Chế độ ăn Tây hoá làm tăng nguy cơ gây sỏi thận. Ảnh thiết kế: Minh Tuấn.
Những trường hợp phải cắt bỏ thận đáng tiếc
TS.BS Nguyễn Đình Liên, Trưởng khoa Phẫu thuật Thận tiết niệu và Nam học, Bệnh viện E, cho biết đã có rất nhiều trường hợp bệnh nhân tới khám khi thận đã bị hỏng nát, ứ mủ, mất chức năng phải cắt bỏ rất đáng tiếc.
Điển hình là trường hợp bệnh nhân N.H.N (48 tuổi) tới viện trong tình trạng cấp cứu do sốt cao, kèm đi tiểu đục và đau tức vùng bụng trái. Bệnh nhân được chẩn đoán ứ mủ thận do sỏi san hô hai bên thận. Bệnh nhân biết bệnh từ lâu nhưng không chịu điều trị nên thận trái đã giãn mỏng, mất hoàn toàn chức năng.
Bác sĩ Liên đã gặp một số bệnh nhân trước đó được chẩn đoán sỏi thận phải can thiệp mổ. Tuy nhiên, bệnh nhân "ngại" phải can thiệp phẫu thuật nên đã xin về uống thuốc Nam. Sau khoảng 5-6 tháng, bệnh nhân quay lại khám thì 2 quả thận đã mất chức năng hoàn toàn, có chỉ định phải ghép thận.
"Đối với sỏi thận lớn khi đã bị canxi hóa thì rất cứng, dù cho axit vào cũng không thể tan. Do vậy, thuốc Nam, thuốc lá không thể loại bỏ được sỏi thận khi đã có chỉ định can thiệp", bác sĩ Liên nói.
Mới đây, khoa Phẫu thuật Thận tiết niệu và Nam học, Bệnh viện E, cũng vừa tiếp nhận một bệnh nhân đã có triệu chứng đau vùng lưng hai bên vào đúng thời điểm dịch Covid-19 bùng phát tại Hà Nội cách đây 3-4 tuần. Thay vì đi bệnh viện khám, bệnh nhân tự mua thuốc điều trị tại nhà. Tới khi bệnh nhân sốt cao, đau nhiều, có phù toàn thân thì mới vào viện khám.
Bệnh nhân nội soi sau phúc mạc lấy sỏi, ảnh Ngọc Minh.
Khi tới bệnh viện, các bác sĩ chẩn đoán bệnh nhân bị suy thận cấp do sỏi niệu quản 2 bên, sau khi mổ cấp cứu thì khả năng phục hồi chức năng của 2 thận rất kèm. Được thông báo, bệnh nhân rất bàng hoang và hối hận vì sự chủ quan của mình. Bệnh nhân có tâm sự với bác sĩ giá như không "lười" đi khám thì đã không mất 2 quả thận.
Theo bác sĩ Liên, năm vừa rồi (2021), khoa Phẫu thuật Thận tiết niệu và Nam học của bệnh viện tiếp nhận 3 trường hợp thận mất chức năng phải cắt bỏ để bảo tồn quả thận còn lại. Bên cạnh những trường hợp kém may mắn phải cắt bỏ thận, cũng có những trường hợp bác sĩ đã bảo tồn được thận cho bệnh nhân.
Đó là trường hợp của một bệnh nhân người Lào bị sỏi thận hai bên. Hình ảnh phim chụp cho thấy bệnh nhân có sỏi san hô thận trái và bên phải thận ứ nước do sỏi bể thận.
Sau khi cho bệnh nhân đi chụp phim để đánh giá chức năng, các bác sĩ thấy mức lọc cầu thận của thận phải gần như bằng 0%. Tuy nhiên, sau khi mổ nội soi tán sỏi thận qua da bên trái và đặt ống niệu quản phải thì chức năng thận của thận phải được hồi phục lên tới 20%. Bệnh nhân giữ lại được thận phải. Đây là trường hợp rất may mắn cho bệnh nhân vì không phải cắt thận.
"Thủ phạm" gây sỏi thận và hỏng thận sớm
Bác sĩ Liên cho biết bệnh lý thận trong những năm gần đây có sự gia tăng vì những lý do sau:
Thứ nhất, Việt Nam nằm trong khu vực "vành đai sỏi", tỷ lệ bị sỏi thận rất cao, chiếm từ 12-14% dân số.
Thứ hai, trước đây, khi y tế chưa phát triển, người dân ít đi khám. Hiện nay, y tế phát triển, việc chẩn đoán bệnh lý sỏi thận có thể phát hiện ở tuyến cơ sở. Đây cũng là lý do khiến cho số bệnh nhân phát hiện sỏi thận và bệnh lý về thận tăng lên rất nhiều.
Video: Sỏi thận trong bụng bệnh nhân.
Theo bác sĩ Liên, tại Việt Nam không có thống kê cụ thể về bệnh lý sỏi thận. Tuy nhiên, tỷ lệ mổ sỏi tiết niệu tại các bệnh viện lớn thông thường chiếm gần 50% bệnh lý tiết niệu.
