Chiến sự Syria: Nổ ra một cuộc nội chiến tàn khốc hơn?

1. Viễn cảnh không mấy sáng sủa

Tại Syria, những diễn biến quân sự, chính trị tại tỉnh Deir Ezzor nói chung và khu vực khai thác dầu khí Konico bên bờ Đông sông Euphrate đang có sự phân chia thành hai phe phái.

Một phe có sự hỗ trợ của các nhóm lính đánh thuê người Nga-Ukraina "Wagner", người Trung Á "Turan" và người Syria "ISIS Hunter" và các bộ lạc ủng hộ chính phủ. Phe kia là các bộ lạc tự quản theo Liên minh dân chủ Syria (SDF) có sự yểm trợ của Mỹ.

Sau các giao tranh giữa SDF và lực lượng ủng hộ chính phủ Syria, người Mỹ đã lựa chọn can thiệp để giữ mỏ dầu Konico vào tháng 2 năm 2018.

Cuộc không kích của Mỹ được cho là đã gây thương vong cho hàng chục lính đánh thuê người Nga, Ukraina, Trung Á thuộc các nhóm "Wagner" và "Turan". Hàng chục thành viên khác của nhóm quân này là thành viên của nhóm "ISIS Hunter" người Syria cũng đã thiệt mạng trong cuộc không kích.

Các chiến binh này đến từ khu vực al-Suqaylabiyah, nhiều người trong số họ là lính đánh thuê "ISIS Hunter".

Đám tang các binh sĩ Syria trong thành phần ISIS Hunter tại Deir Ezzor do không kích của Mỹ hỗ trợ lực lượng SDF

Để hiểu rõ hơn tình hình, chúng ta nên quay lại năm 2016, sau khi người Kurd tham gia vào liên minh chống IS do Mỹ lãnh đạo, đánh bật IS khỏi Đông Bắc Syria và đặc biệt là trận Kobani với hỏa lực của liên quân do Mỹ dẫn đầu.

Sau một chuỗi chiến thắng ấn tượng trước IS, quá tự tin với sự bảo vệ của người Mỹ, người Kurd và cảnh sát người Kurd (Ashayish) đã tổ chức tấn công để hất cẳng các lực lượng thân chính phủ Syria tại thành phố Hasakah. Giao tranh kết thúc khi các lực lượng chính phủ đồng ý rút ra cụm căn cứ phía Nam thành phố.

Trong thời gian diễn ra chiến dịch Deir Ezzor của chính phủ Syria, người Kurd thay vì hỗ trợ lại hết sức ngăn cản việc di chuyển của hàng trăm chiến binh thân chính phủ xuống tỉnh Deir Ezzor.

Tháng 12 năm 2017 Quân đội Syria quyết định tăng cường thêm 100 lính bán vũ trang cho thành phố Hasakah.

Cuối tháng 2 năm 2018, chính phủ Rojava (PYD) của người Kurd (cánh vũ trang YPG của chính phủ này thành lập nên SDF liên minh với người Mỹ) áp đặt thuế chiến tranh vào người dân các vùng do PYD-SDF quản lý để hỗ trợ các lực lượng chống lại liên quân Đối lập Syria (FSA) và đặc nhiệm Thổ Nhĩ Kỳ trong chiến dịch Cành Oliu ở Afrin.

Cảnh sát người Kurd Ashayish đã đe dọa tống giam những người dân Arab Hồi giáo Sunni tại khu vực SDF kiểm soát nếu không trả thuế chiến tranh 1.000 SYP cho gia đình mình và 5.000 cho mỗi cửa hàng kinh doanh 20 triệu SYP.

Đến thời điểm hiện tại, người Kurd đã thu được món lợi khổng lồ là 20 triệu SYP (1 Euro Cent = 5 SYP), tức khoảng 400 nghìn Euro.

Gần như đồng thời, chính phủ Syria (hiện vẫn quản lý hệ thống giáo dục, y tế, điện và một số căn cứ tại hậu phương SDF, tỉnh Hasakah) yêu cầu 700 giáo viên ở thành phố Hasakah lựa chọn:

1) Gia nhập Lực lượng bán vũ trang Vệ binh Quốc gia (NDF) trong lực lượng dự bị và tiếp tục dạy học.

