Trên các diễn đàn quân sự thế giới, không khó để tìm kiếm các vấn đề thảo luận liên quan tới hiện trạng và xu hướng phát triển của hệ thống "ra-đa bay" trong biên chế Quân đội Nga; tương quan lực lượng này so với Mỹ và phương Tây.
Nhiều chuyên gia cho rằng, Nga đã có bước tiến mạnh mẽ trong lĩnh vực AWACS với việc các "ra-đa bay" A-50U không chỉ theo dõi các mục tiêu trên không, mà còn phát hiện và chỉ thị các mục tiêu trên mặt đất.
Điều này từng được xác nhận tại chiến trường Syria. Trong khi đó, một số học giả quân sự tỏ ra hoài nghi rằng, quy mô lực lượng AWACS của Quân đội Nga rất nhỏ với chỉ 5 máy bay đã được hiện đại hóa. Con số này thua xa số lượng máy bay E-3 của Quân đội Mỹ. Ngoài ra, Moscow đang gặp nhiều vấn đề công nghệ trong quá trình phát triển thế hệ máy bay A-100.
Tuy nhiên, hệ thống "ra-đa bay" của Quân đội Nga thực tế đã phát triển rất xa so với những đánh giá của giới chuyên gia quân sự và chiến lược Mỹ và phương Tây.
Quy mô lực lượng không thua kém Không quân Mỹ
Hiện tại, Không quân Nga có khoảng 20 máy bay A-50, trong đó bao gồm cả 5 máy bay đã được nâng cấp. Con số này không hề nhỏ nếu so sánh với quy mô lực lượng AWACS của Không quân Mỹ với 32 chiếc E-3, gồm nhiều biến thể khác nhau.
Trong số các máy bay E-3 của Không quân Mỹ, mới chỉ có 5 chiếc được nâng cấp lên bản hiện đại Block 40/45 với tên mã E-3G. Nguyên mẫu đầu tiên của chiếc E-3G được giới thiệu năm 2003 và sau hơn 10 năm chỉ có thêm 4 máy bay E-3 khác được nâng cấp.
Phần lớn các máy bay E-3G của Không quân Mỹ đang triển khai tại Iraq và Syria. Trong tương lai, Lầu Năm góc dự kiến nâng cấp 24 máy bay E-3 lên chuẩn E-3G, nhưng mốc thời gian thực hiện chưa được xác định.
Máy bay AWACS thể hiện sự thay đổi tư duy của Quân đội Nga so với thời Liên Xô.
Gần đây, vấn đề nâng cấp các máy bay E-3 đang đứng trước nguy cơ bị hủy bỏ do quá trình cắt giảm ngân sách quốc phòng của Mỹ. Không chỉ có Mỹ, việc duy trì các đơn vị E-3 vốn có chi phí bảo trì rất cao cũng là gánh nặng với nhiều quốc gia khác.
Bộ Quốc phòng Anh mới đây đã quyết định loại biên máy bay E-3 để thay thế bằng dòng máy bay kinh tế hơn là E-7. Để tiết kiệm chi phí, Không quân Anh còn phối hợp với Australia để giảm giá máy bay E-7 đặt mua, cũng như chi phí đào tạo phi công và hậu cần.
Khả năng của "ra-đa bay" Nga đã được khẳng định
Khi so sánh với các dòng máy bay quân sự khác, các máy bay AWACS có giá thành rất cao. Chính vì thế, việc trang bị, duy trì và nâng cấp chúng rất tốn kém.
Có thể thấy rõ ràng, một chiếc E-3 có giá tới 270 triệu USD, trong khi đó máy bay F-35 rỗng chỉ có giá khoảng 85 triệu USD. Xét về mức giá thành, máy bay A-50 có lợi thế hơn rất nhiều so với đối thủ với mức giá chưa vượt qua 150 triệu USD.
Bên cạnh giá thành, khả năng hoạt động của chiếc A-50 từng bị nghi ngờ do đây là hướng đi hoàn toàn mới của Không quân Nga so với thời Liên Xô vốn thiên về khả năng phòng không mặt đất và hoạt động độc lập của các đơn vị máy bay chiến đấu trên không.
Tuy nhiên, vấn đề này đã được làm rõ tại chiến trường Syria. Những đợt không kích quy mô bằng tên lửa hành trình của Mỹ và liên quân vào lãnh thổ Syria đã bị các đơn vị A-50U phát hiện và theo dõi chặt chẽ.
Theo thông tin từ Bộ Quốc phòng Nga, trong đợt không kích hồi tháng 4-2018, máy bay A-50U với số hiệu 33 đã cất cánh rời căn cứ Hmeymin để làm nhiệm vụ. Với tên mã rất đặc biệt là "Obama", chiếc A-50U đã gần như phát hiện sớm và theo dõi toàn bộ các đợt tấn công bằng tên lửa Tomahawk Mỹ và liên quân thực hiện.
 |
| Khả năng chiến đấu đa năng của Không quân Nga đã được mở rộng với các máy bay AWACS. |
Với những thông tin do chiếc A-50U thu thập được, ngay sau đợt không kích, Bộ Quốc phòng Nga đã tổ chức họp báo và công bố thông tin về đợt không kích như: Số tên lửa được phóng, vị trí phóng, mục tiêu nhắm tới của tên lửa… đều gần như trùng khớp với con số Mỹ và đồng minh công bố sau đó.
Điều này giúp giải thích tại sao hệ thống phòng không Syria lại hoạt động hiệu quả trước các đòn không kích của Mỹ và đồng minh.
Đơn giản là nó đã được hệ thống AWACS của Quân đội Nga cảnh báo và chỉ thị mục tiêu chính xác.
Không những thế, máy bay A-50U còn góp công lớn trong các đợt tấn công bằng vũ khí chính xác cao của Quân đội Nga nhằm vào các vị trí trọng yếu của lực lượng khủng bố ở Syria.
Rõ ràng, dù tương quan lực lượng vẫn còn chênh lệch, nhưng hệ thống "ra-đa bay" của Quân đội Nga đã có bước tiến rất dài và không thua kém bất kỳ siêu cường nào trên thế giới.