Có rất nhiều nguyên nhân gây ra sỏi thận, ví dụ như dị dạng đường tiết niệu, rối loạn chuyển hóa gây tăng canxi máu, canxi niệu, thay đổi pH nước tiểu, cường tuyến cận giáp…. Trong đó, các yếu tố như cơ địa, tiền sử gia đình, chuyển hoá, môi trường lao động, nhiễm trùng, chế độ ăn (lười uống nước, lười vận động gây ra ứ đọng nước tiểu) là những yếu tố tăng nguy cơ bị bệnh.
Bác sĩ Liên thông tin: "Quả thận như là một nhà máy lọc nước. Khi có quá nhiều chất cặn bã, thận không thể lọc hết và đào thải ra ngoài, sẽ gây ra hiện tượng lắng đọng kết tinh các chất vô cơ, tạo thành sỏi. Do vậy một số người ăn quá nhiều thực phẩm có chứa oxalate, canxi... sẽ là đối tượng có nguy cơ cao hình thành sỏi thận, sỏi tiết niệu. Thực tế, có một số trường hợp bổ sung quá nhiều canxi không theo chỉ định của bác sĩ đã dẫn tới hình thành sỏi thận".
Ở một số vùng quê, người dân dùng nước cứng (nước chứa hàm lượng chất khoáng cao, chủ yếu là hai ion canxi và magie) cũng sẽ có nguy cơ hình thành sỏi cao hơn.
Một số người có thói quen ăn mặn dẫn tới cô đặc nước tiểu thì cũng có nguy cơ tạo ra sỏi.
"Hiện nay, chế độ ăn của người Việt đang theo hướng Tây hóa, tăng nguy cơ hình thành sỏi, nhưng chế độ ăn chỉ là một yếu tố nguy cơ tham gia vào quá trình hình thành sỏi", bác sĩ Nguyễn Đình Liên nói.
Theo bác sĩ Liên, sỏi thận sẽ có triệu chứng điển hình là đau vùng hông lưng. Trường hợp khi sỏi di chuyển xuống niệu quản sẽ gây ra cơn đau quặn thắt, đau đột ngột lan ra sau lưng và lan xuống vùng hông, tiểu lắt nhắt rất khó chịu.
Bảo vệ chức năng thận bằng cách nào?
Theo bác sĩ Liên để, có hai quả tốt thì phải có chế độ ăn bảo vệ thận, cụ thể như sau:
- Tránh những thức ăn độc hại cho thận như thức ăn có tồn dư chất hóa học, chất bảo quản không được cho phép.
- Tránh ăn quá nhiều thịt.
- Uống nhiều nước: Thận là nhà máy lọc nước, nếu thiếu nước thì thận sẽ không hoạt động được chức năng. Lưu ý với người lớn tuổi bị rối loạn tiểu tiện hay ngại uống nhiều nước thì cần phải uống nước và đi tiểu đúng giờ. Với người trẻ cần uống theo thể trạng cơ thể, khi tập thể thao thì cần phải bổ sung thêm các chất điện giải.
- Có lối sống lành mạnh giảm thiểu các yếu tố nguy cơ cao.
Hình ảnh viên sỏi to trong thận bệnh nhân, ảnh Ngọc Minh.
Những người đi khám phát hiện sỏi nhỏ thì nên tăng cường tập luyện thể dục thể thao, vỗ hông lưng để sỏi có thể tự rơi ra ngoài.
Bác sĩ Liên cho biết có một số bệnh nhân sợ mổ đi uống thuốc nam, thuốc bắc nhưng khi quay lại thì thận đã mất chức năng. Bác sĩ nhấn mạnh khi có sỏi thận, bệnh nhân nên tin tưởng vào y học hiện đại và thầy thuốc. Hiện nay, can thiệp mổ sỏi thận rất nhẹ nhàng với phương pháp tán sỏi qua da bệnh nhân. Sau khi can thiệp tán sỏi xong vẫn có thể sử dụng các loại thuốc y học cổ truyền có tác dụng đào thải sỏi, giúp nâng cao hiệu quả điều trị, tránh sỏi tái phát sớm sau mổ.
Với y học phát triển thì chỉ cần siêu âm và chụp X-quang cũng có thể phát hiện sớm sỏi thận. Đối với các trường hợp đã mắc sỏi thận, bác sĩ Liên cho biết cần phải loại trừ các yếu tố nguy cơ để tránh sỏi tái lại.
Ví dụ đối với người làm việc trong môi trường làm việc nóng bức thì cần phải tăng cường uống nước; thay đổi chế độ ăn như ăn giảm mặn, hạn chế các thực phẩm có chứa oxalat. Người dân sống ở vùng miền có nước cứng thì nên mua máy lọc nước.
Bên cạnh đó, những bệnh nhân có sỏi cần phải khám định kỳ vì tỷ lệ tái phát sỏi khá cao. Việc khám định kỳ sẽ giúp phát hiện sớm sỏi, tránh ảnh hưởng tới chức năng thận.
Bác sĩ Liên cho biết: "Hiện nay, ở bệnh viện E khi bệnh nhân tới mổ sỏi thận chúng tôi sẽ lây sỏi đi phân tích để biết được cấu tạo của sỏi. Từ những con số phân tích rõ ràng chúng tôi sẽ tư vấn chế độ ăn phù hợp cho bệnh nhân tránh nguy cơ tái phát. Bệnh viện E là một trong các cơ sở tiên phong hiện nay ở miền Bắc đưa ứng dụng phân tích sỏi tiết niệu cho bệnh nhân điều trị dự phòng tái phát sỏi".