2) Thôi việc và không được bất kỳ trợ cấp nào của chính phủ.

Chính phủ Syria đã thay đổi quan điểm và thay vì để SDF và Mỹ lấn lướt như trước đây, họ đã chiếm ưu thế trên các chiến trường nên việc họ bắt đầu để mắt đến lãnh thổ SDF là điều đương nhiên. Điều đó được khẳng định bằng hai nhân tố mới được thành lập trong lãnh thổ SDF với đa số là người Kurd.

- Ngày 27/2/2018, một nhóm tự xưng là "Dân quân kháng chiến Raqqa" được thành lập tại thành phố Raqqa, mục tiêu của họ là đánh bại các lực lượng người Kurd /SDF. Nhóm chủ yếu là các chiến binh bộ lạc Arab Sunni. Nhóm này đang lôi kéo thêm các bộ lạc Arab trên lãnh thổ Syria mà người Kurd chiếm đóng.

- Ngày 6/3/2018 Quân đội Syria đưa ra thông báo thành lập một nhóm dân quân bán vũ trang mới ở khu vực Raqqa có tên là "Lá chắn Sanadid Al-Jazeera". Nhóm này sẽ là một phần của Quân đoàn 5 (lực lượng được Nga hỗ trợ tài chính, quân trang, quân dụng toàn bộ trong Quân đội Syria).

Nhóm sẽ sử dụng thị trấn Zor Shammar ở nông thôn Raqqa như đại bản doanh. Số thành viên đã đạt đến gần 150 hầu hết họ từ bộ lạc Shammar.

Bộ lạc Shammar người Hồi Giáo Sunni trước đây hậu thuẫn SDF trong cuộc chiến chống IS ở Raqqa. Có lẽ các hành động của người Kurd trong SDF và đặc biệt là cảnh sát người Kurd - Asayish là khó chấp nhận đối với người Arab địa phương và chính quyền trung ương.

Logo nhóm Dân quân kháng chiến Raqqa thể hiện nhóm này ủng hộ chính phủ của Tổng thống Assad.

Trong trường hợp Mỹ muốn chia cắt lâu dài Syria thì một cuộc chiến tranh dân tộc - tôn giáo có thể sẽ xảy ra với một Mặt trận Giải phóng người Arab chống lại thiểu số người Kurd và người Mỹ.

Cũng phải nhắc thêm rằng, tại các vùng khác như Manbij vẫn tồn tại các nhóm dân quân thân chính phủ Syria và Iran do Tướng Vệ binh cộng hòa Iran Souleiman thành lập.

Nếu người Kurd không có những hành động hòa hợp dân tộc, trung thành với chính phủ Syria như tại Afrin thì trong tương lai gần, các nhóm dân quân bộ lạc sẽ liên kết trở thành một lực lượng chống đối lại SDF và Mỹ.

Cuộc chiến ở bờ Đông sông Euphrate sẽ lại là một cuộc chiến ủy nhiệm giữa một phe là lực lượng tình báo Nga-Thổ Nhĩ Kỳ-Iran-Iraq-Syria đối đầu với Mỹ-Kurd.

Dân quân Arab địa phương về cơ bản sẽ ủng hộ chính phủ Syria còn người Kurd nếu không khôn khéo sẽ chỉ là con rối trong chính sách của các bên với bài học Kurdistan tự trị (KRG) ở Iraq hết giá trị lợi dụng bị Mỹ và phương Tây bỏ rơi.

2. Một Hezbollah - Israel ở Syria

Một điều có thể khẳng định là, sau khi các lực lượng Syria đánh xong cụm căn cứ đối lập Đông Ghouta và các thỏa thuận theo cuộc hội đàm 3 bên Nga - Thổ Nhĩ Kỳ - Iran tại Astana đang được thực thi nghiêm túc thì tinh thần của lực lượng đối lập sẽ giảm sút đến mức không thể tổ chức các đợt tập kích cấp đại đội nữa.

Các lực lượng Bán vũ trang Vệ binh Quốc gia (NDF) phòng thủ tại các địa phương khắp Syria sẽ bớt dần vai trò.

