Khi Crystal Zhang bước vào phòng trưng bày xe điện mới nhất vào tháng trước, các đại lý thông báo cô sẽ đủ điều kiện nhận khoản trợ cấp 8.000 nhân dân tệ (1.104 USD) nếu bán chiếc xe cũ của mình.
Đó là một lời đề nghị hấp dẫn và vì vậy, Zhang quyết định bán chiếc Mercedes-Benz chạy xăng và chi 280.000 nhân dân tệ mua Nio, thương hiệu xe điện hàng đầu Trung Quốc.
Zhang, chủ một nhà hàng cao cấp ở phía nam thành phố Quảng Châu, cho biết: “Sở hữu một mẫu xe sử dụng năng lượng mới thú vị hơn một chiếc ô tô chạy xăng nhập khẩu. Nó sẽ tiết kiệm được rất nhiều chi phí nhiên liệu và bảo trì”.
Tuy nhiên, trong khi trợ cấp tiêu dùng chắc chắn là động lực thúc đẩy việc mua ô tô của Zhang, cô cho biết mình không muốn sử dụng chương trình đổi nhà mua nhà. Cô thích bán tài sản để lấy tiền mặt.
Zhang là một trong những người đầu tiên ở siêu đô thị phía Nam tham gia vào kế hoạch trao đổi thương mại – chính sách mà Bắc Kinh hy vọng sẽ giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của đất nước. Hiện Trung Quốc đang phải vật lộn với tình trạng bất động sản sụt giảm, đầu tư tư nhân chậm và xuất khẩu suy yếu.
Trên toàn quốc ghi nhận hơn 40.000 đơn đăng ký trợ cấp đổi xe kể từ khi chính sách bắt đầu được triển khai vào cuối tháng 4, trong đó nhiều người sử dụng đây như một cách để chuyển sang sử dụng ô tô điện. Doanh số bán ô tô từ tháng 1 đến tháng 5 đã tăng 11,1% so với một năm trước đó lên 10,61 triệu chiếc, trong khi doanh số bán ô tô sử dụng năng lượng mới tăng 32,3% lên 2,94 triệu chiếc.
Mong đợi kế hoạch huy động hàng nghìn tỷ nhân dân tệ, chính quyền Trung Quốc đã tăng gấp đôi số tiền trợ cấp: Vào ngày 28 tháng 5, Bộ Tài chính tuyên bố sẽ đầu tư thêm 6,4 tỷ nhân dân tệ (883 triệu USD) trợ cấp cho hoạt động mua bán ô tô. Trước đó, Bộ Giao thông vận tải cũng kêu gọi thay thế xe buýt công cộng.
Chương trình trao đổi đang nhanh chóng mở rộng sang nhiều lĩnh vực khác như thiết bị gia dụng. Tuy nhiên, theo David Wong, giảng viên khoa quản lý tại Đại học Hang Seng của Hồng Kông, quy mô này vẫn chưa lớn bằng chương trình đầu tiên được triển khai vào năm 2009.
“Quy mô trợ cấp trao đổi lần này không lớn như năm 2009. Việc thúc đẩy doanh số bán lẻ hàng tiêu dùng do đó khó có thể cao như lần trước để củng cố niềm tin”, ông nói.
Khi Bắc Kinh lần đầu tiên khởi xướng chương trình trao đổi thương mại vào năm 2009, chính phủ chủ trương khai thác thị trường nội địa để bù đắp cho các đơn đặt hàng xuất khẩu đang suy giảm do khủng hoảng tài chính toàn cầu. Theo Bộ Thương mại, từ năm 2009 đến 2011, 30 tỷ nhân dân tệ trợ cấp của chính phủ trung ương đã được triển khai, trực tiếp thúc đẩy mức tiêu thụ gần 342 tỷ nhân dân tệ.
Tuy nhiên, trong khi chính phủ chớm vui mừng về sự thành công như mong đợi của kế hoạch, một số nhà phân tích lại cảnh báo rằng tất cả có thể bị phá hủy bởi sự lạnh lùng của tầng lớp trung lưu Trung Quốc. Họ lập luận rằng phần lớn các gia đình này có xu hướng tiết kiệm thay vì chi tiêu.
Gavin Chiu, thành viên Hiệp hội Lịch sử Hoàng gia có trụ sở tại London, cho biết tác động của khoản trợ cấp hiện tại dự kiến sẽ bị hạn chế trong bối cảnh cuộc khủng hoảng nợ địa phương đang diễn ra.
