Nguyên nhân gây đầy hơi, chướng bụng
Đầy hơi là cảm giác khó chịu, no bụng sau khi ăn. Chướng bụng là tình trạng bụng phình to, căng ra, thường đi kèm với đầy hơi. Người bệnh sẽ có cảm giác đầy hơi chướng bụng khi lượng khí trong đường tiêu hóa tăng lên bất thường.
Tình trạng tăng khí có thể xảy ra ở dạ dày hay ruột non hoặc ruột già, tùy theo vị trí bị tăng khí mà người bệnh sẽ có những cảm giác, biểu hiện khác nhau.
TS-BS Lê Thanh Toàn cho biết: Nguyên nhân tăng khí tại dạ dày thường bắt nguồn từ những thói quen không tốt khi ăn uống như:
Ăn quá nhanh, nhai không kỹ, nuốt vội vàng, vừa ăn vừa uống (đặc biệt là nước có gas, có đá khiến các mạch máu co thắt lại, nuôi dưỡng niêm mạc dạ dày kém nên dễ bị viêm dạ dày);
Ăn nhiều chất béo, gia vị, chất kích thích (rượu, bia, cà phê, thuốc lá…); rối loạn vận động ống tiêu hóa.
Tuy nhiên, khá nhiều bệnh lý thực thể khác cũng làm tăng khí tại dạ dày như viêm loét dạ dày tá tràng, hẹp hang vị môn, ung thư dạ dày tá tràng, trào ngược dạ dày thực quản (thường do viêm tâm vị).
Riêng với ruột, nếu có tình trạng giảm hấp thu (như những trường hợp không dung nạp lactose trong sữa do thiếu men hấp thu), khi tăng số lượng vi khuẩn, có tình trạng tắc nghẽn do bệnh đường ruột mãn tính, bệnh Hirschsprung’s (phình đại tràng bẩm sinh) hoặc uống nhiều kháng sinh thì sẽ làm tăng khí.
Các bệnh gây đầy hơi thường gặp nhất là: hội chứng ruột kích thích, rối loạn tiêu hóa chức năng, bị táo bón mạn tính. Ước tính có khoảng 25% người khỏe đã từng bị đầy hơi.
Tăng lượng khí trong ống tiêu hóa sẽ gây chướng bụng. Tuy nhiên, nhiều nguyên nhân khác cũng gây chướng bụng, do có dịch hoặc khối u trong ống tiêu hóa. \
Cụ thể, nếu chướng bụng liên tục thì có thể nghĩ đến khả năng là do bị báng bụng, khối u hoặc do béo phì. Nếu chướng bụng từng cơn thì thỉnh thoảng do ứ khí hoặc ứ dịch trong dạ dày.
Chướng bụng đơn thuần là do sử dụng thức ăn khó tiêu, thức ăn chứa nhiều carbohydrate như đậu, bắp cải, sữa… hoặc bị rối loạn nhu động ruột.
Chướng bụng còn xuất phát từ các bệnh lý nguy hiểm khác: tắc ruột, do nhiễm ký sinh trùng Giardia, bệnh Crohn (một bệnh viêm mãn tính ở đường ruột), tăng trưởng vi khuẩn quá mức ở ruột, kém hấp thu một số chất nào đó, rối loạn lo âu.
Khi chướng bụng thường kèm theo các biểu hiện lâm sàng như cảm giác khó chịu, đau, ợ hơi, trung tiện, sôi bụng…
Thời gian tiêu hóa thức ăn ở dạ dày và hấp thu ở ruột non thông thường từ 3-5 giờ đồng hồ. Nếu quá thời gian đó mà thức ăn vẫn chưa được tiêu hóa sẽ sinh ra chướng bụng; nếu nhanh hơn sẽ gây tiêu chảy.
Một người tiêu hóa bình thường sẽ đi đại tiện sau khi ăn mỗi 12-24 giờ..
Xử lý đầy hơi, chướng bụng
Khi bị đầy hơi, chướng bụng, trước tiên chính người bệnh nên tự rà soát lại về những khả năng gây đầy hơi, chướng bụng xuất phát từ những thói quen không tốt trong ăn uống, từ thực phẩm nạp vào người và loại trừ những yếu tố này.
Khi đã loại bỏ những yếu tố nguy cơ từ thói quen nhưng vẫn bị đầy hơi, chướng bụng, kèm thêm một trong những triệu chứng kể sau thì bạn cần đến gặp bác sĩ ngay, cụ thể là:
Tiêu chảy kéo dài trên năm ngày, giảm cân không rõ nguyên nhân, đau bụng, máu trong phân, mất cảm giác ngon miệng, sốt không rõ nguyên nhân, nôn ói kéo dài trên 48 giờ.
Trường hợp bị đầy hơi hoặc chướng bụng tái phát ít nhất ba ngày mỗi tháng, kéo dài trong ba tháng thì có thể nghĩ đến các bệnh lý như rối loạn tiêu hóa, hội chứng ruột kích thích…
TS-BS Lê Thanh Toàn cảnh báo:
Người bệnh cần lưu ý hơn nữa khi đầy hơi, chướng bụng đi cùng với một trong các biểu hiện và yếu tố nguy cơ như khó nuốt, sụt cân, chảy máu hậu môn, rối loạn đại tiện (đặc biệt ở người cao tuổi), tiền sử gia đình bị ung thư đại tràng…
Khi đó cần nhanh chóng đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được khám chữa. Lúc này, người bệnh có thể được chỉ định làm thêm các chẩn đoán cận lâm sàng như:
Xét nghiệm phân, phân tích thành phần khí, chụp X quang, nội soi dạ dày, đại tràng; thậm chí là siêu âm, chụp CT hoặc MRI.
Khi đã xác định được nguyên nhân, bệnh lý gây đầy hơi, chướng bụng, nhất thiết cần điều trị ngay và sớm. Điều người bệnh cần lưu ý là tránh những thức ăn gây tăng khí ở ống tiêu hóa như thức uống có gas, ăn bắp cải, hành tây, đậu phộng, khoai lang;
Không nên nhai kẹo cao su khiến tăng lượng khí gây ợ hơi; không nên ăn và uống cùng lúc; hạn chế những thức ăn gây lên men tại dạ dày (thức ăn chứa nhiều carbohydrate như tinh bột…).
Nên ăn chậm nhai kỹ, ăn và nhai ngậm môi. Ưu tiên thực phẩm chứa chất đạm và sản phẩm từ sữa chứa ít đường - béo.
Song song đó, có thể sử dụng thêm những loại thực phẩm giúp làm giảm đầy hơi như gừng, sữa chua (giúp men vi khuẩn sống tăng trưởng nhiều hơn), quả thơm (lưu ý không dùng cho người bị viêm loét dạ dày), trà, đu đủ…
Luyện tập thể dục thể thao hàng ngày là cách giúp nhu động ruột hoạt động đều, tiêu hóa tốt nhưng không nên hoạt động khi ăn no; uống nhiều nước (đặc biệt trong mùa nóng vì vừa giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt vừa giúp chống say nóng)…
