Sách “Danh y biệt lục” xếp vừng vào thực phẩm thượng hạng. Bản thảo cương mục viết: “Thời cổ xem vừng là tiên dược dùng lâu dài rất có ích”. Các sách Trung Quốc đều cho rằng “ăn vừng là bí quyết cải lão hoàn đồng”...
Vừng đen theo y học cổ truyền tính bình, vị ngọt, lợi về kinh gan, thận, đại tràng. Có tác dụng bổ gan, bổ thận, lương huyết, giải độc. Dùng chữa các chứng bệnh mạn tính, suy nhược cơ thể, trừ phong tê thấp, kiện não, ích trí, tốt cho người cao tuổi, phụ nữ, trẻ em. Dùng vừng đen làm thuốc nếu được chế biến theo cách cửu chưng, cửu sái thì hiệu quả điều trị còn cao hơn nhiều.
Theo các nghiên cứu của y học hiện đại, vừng đen có hàm chứa chất béo, chất albumin, chất diệp toan, kích thích tố... Tác dụng chống lão hóa, có thể ức chế các tế bào tự do trong cơ thể, chống xơ vữa động mạch, tăng lượng tế bào máu...
Vừng đen được sử dụng làm món ăn vị thuốc chữa bệnh như sau:
Tăng cường thể lực, phòng chống bệnh tật: vừng đen 20g, phục linh 25g, bột mì, mật ong vừa đủ. Phục linh và vừng đen giã nát trộn bột mì và mật ong, hấp chín.
Kiện tỳ, cường thận, tóc đen, sinh tủy, tăng cường trí nhớ: trai ngọc 20g; vừng đen, thủ ô, thần khúc, phục linh, bạch truật mỗi vị 50g; vỏ trong mề gà 10g, đào nhân 10g, trần bì 20g. Nghiền chung thành bột mịn, cho mật ong vào hoàn viên. Nhai, uống mỗi ngày 10 - 20g.
Chữa nhức đầu, hoa mắt, tóc bạc sớm, đại tiện táo kết: vừng đen, hà thủ ô, câu kỷ tử mỗi vị 15g, cúc hoa 9g. Sắc uống.
Chữa suy nhược thần kinh, rụng tóc, chứng hay quên: vừng đen 250g, hạnh đào nhân 250g, đường phèn 0,5kg. Vừng đen và hạnh nhân rang chín. Đường phèn đun nóng cho vừng và hạnh nhân vào trộn đều, đổ ra đĩa, chờ nguội có thể xắn hoặc cắt thành từng miếng nhỏ ăn cách nhật.
Chữa thận hư, ho, suyễn, đại tiện táo: vừng đen 25g, hạnh nhân 25g, rượu trắng 500ml. Ngâm 2 tuần là dùng được. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 15-20ml.
Chữa hen suyễn, cơ thể suy nhược: vừng đen 250g; mật ong, đường phèn, nước gừng tươi đều 100g. Nghiền vừng đen (hoặc cho vừng vào máy xay sinh tố) thành bột lỏng, cho nước gừng, mật ong, đường phèn trộn đều, đun cách thủy 60-90 phút. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 20ml.
Dùng cho sản phụ ít sữa hoặc tắc sữa: vừng đen rang chín với muối làm nhân bánh hoặc ăn với cơm.
Chữa gan thận bất túc, đầu váng, mắt hoa, lưng đau, gối mỏi da khô, huyết hư...: vừng đen 20g, gạo lứt 50g. Vừng đen rang chín nấu cháo gạo lứt, thêm đường ăn.
Chữa ho khan lâu ngày, phế âm hư tổn: vừng đen 125g, đường phèn 30g. Nghiền chung thành bột. Mỗi lần uống 15-30g.
Phương thuốc có tác dụng bổ gan thận, nhuận ngũ tạng: vừng đen 1000g, bổ cốt chỉ 30g, nhục đậu khấu 20g, ngũ vị tử 20g, táo tàu 35g, gừng tươi 100g, ngô thù du 10g. Tất cả (vừng đen sao thơm; bổ cốt chỉ, nhục đậu khấu, ngũ vị tử, ngô thù du bỏ hạt) xay khô, tán bột, trộn đều, đựng vào lọ kín. Khi dùng, cho nước ấm khuấy tan, thêm đường, hấp cách thủy, không loãng không đặc là được.