“Hồi đó (2009), nợ hộ gia đình và quá trình đô thị hóa ở Trung Quốc thấp và chậm hơn nhiều so với hiện nay. Tình trạng nợ chính quyền địa phương khi đó cũng không đáng lo ngại. Còn bây giờ, thị trường bất động sản đã trở nên dư cung nghiêm trọng. Nợ của chính quyền địa phương đang ở mức cao ngất ngưởng”.
Theo dữ liệu từ Viện Tài chính và Phát triển Quốc gia, nợ hộ gia đình Trung Quốc đã tăng lên 64% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vào cuối tháng 3, tăng từ mức 17,9% vào cuối năm 2008. Chính quyền địa phương cũng bị nợ quá mức, với tỷ lệ nợ trên GDP tăng từ 10,9% lên 32,8% trong cùng kỳ.
“Thu nhập một số lượng lớn các hộ gia đình giảm sút. Nhiều hộ có nhu cầu tiết kiệm để nghỉ hưu nên ngày càng thận trọng hơn trong việc tiêu dùng”, Chiu nói.
Đặc biệt, theo SCMP, nỗ lực thay thế các căn hộ nhỏ ở trung tâm thành phố bằng những ngôi nhà mới lớn hơn ở ngoại ô đang gặp rất nhiều trở ngại.
Taicang, tỉnh Giang Tô phía đông Trung Quốc, là một trong hơn 70 thành phố trên toàn quốc triển khai chương trình đổi nhà lấy nhà. Chính quyền địa phương đang khuyến khích người dân bán những ngôi nhà hiện có của họ cho các doanh nghiệp nhà nước để chuyển thành nhà ở công, sau đó trả nốt phần chênh lệch về giá.
Có thời điểm, George Lu, cựu giám đốc điều hành công ty nước ngoài ở Taicang, quan tâm đến việc bán ngôi nhà trị giá 4 triệu nhân dân tệ cho chính quyền địa phương. Tuy nhiên cuối cùng, người đàn ông này đã từ bỏ ý định do lựa chọn nhà mới bị hạn chế.
“Đây chắc chắn là một thỏa thuận tốt cho chính phủ vì nó giúp thu hồi tài nguyên đất ở các khu vực trung tâm. Ngân hàng có được khoản vay mới, trong khi các nhà phát triển giảm lượng tài sản tồn kho. Tuy nhiên đối với tôi, việc mua loại nhà mới kiểu này chỉ làm tăng thêm nợ nần và rủi ro”, Lu nói.
Yan Yuejin, giám đốc công ty có trụ sở tại Thượng Hải, cho biết: “Hiện tại, khối lượng giao dịch nhờ chương trình trao đổi vẫn còn rất nhỏ. Doanh thu ở cả thị trường nhà mới vẫn chậm chạp”.
Tại Zhengzhou, thủ phủ của tỉnh miền trung Hà Nam, một dấu hỏi đang được đặt ra về khả năng tài chính của những người mua nhà. Chính quyền địa phương đặt mục tiêu trao đổi 10.000 căn với chi phí ước tính khoảng 10 tỷ nhân dân tệ, song Tập đoàn Phát triển Đô thị Zhengzhou, đơn vị chịu trách nhiệm thực hiện chương trình trao đổi cho thành phố, đã báo cáo khoản nợ phải trả là 118,5 tỷ nhân dân tệ vào cuối tháng 9 năm 2023.
Theo Cục Thống kê Quốc gia, vào tháng 4, chỉ số giá nhà đất đối với các khu dân cư thương mại mới xây dựng ở 70 thành phố lớn và vừa đã giảm 3,1% so với cùng kỳ năm ngoái.
Yu Qian, một giáo viên dạy nhạc ở độ tuổi cuối 20 và mới sinh con đầu lòng vào năm ngoái, cho biết: “Chúng tôi vẫn đang quan sát tình hình để xem liệu giá nhà có giảm thêm nữa hay không”. Cô hy vọng sẽ mua được một bất động sản trong tương lai nhưng lại thận trọng với việc chi tiêu quá mức. “Chúng tôi không có đủ thu nhập ổn định cho tương lai”.
“Số hộ gia đình sẵn sàng tăng nợ để mua nhà mới là rất ít, đặc biệt là ở các thành phố cấp 3 và cấp 4, nơi có nguồn cung nhà ở rất lớn”, ông Chiu thuộc Hiệp hội Lịch sử Hoàng gia cho biết. “Chương trình trao đổi nhắm vào các gia đình trung lưu hoặc giàu có song thực tế, đây lại chính là nhóm đang phải đối mặt với áp lực nợ”.
