Ngoài việc phòng bệnh ung thư thì việc sàng lọc và phát hiện sớm ung thư vô cùng quan trọng. Chìa khoá vàng để điều trị ung thư thành công đó là phát hiện sớm ung thư.
Theo Giáo sư Trần Văn Thuấn – Giám đốc Bệnh viện K trung ương ung thư đang gia tăng nhanh chóng không chỉ tại Việt Nam mà khắp nơi trên thế giới. Theo thống kê của tổ chức ghi nhận ung thư quốc tế, Việt Nam là nước đứng thứ 78/185 quốc gia và vùng lãnh thổ về tỷ lệ mắc ung thư nhưng tỷ lệ tử vong lại lên vị trí 56/185 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Nguyên nhân là do việc phát hiện và sàng lọc sớm ung thư ở Việt Nam còn buông lỏng nên người bệnh đa số đến viện khi đã ở giai đoạn 3 và 4.
Thống kê, tại Bệnh viện K trung ương một số bệnh ung thư có thể sàng lọc sớm như ung thư vú, ung thư cổ tử cung, ung thư đại trực tràng, ung thư dạ dày… nếu phát hiện được bệnh điều trị dễ dàng, ít tốn kém, tỷ lệ thành công cao.
GS Trần Văn Thuấn - Giám đốc Bệnh viện K trung ương
Theo định nghĩa của Tổ chức y tế thế giới (WHO): Phát hiện sớm ung thư (Early detection of cancer) bao gồm truyền thông, giáo dục cho nhân viên y tế và cộng đồng, cũng như thúc đẩy khả năng tiếp cận các dịch vụ khám bệnh chuyên khoa, khám sàng lọc để nâng cao khả năng phát hiện sớm bệnh ung thư ngay từ các triệu chứng đầu tiên.
Một số dấu hiệu ung thư sớm phát hiện được trên lâm sàng bao gồm khối u cục, vết loét khó lành, chảy máu bất thường, khó tiêu dai dẳng, khàn giọng lâu ngày.
Giáo sư Thuấn cho biết, tiêu chuẩn để tiến hành sàng lọc một bệnh ung thư: đó phải là bệnh phổ biến, có ảnh hưởng lớn tới sức khỏe cộng đồng, có giai đoạn tiền lâm sàng kéo dài, có thể phát hiện bằng khám lâm sàng hoặc xét nghiệm sàng lọc, từ đó điều trị có hiệu quả ở giai đoạn sớm.
Một ví dụ về tầm quan trọng của phát hiện sớm ung thư là trường hợp ung thư hắc tố ở da. Khối u có thể dễ dàng loại bỏ nếu nó chưa phát triển ăn sâu vào da. Tỷ lệ sống thêm 5 năm ở giai đoạn sớm là 98.4%. Một khi ung thư hắc tố di căn tới các cơ quan khác thì tỷ lệ sống thêm 5 năm chỉ còn khoảng 22.5%.
Những bệnh ung thư nào nên sàng lọc sớm
Sàng lọc phát hiện sớm có tính khả thi cao đối với một số bệnh ung thư thường gặp như ung thư vú, cổ tử cung, ung thư đại trực tràng, ung thư da, ung thư khoang miệng, ung thư dạ dày…
Ung thư vú, theo GS Thuấn đây là ung thư phổ biến nhất và cũng là nguyên nhân tử vong hàng đầu ở phụ nữ. Trong các yếu tố nguy cơ gây ung thư vú, yếu tố nổi bật nhất là tiền sử gia đình có người mắc ung thư vú. Ngoài ra có sự liên quan tới đột biến gen, có kinh lần đầu tiên sớm, sinh con đầu lòng muộn, tắc tia sữa,…
Tự khám vú và khám lâm sàng tuyến vú bởi nhân viên y tế là hai bước quan trọng để phát hiện ugn thư vú.
Nội soi để tầm soát ung thư
Tự khám vú là phương pháp ít tốn kém và vô hại, thực hiện tự khám tuyến vú mỗi tháng một lần và khám sau khi sạch kinh khoảng 5 ngày. Phụ nữ tự khám vú thường xuyên có thể phát hiện bệnh khi u nhỏ, hạch di căn ít hơn người không thực hành tự khám vú. Ngoài tự khám bác sĩ khuyến cáo phụ nữ trên 40 tuổi nên chụp nhũ ảnh 1 năm/lần.
Ung thư cổ tử cung, theo giáo sư Thuấn việc sàng lọc ung thư cổ tử cung đã làm giảm 30% các trường hợp ung thư xâm lấn. Biện pháp sàng lọc ung thư cổ tử cung đó là Pap test. Phương pháp này được tiến hành lấy tế bào vùng cổ tử cung và kiểm tra dưới kính hiển vi và đánh giá sự bất thường của tế bào cổ tử cung.
Đây là phương pháp chính trong sàng lọc ung thư cổ tử cung. Nếu phát hiện có tế bào lạ, bệnh nhân sẽ được làm thêm soi cổ tử cung và sinh thiết giúp chẩn đoán bệnh ở giai đoạn sớm. Việc sàng lọc này thực hiện song song với việc đi khám phụ khoa định kỳ.
Ung thư dạ dày, là bệnh ung thư đứng hàng thứ 5 trong các bệnh ung thư phổ biến. Bệnh này hoàn toàn sàng lọc được qua nội soi ống mềm. Việc sàng lọc sớm đã được đánh giá rất tốt.
Ví dụ, tại Nhật Bản nước có tỷ lệ ung thư dạ dày rất cao và Nhật Bản đã tiến hành sàng lọc ung thư dạ dày bằng nội soi dạ dày định kỳ để phát hiện những tổn thương ác tính ở giai đoạn rất sớm nên tỷ lệ tử vong thấp.
Ung thư đại trực tràng có thể xét nghiệm máu tiềm ẩn trong phân và nội soi đại trực tràng. Soi toàn bộ đại tràng có ưu điểm là độ nhạy và độ đặc hiệu cao và nhìn được toàn bộ khung đại tràng giúp phát hiện khối u và xử trí kịp thời.
Với những người có yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, bị polyp, gia đình có người bị ung thư đại trực tràng có thể tiến hành sàng lọc sớm bệnh ung thư này.
Ung thư da, đây là loại ung thư có thể sàng lọc tốt, yếu tố nguy cơ là tiền sử gia đình, tiền căn bị bỏng nắng hay có tàn nhang, các nốt ruồi ở trên cơ thể. Dấu hiệu nhận biết chủ yếu là thay đổi của các nốt ruồi về kích thước, hình dạng, hoặc màu sắc. Ngay khi phát hiện dấu hiệu đó thì phải thăm khám ngay để được bác sĩ tư vấn, điều trị