Trong năm 2007, một chiếc tàu ngầm bí ẩn bất ngờ nổi lên tại cảng của thị trấn Sarov, một trong những thị trấn bí ẩn nhất nước Nga, nơi đây là trung tâm nghiên cứu hạt nhân lớn nhất của Nga. Chiếc tàu ngầm có thiết kế thủy động lực học hoàn toàn khác lạ và chưa từng được thấy trước đó tại Nga.
Ngay chính truyền thông nước Nga cũng không biết gì về chiếc tàu ngầm đặc biệt này chứ chưa nói đến các phương tiện truyền thông nước ngoài. Chiếc tàu ngầm bí ẩn này nhanh chóng thu hút sự chú ý đặc biệt của giới tình báo nước ngoài.
Chiếc tàu ngầm bí ẩn đó thuộc đề án 20120 Sargan, truyền thông phương Tây định danh thuộc lớp Sarov, đặt tên theo địa danh nơi lần đầu nó xuất hiện. Theo các thông tin được công bố bởi Globalsecurity thì tàu ngầm này là một bản thiết kế sửa đổi từ tàu ngầm lớp Kilo. Phần sau tháp chỉ huy có một phần nhô lên tương tự như thiết kế của tàu ngầm hạt nhân chiến lược Đề án 667.
Đây là một tàu ngầm được thiết kế với mục đích thử nghiệm công nghệ, nhưng cũng có một số thông tin cho rằng đây là một chương trình tàu ngầm gián điệp bí mật của Nga nhằm tiến hành thu thập thông tin tình báo.
Tàu ngầm Sarov có chiều dài 72,9m, đường kính 9,9m, mớn nước 7m, lượng giãn nước khi nổi 2.300 tấn, lượng giãn nước khi lăn 3.950 tấn, thủy thủ đoàn 52 người. Tốc độ khi nổi 10 hải lý/h, khi lặn 17 hải lý/h, khả năng lặn sâu tối đa 300m. Tàu được cho là có 2 ống phóng ngư lôi 650mm.
Điểm độc đáo tạo nên tính bí ẩn cho tàu ngầm này là nó không hề có chân vịt như các tàu ngầm khác. Nhiều khả năng tàu ngầm này sử dụng hệ thống đẩy theo dạng bơm phun để di chuyển, hệ thống bơm phun này sẽ cho phép tàu ngầm hoạt động cực kỳ yên tĩnh.
Các hệ thống định vị thủy âm phát hiện tàu ngầm bằng cách nghe tiếng ồn của chân vịt sẽ bất lực trong việc phát hiện ra tàu ngầm này. Một điều khác làm nên tính bí ẩn của tàu ngầm này là hệ thống động lực. Bản thân nó là một tàu ngầm điện-diesel nhưng được trang bị thêm một lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ.
Lò phản ứng hạt nhân mini này được gọi là Vau-6, có rất ít thông tin về lò phản ứng hạt nhân này, lò phản ưng Vau-6 được cho là có công suất khoảng 600kW. Lò phản ứng này chỉ hoạt động khi tàu lặn xuống nước để sạc pin cho động cơ điện.
Đây có thể coi là một thiết kế mang tính cách mạng so với các tàu ngầm nguyên tử đắt tiền, lò phản ứng hạt nhân phụ trợ này có thể giúp tàu ngầm Sarov hoạt động liên tục dưới nước không dưới 20 ngày. Trong khi đó các tàu ngầm điện-diesel thông tường chỉ có thể hoạt động liên tục dưới nước tối đa là 5 ngày.
Khả năng hoạt động lâu dưới nước kết hợp với hệ thống đẩy độc đáo có thể giúp tàu ngầm Sarov hoạt động một cách cực kỳ yên tĩnh và xem ra rất phù hợp với nhiệm vụ thu thập thông tin tình báo như giả thuyết nêu trên.
Mặc dù mới xuất hiện gần đây nhưng chương trình tàu ngầm Sarov đã có từ khá lâu trước đó. Đề án 20120 được khởi xướng vào năm 1988, tuy nhiên, đến năm 1998 dự án buộc phải ngưng lại vì thiếu kinh phí. Đến năm 2003 chương trình được nối lại, chiếc đầu tiên và duy nhất cho đến nay được đưa vào hoạt động từ năm 2008 trong biên chế hạm đội biển Bắc.
Chiếc tàu ngầm này sau đó đột nhiên biến mất hoàn toàn, mãi đến mùa hè năm 2010 người ta mới thấy chiếc tàu ngầm này nổi lên trên biển một lần nữa. Cũng trong năm 2010 này có thông tin cho rằng tàu ngầm Sarov đả trải qua một quá trình nâng cấp với một hệ thống động lực hoàn toàn mới.
Chi tiết của các hệ thống điện tử trên tàu ngầm Sarov chưa bao giờ được tiết lộ, điều đó càng làm tăng thêm tính bí ẩn cho tàu ngầm này. Cần nhớ lại rằng những năm chiến tranh lạnh, Liên Xô chế tạo khá nhiều tàu ngầm gián điệp và Sarov có thể là một phần trong đó.
