U-oát (UAZ) huyền thoại Liên Xô được cải tiến, vượt cả Jeep, Land Rover

Tại Việt Nam, UAZ là thương hiệu ô tô được biết đến từ lâu và gần đây được nhiều người quan tâm. Còn tại Liên Xô trước đây và tại Nga hiện nay, UAZ vẫn được coi là thương hiệu gắn liền với những sản phẩm huyền thoại của hãng – đặc biệt là dòng xe đa địa hình UAZ-469.

Ít ai biết rằng, ban đầu UAZ chỉ là cơ sở sơ tán của hãng ô tô ZiS trong Thế chiến 2, nhưng nhờ những nỗ lực đặc biệt, UAZ trở thành một trong những tượng đài của ngành công nghiệp ô tô Liên Xô, và sau này là Nga.

Trong quãng thời gian tồn tại và phát triển của mình, xe ô tô của UAZ chủ yếu phục vụ cho nhu cầu trong quân đội, song UAZ vẫn có những phiên bản xe ô tô phục vụ nhu cầu dân sự của một số đối tượng khách hàng có nhu cầu đặc biệt.

Từ cuộc "lánh nạn" phát xít Đức…

Nhà máy Ô tô Ulyanovsk (UAZ) được thành lập vào năm 1941, thời kỳ cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại của nhân dân Liên Xô đang gặp nhiều khó khăn khi quân đội phát xít Đức tấn công mạnh vào khu vực phía tây Liên Xô. Tháng 10/1941, quân đội phát xít Đức tiến đánh đến khu vực Matxcơva buộc hãng ZiS phải dời cơ sở về thành phố Ulyanovsk bên bờ sông Volga.

Cổng vào Nhà máy Ô tô Ulyanovsk (UAZ). (Ảnh: Yuriy Lapitskiy)

Thành phố Ulyanovsk lúc này là trung tâm công nghiệp mới được xây dựng vài năm, nhưng đã có đủ cơ sở vật chất và nguồn lực để phục vụ cho việc tái bố trí lại nhà máy của ZiS. Do vị trí địa lý nằm sâu trong lãnh thổ Liên Xô, phát xít Đức khó lòng tấn công được Ulyanovsk.

Đến năm 1942, nhà máy mới ở Ulyanovsk bắt đầu sản xuất đạn pháo và ô tô, chiếc xe đầu tiên được sản xuất tại đây là xe tải 3 tấn ZiS-5.

Đến năm 1943, người ta quyết định tách nhà máy Ulyanovsk khỏi ZiS và nhà máy tại Ulyanovsk không còn chịu sự chỉ đạo từ Matxcơva. Điều này nằm trong khuôn khổ chính sách cho thời hậu chiến tại Liên Xô lúc bấy giờ đối với tất cả các lĩnh vực công nghiệp, các nhà máy mới được thành lập sẽ được duy trì và các nhà máy cũ sẽ được bổ sung các trang thiết bị của Đức mà Liên Xô thu giữ.

Xe tải ZiS-5, sản phẩm đầu tiên của UAZ.

Đến cuối năm 1944, nhiệm vụ sản xuất xe tải ZiS-5 được giao cho Nhà máy Ô tô Ural (UralAZ) đảm nhận, còn UAZ bắt đầu sản xuất xe tải GAZ-AA vào năm 1947. Đây là phiên bản xe tải Ford Model AA do Liên Xô sản xuất trên thỏa thuận chuyển giao công nghệ với hãng Ford. Từ năm 1932 đến 1950, có hơn 985.000 chiếc GAZ-AA được sản xuất tại Liên Xô.

Song song với đó, UAZ nghiên cứu phát triển mẫu xe tải thử nghiệm 1,5 tấn UAZ-300 vào năm 1948, mẫu xe này sử dụng động cơ 50 mã lực 2,1 l của mẫu xe con GAZ-M20 Pobeda. Tuy nhiên, UAZ-300 mới chỉ dừng lại ở thử nghiệm do lúc bấy giờ UAZ chưa đủ năng lực sản xuất loại xe tải này.

Xe tải UAZ-300. (Ảnh: Soviet Car)

Sang đến năm 1954, UAZ mở rộng sản xuất và tham gia vào sản xuất mẫu xe GAZ-69 nổi tiếng, đầu tiên UAZ thực hiện việc lắp ráp GAZ-69 tại nhà máy của mình.

Chỉ 2 năm sau, vào năm 1956, UAZ không sử dụng linh kiện bên ngoài để lắp ráp GAZ-69 nữa, thay vào đó là tự chủ sản xuất hoàn toàn loại xe này. Việc liên kết với GAZ tạo điều kiện cho UAZ phát triển trở thành hãng sản xuất xe 2 cầu hàng đầu Liên Xô sau này.

Thời kỳ hoàng kim của UAZ

Nhận yêu cầu từ Hồng quân Liên Xô, vào năm 1955, UAZ bắt đầu dự án xe van với thiết kế buồng lái đặt trên động cơ trên cơ sở khung xe GAZ-69. Mẫu xe này là UAZ-450, một trong những mẫu xe tải có thiết kế buồng lái đặt trên động cơ đầu tiên của Liên Xô. Bản thử nghiệm UAZ-450 được hoàn chỉnh vào năm 1956, sau đó được thử nghiệm tại dãy núi Kavkaz và Crưm.

