Cuộc phản công của Ukraine diễn ra chậm hơn mọi dự kiến, khi vấp phải UAV và các bãi mìn dày đặc của Nga. Giới bình luận phương Tây đặc biệt phàn nàn rằng quân đội Ukraine không có khả năng tiến hành cuộc tiến công chớp nhoáng trên quy mô lớn như họ mong đợi. Trên chiến trường, binh sĩ Ukraine phải đổ rất nhiều xương máu mới đạt được những bước tiến rất nhỏ.
Đáng chú ý, công nghệ máy bay không người lái (UAV) đóng vai trò rất lớn trong việc gây ra đổ máu cho cả hai phía. Xung đột càng kéo dài, binh sĩ hai bên càng phải hứng chịu nhiều đau đớn từ các đòn đánh bằng UAV, dần dần từ ngày này qua ngày khác.
UAV Lancet của Nga. Ảnh: Gagadget.
UAV vô hiệu hóa hiệp đồng binh chủng quy mô lớn
Tại chiến trường Ukraine, sự lên ngôi của UAV gắn liền với sự thất bại của học thuyết hiệp đồng binh chủng mà Ukraine học từ phương Tây.
Học thuyết quân sự của NATO hướng dẫn quân đội Ukraine tấn công đồng thời bằng xe tăng, xe chiến đấu bộ binh để đột phá qua phòng tuyến đối phương với sự yểm trợ của pháo binh và không quân. Pháo và máy bay là cần thiết để chế áp hỏa lực phòng ngự của đối phương, tạo cơ hội cho lực lượng tiến công tiếp cận đối phương.
Tuy nhiên đạt được sự phối hợp ở cấp lữ đoàn không phải là điều đơn giản. Các đội quân của NATO đã phải dành nhiều năm học tập, huấn luyện cách hiệp đồng tác chiến. Trong khi đó, phần lớn các binh sĩ Ukraine mới được động viên vào quân đội và chỉ có một thời gian ngắn huấn luyện trước khi tiến hành các cuộc tấn công như vậy. Trái lại, quân đội Nga đã có nhiều tháng để chuẩn bị hầm hào, công sự, chướng ngại vật và các bãi mìn rộng khắp.
Trước thực tế trên, thời gian qua, quân đội Ukraine đã phải thay đổi chiến thuật, chuyển sang dùng các đơn vị nhỏ và ít xe cộ hơn để tiến đánh. Hiện nay, thay vì nỗ lực đột phá nhanh bằng xe thiết giáp, mỗi mũi tiến công của Ukraine chỉ dùng từ 10-30 lính bộ binh, thực hiện đi bộ để xâm nhập qua phòng tuyến của đối phương .
Bradley Crawford, cựu quân nhân lục quân Mỹ và nay đang huấn luyện các lực lượng Ukraine, nói với tờ Nhật báo Phố Wall: “Đã qua cái thời tấn công tập trung bằng xe thiết giáp, chiếm nhiều kilomet đất trong một khoảng thời gian ngắn như chúng tôi từng thực hiện trong cuộc chiến tranh Iraq 2003, vì bây giờ, UAV đã trở nên quá hiệu quả”.
Hai bên tham chiến hiện nay triển khai hàng ngàn UAV trên khắp tiến tuyến. Do vậy, bất cứ nỗ lực tấn công quy mô lớn nào đều dễ dàng bị phát hiện sớm từ trước khi quân tiến công kịp triển khai vào vị trí khai hỏa. Ngay trước lúc đó, bên phòng ngự, dựa trên thông tin từ UAV trinh sát, có thể thực hiện đòn đánh phủ đầu bằng pháo tầm xa và UAV cảm tử vào đội hình đối phương.
Ryan O’Leary, một cựu binh khác của Mỹ hiện đang chiến đấu cho Ukraine cũng đưa ra quan điểm tương tự khi trả lời phỏng vấn của tờ Politico. Leary chỉ ra rằng huấn luyện của NATO dành cho binh sĩ Ukraine đã không tính đến thực tế tác chiến hiện đại bằng UAV, chủ yếu bởi lẽ chính các lực lượng của NATO cũng chưa thích ứng với thực tiễn này.
Đặc biệt, bất cứ xe thiết giáp nào trong không gian mới đều dễ dàng rơi vào tầm ngắm của UAV cảm tử góc nhìn thứ nhất (FPV), các UAV mang đầu đạn B-41. Giá của mỗi UAV chỉ vài trăm USD (rẻ hơn nhiều lần so với xe thiết giáp) và các nhóm tình nguyện của hai phe đều đang nỗ lực sản xuất hàng ngàn UAV như vậy mỗi tháng. Dù phải mất vài chiếc UAV FPV mới hạ được một xe tăng, điều này không đáng ngại vì số lượng UAV lại rất nhiều.