Như vậy, tựu chung sẽ có khoảng 30 nghìn lính bán vũ trang, dân quân thân chính phủ và khoảng 20 nghìn lính Quân đội Syria tự do (FSA) sẽ được phục viên trong tình trạng thất nghiệp.

Để tránh khỏi một tương lai nội chiến tái tiếp diễn (nội chiến Syria phiên bản 2.0) với một lượng lớn người có kiến thức quân sự như vậy thì ngay từ bây giờ Tổng thống Assad phải chấp nhận nhượng bộ Iran-Hezbollah để xây dựng một nhân tố mới tương lai đó là Hezbollah Syria (Hezbollah tham chiến ở Syria hiện tại là các nhóm người Lebanon-Iraq-Afganistan-Pakistan).

Không rõ Tổng thống Assad có chịu từ bỏ quyền thống trị của đảng Baath hay không, nhưng có lẽ chia sẻ quyền lực là xu thế phải làm với vai trò không thể phủ nhận của dân quân Hezbollah và Iran cũng như các nhóm Liên minh cánh Tả - Hữu đang chiến đấu bên cạnh lực lượng chính phủ Syria.

Thực ra, để một đảng Hezbollah này tồn tại song song với Baath sẽ là tương lai khá vững chắc để Bashar al-Assad lui dần khỏi chính trường trong an toàn thời hậu chiến và chờ đợi khoảng 20 năm nữa khi Hafez al-Assad (cháu) đủ lớn, đủ tín nhiệm để tham gia chính trường.

Đối với SDF, nếu các lực lượng chính quy Syria tấn công nhóm vũ trang này sẽ là cái cớ để Mỹ can thiệp tấn công chính phủ Damacus. Nhưng nếu là cuộc chiến giữa Phong trào Hezbollah Syria và người Kurd thì lại là vấn đề hoàn toàn khác.

Tổ chức Hezbollah hiện tại đã trở thành tổ chức quốc tế, là liên minh của 5 nước Shia (Iran-Lebanon-Iraq-Afganistan-Pakistan) nên các quyền lợi - thiệt hại của các nước muốn can thiệp là điều đáng cân nhắc khi quyết định đánh - loại bỏ lực lượng này.

Binh lính quân đội Syria trên chiến trường Deir Ezzor

Vấn đề quản chế tại các Quốc gia Arab chỉ thực sự hiệu quả khi có 2 dạng thể chế:

1) Độc tài quân sự như các lãnh đạo Hafez al-Assad, Saddam Hussain, Khomeini, Gaddafi, Erdogan, hoàng gia Saud. Hình thái này đã lỗi thời và dễ trở thành mục tiêu bao vây cấm vận và leo thang can thiệp thông qua chiêu bài dân chủ - cách mạng của các thế lực diều hâu.

2) Nhà nước trong nhà nước như Hamas ở Palestine, như Hezbollah ở Lebanon, như dân quân Shia PMU ở Iraq, như lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi Giáo Iran.

Tức là khi tương lai hậu Assad khi nhiệm kỳ kết thúc (2021), Syria sẽ liên bang hóa, phân quyền cho các lãnh chúa địa phương hoặc các nhóm dân quân dân tộc, các đảng ủng hộ chính phủ thì phải có một hình thái "Nhà nước trong Nhà nước" như Hezbollah - PMU - Hamas có tính chính danh trong chính phủ nhưng lại không bị chi phối bởi các quan hệ quốc tế như chính phủ.

Đảng này sẽ đóng vai trò kết nối các địa phương, các tổ chức cánh hữu cánh tả, tôn giáo trên kim chỉ nam là tổ quốc và danh dự. Các thế lực thù địch khó có thể leo thang chiến tranh với một chính phủ trung dung nhưng lại có ghế của các lực lượng trên. Thực tế, vai trò của Hezbollah ở Lebanon và dân quân Shia ở Syria như thế nào sẽ định hình tương lai.

Người Kurd (trừ những nhóm có quan hệ với PKK) nên lựa chọn ủng hộ hay gia nhập kiểu hình thái này chứ không nên có những hành động chống đối. Trên hết, thì chính các lực lượng đoàn kết tôn giáo - sắc tộc này mới là tương lai của các nước Arab hậu chiến.