UAZ-450 sử dụng động cơ 62 mã lực trên cơ sở động cơ của dòng xe GAZ-M20 cùng hộp truyền số 3 cấp, nhưng xi lanh có kích thước 88 mm thay vì 82 mm như trên xe GAZ-M20.

Ngoài ra, UAZ-450 còn sử dụng một số thiết kế của GAZ-69 như trục truyền động, nhíp và phanh trống. Đến năm 1958, UAZ-450 được đưa vào sản xuất hàng loạt với các phiên bản như xe cứu thương, xe tải hạng nhẹ và xe khách 11 chỗ ngồi.

Bên cạnh việc sản xuất mẫu xe UAZ-450, UAZ tiếp tục nghiên cứu và thử nghiệm nhiều mẫu xe khác, trong đó mẫu xe 2 cầu UAZ-471 vào năm 1958, cùng mẫu xe UAZ-460. Mặc dù những mẫu xe này không được sản xuất hàng loạt do ở thời kỳ này, xe GAZ-69 vẫn được tin dùng, song chúng trở thành cơ sở để UAZ phát triển dòng xe UAZ-469 huyền thoại của hãng sau này.

Đầu những năm 1970, sau nhiều năm bền bỉ phục vụ và trở thành mẫu xe đáng tin cậy, GAZ-69 trở nên quá lỗi thời. Năm 1971, UAZ bắt đầu sản xuất hàng loạt mẫu xe UAZ-469 để thay thế vai trò của GAZ-69. Dù không hề tiện nghi, nhưng độ bền và khả năng hoạt động đa địa hình của UAZ-469 nhanh chóng giúp mẫu xe này đạt danh hiệu mẫu xe huyền thoại không chỉ trong nội bộ UAZ, mà còn trong toàn ngành công nghiệp ô tô Liên Xô.

Ban đầu, UAZ-469 được sản xuất riêng cho các lực lượng vũ trang hoặc các cơ quan nông nghiệp tại Liên Xô, phải đến những năm 1980 mới có phiên bản UAZ-469 dành cho mục đích dân sự.

UAZ-469 và các phiên bản cải tiến về sau tiếp tục chứng tỏ khả năng vượt mọi địa hình, độ bền và đơn giản để sửa chữa trong khi có giá thành rẻ hơn nếu so với xe Jeep của Mỹ, Land Rover của Anh hay Land Cruiser của Nhật Bản.

Vượt khó sau khi Liên Xô tan rã

Vào đầu những năm 1990, sau khi Liên Xô tan rã, UAZ cổ phần hóa vào năm 1992, đồng thời cho ra mắt những phiên bản mới của dòng xe UAZ-469 với cải tiến như mái kim loại, ghế có thể điều chỉnh và động cơ cải tiến. Năm 1994 và năm 1996, UAZ nhận giải thưởng nhờ vào doanh số đáng kể của hãng và những đóng góp của UAZ cho nền kinh tế Nga.

Vào tháng 3/2003, UAZ chính thức hoàn thành dây chuyền lắp ráp tại Việt Nam, đến tháng 11/2003 UAZ cho ra phiên bản mới nhất của dòng xe UAZ-469 với tên gọi UAZ Hunter, dòng xe này được sản xuất cho tới ngày nay.

UAZ Hunter. (Ảnh: UAZ)

Dòng xe UAZ Patriot bắt đầu được sản xuất chính thức vào ngày 17/8/2005 với bộ truyền động, hệ thống giảm xóc, hệ thống lái và kiểu dáng hoàn toàn mới.

Đây cũng là dòng xe đầu tiên mà UAZ cho ra mắt kể từ sau khi Liên Xô tan rã. Năm 2009, UAZ hợp tác với hãng Bremach và cho ra mắt dòng xe tải Bremach T-Rex phục vụ cho các nhu cầu chuyên biệt như làm đường, công tác cứu hộ… tại các khu vực có địa hình hiểm trở.

Hiện tại, UAZ có đang sản xuất những mẫu xe UAZ Patriot (UAZ-3163), UAZ Hunter (mẫu nâng cấp của UAZ-469B). Cùng với đó, UAZ còn sản xuất các mẫu xe tải UAZ-3303, UAZ-39094, xe buýt nhỏ UAZ-2206, UAZ-39625 – tất cả những mẫu xe này đều là các phiên bản hiện đại của dòng xe UAZ-452.

UAZ Pickup. (Ảnh: AMC)

Ngoài ra, UAZ đang hợp tác cùng với GAZ sản xuất dòng xe lội nước đa địa hình TREKOL-39294 6x6 có khả năng hoạt động tốt ở những môi trường cực kỳ khắc nghiệt, cũng như có khả năng lội nước.

Tên tuổi của UAZ vốn gắn liền với những dòng xe địa hình từ thời kỳ Liên Xô cho tới hiện nay, phần lớn các sản phẩm của hãng UAZ nhắm đến mục đích sử dụng trong quân sự hoặc các đối tượng khách hàng dân sự có nhu cầu đặc biệt.

Hiện tại, UAZ là thuộc sở hữu tập đoàn Sollers, tập đoàn Nga trong lĩnh vực sản xuất ô tô hiện nắm trong tay 9 doanh nghiệp và liên doanh sản xuất ô tô tại Nga.