Chỉ cần vài chục UAV loại này là đủ để ngăn hoàn toàn một cuộc tiến công quân sự lớn, theo một video Ukraine ghi cảnh quân Ukraine ngăn chặn đà tiến của lực lượng thiết giáp Nga.
Một nhà phân tích quân sự tên là Sergio Miller nói với trang 19Fortyfive rằng sự phong phú các loại UAV giá rẻ nhưng chính xác này trong chống tăng có hiệu ứng tương tự như súng máy trong Chiến tranh thế giới thứ nhất: Thời đó, súng máy khiến cho việc tấn công qua khu vực đất trống trải gần như đồng nghĩa với tự sát. Người lính bộ thời Thế chiến I có tình cảnh giống như xe tăng và xe thiết giáp thời nay - chưa tới mục tiêu thì đã bị UAV tấn công vô hiệu hóa.
Hạm đội đặc biệt của Ukraine
Hiện nay Ukraine không còn lực lượng hải quân quy ước hiệu quả. Trên thực tế, Nga hoàn toàn kiểm soát toàn bộ Biển Đen xét từ góc độ hải quân.
Ukraine đã phải chống lại hải quân Nga theo một cách thức khác với thông lệ. Họ đã phải xây dựng một đội xuồng không người lái (USV) để đối đầu với Nga. Trong hệ thống phương tiện này có cả robot mô tô nước. Tất cả xuồng và mô tô nước này đều có tốc độ cao, chất thuốc nổ và được điều khiển từ xa, sử dụng camera gắn ở mũi thuyền.
Vào tháng 10/2022, nhiều USV cảm tử xâm nhập hệ thống phòng ngự của Nga quanh căn cứ hải quân ở Sevastopol và tấn công tàu neo đậu tại đó, gây hư hại cho tàu phá ngư lôi Ivan Golubets và tàu hộ vệ Đô đốc Makarov.
Ngoài cuộc tấn công này, Ukraine còn tiến hành nhiều cuộc tấn công nữa bằng USV như vụ tấn công vào căn cứ ở Novorossiysk…
Vụ tấn công gây chú ý nhất của Ukraine theo phương thức này đã vô hiệu hóa một đoạn của cầu Kerch ở Crimea. Trong vụ tấn công này, Ukraine sử dụng các UAV Sea Baby kích cỡ lớn, mỗi chiếc chở một đầu đạn 725kg được thiết kế để hướng sóng nổ vào nhịp cầu hơn là các trụ bê tông vững chắc hơn.
USV của hải quân Ukraine phối hợp với UAV trên không, đôi khi tác chiến cùng lúc để gây bất ngờ cho bên phòng ngự.
Trên thực tế, trong xung đột Nga - Ukraine, chưa có trận hải chiến quy mô lớn nào tương tự như trong Chiến dịch Thái Bình Dương thời Thế chiến II. Không có nhiều tàu bị đắm nhưng hải quân Nga đã thực sự bị quấy nhiễu một cách đáng kể, khiến hiệu quả tác chiến tổng thể của họ bị giảm xuống. Tàu chiến đắt tiến của Nga đang phải đối đầu với USV rẻ tiền của Ukraine. Trong khi đó, hạm đội USV của Ukraine tiếp tục gia tăng về số lượng và năng lực tác chiến.
UAV thay thế máy bay cường kích
Hiện nay cả Nga và Ukraine đều ít sử dụng máy bay có người lái để tiến hành không kích lẫn nhau. Thay vào đó, họ tăng cường sử dụng UAV để làm hao mòn sức mạnh của nhau.
Nga đang dựa đáng kể vào các UAV cảm tử Shahed giá rẻ do Iran sản xuất. Shahed không khác nào các tên lửa hành trình loại nhỏ và bay bằng động cơ cánh quạt. Dễ bị bắn hạ hơn tên lửa Kalibr, bù lại Shahed có thể triển khai với số lượng lớn khiến phòng không đối phương bị áp đảo. Ukraine có thể có đủ tên lửa phòng không Patriot để bắn hạ tên lửa đạn đạo đối phương nhưng không đủ tên lửa Patriot để đương đầu với các làn sóng UAV Shahed. Bằng việc triển khai UAV Shahed, Nga có thể gây tổn hại từng bước cho phía Ukraine.
Ngược lại, Ukraine cũng áp dụng chiến thuật tương tự với Nga, xây dựng đội lớn các UAV tấn công có kích thước nhỏ nhưng bay được tầm xa và được cho là đã tấn công sâu vào cả lãnh thổ Nga.