đại trà do NATO đã thay đổi tiêu chuẩn đạn dược cho tất cả thành viên trong khối.
SA80 L85A1 biến thể cải tiến của SA80 sử dụng đạn tiêu chuẩn NATO 5.56x45mm, hộp tiếp đạn tiêu chuẩn NATO 30 viên, đây là súng trường tiến công tiêu chuẩn cho quân đội Anh những năm 1980-1990. Súng dài 785mm, nòng súng dài 518mm, trọng lượng 3,82kg chưa có hộp tiếp đạn, tầm bắn hiệu quả khoảng 450 mét.
SA80 L85A2, biến thể cải tiến của L85A1 vào năm 1997 sau khi thu thập nhiều khiếu nại của quân đội Anh trong quá trình sử dụng súng. Súng được cải tiến loa che lửa đầu nòng, ốp lót tay mới, trang bị tích hợp kính ngắm quang học SUSAT, tầm bắn của súng tăng lên 650 mét nhờ sự hỗ trợ của kính ngắm quang học.
SA80 L22A1 súng tiểu liên, biến thể thu gọn của L85A1, súng dài 709mm, nòng súng 442mm, trọng lượng 4,42kg, biến thể này có thêm tay cầm phụ phía trước ở dưới nòng súng.
SA80 L86 A1 LSW, súng trường chi viện hỏa lực hạng nhẹ, súng dài 900mm, nòng súng dài 646mm, trọng lượng 6,58kg chưa có hộp tiếp đạn, tầm bắn hiệu quả lên đến 850 mét. Súng có thêm hai chân chống phụ phía trước, bổ sung tay cầm phụ phía sau hộp tiếp đạn.
Lịch sử tham chiến
SA80 đã được triển khai trong tất cả các chiến dịch quân sự có sự tham gia của Anh từ những năm 1980. Triển khai hoạt động tại Bắc Ireland, chiến tranh vùng Vịnh lần thứ nhất, chiến tranh Bosnia, Kosovo, Sierra Leone, Afghanistan và Iraq.
SA80 bộc lộ nhiều nhược điểm qua các trận chiến thực tế, nhưng nhờ như vậy những điểm yếu mới được khắc phục và hoàn thiện dần, tuy rằng độ tin cậy của SA80 vẫn chưa thể sánh được với AK-47 nhưng đây là loại súng trường tiến công chính xác nhất hiện nay.
