Đái tháo đường là bệnh rối loạn chuyển hóa do cơ thể thiếu hoặc giảm đáp ứng với insulin, khiến đường huyết tăng cao kéo dài và gây tổn thương nhiều cơ quan nếu không kiểm soát tốt. Trong các nguyên nhân gây bệnh, lối sống và chế độ dinh dưỡng đóng vai trò đặc biệt quan trọng, nhất là thừa cân, béo phì.
PGS.TS Tạ Văn Bình, chuyên gia Chuyên ngành Nội tiết – Chuyển hóa, cho biết bệnh đái tháo đường type 1 là do tình trạng tự miễn dịch gây ra; đái tháo đường type 2 là kết quả của sự tương tác giữa yếu tố di truyền và môi trường, trong đó ăn uống thiếu lành mạnh, ít vận động và stress là những yếu tố hàng đầu.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 87% người mắc đái tháo đường bị thừa cân hoặc béo phì. Ở trẻ vị thành niên, béo phì làm tăng nguy cơ mắc bệnh khi trưởng thành.
Điển hình là trường hợp N.N.N (17 tuổi, Phú Thọ) đến khám trong tình trạng tiểu nhiều, tăng đường máu mao mạch khi tự kiểm tra tại nhà.
Khám ban đầu cho thấy N thừa cân (BMI 25,7) và xuất hiện gai đen vùng cổ gáy - một dấu hiệu đặc trưng của tình trạng kháng insulin. Kết quả xét nghiệm khiến cả gia đình choáng váng: Glucose huyết tương lúc đói cao vút.
Với kết quả này, bác sĩ chẩn đoán đái tháo đường type 2, nguyên nhân chính được xác định là chế độ ăn nhiều đồ ăn nhanh, ít vận động và thừa cân kéo dài.
Việc ăn nhiều thực phẩm giàu năng lượng, chất béo và đường, đặc biệt là đồ ăn nhanh, làm tăng nguy cơ tích mỡ, kháng insulin và dẫn đến đái tháo đường. Trong xã hội hiện đại, thói quen ăn nhanh ít vận động khiến tỷ lệ béo phì và bệnh lý chuyển hóa tăng nhanh.
BSCKI. Dương Thị Phương Thúy, Phó Giám đốc chuyên môn Phòng khám Đa khoa Medlatec Vĩnh Phúc - nơi tiếp nhận bệnh nhân N - cho biết bệnh nhân được hướng dẫn chế độ ăn – tập luyện giảm kháng insulin, kiểm soát đường máu bằng thuốc, tự theo dõi đường huyết tại nhà và tái khám hàng tháng.
“Đây là một trường hợp điển hình cảnh báo tình trạng đái tháo đường đang ngày càng trẻ hóa. Trước đây, chúng tôi hiếm gặp ca nào dưới 20 tuổi, nhưng vài năm gần đây, bệnh đã xuất hiện ở cả học sinh THPT”, bác sĩ Thúy nói.
Bệnh của người lớn tuổi đang “len lỏi” vào học đường
Trong nhiều thập kỷ, đái tháo đường type 2 được xem là bệnh lý của người trưởng thành, liên quan đến thói quen ăn uống, béo phì và lối sống ít vận động. Tuy nhiên, hiện nay xu hướng này đang thay đổi nhanh chóng.
Bác sĩ Thúy cảnh báo: “Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, bệnh nhân trẻ sẽ phải đối mặt với biến chứng tim mạch, thận và mắt sớm hơn hàng chục năm so với người lớn tuổi”.
Theo bác sĩ Thúy, đái tháo đường type 2 ở người trẻ có nhiều điểm khác biệt so với người trưởng thành:
- Kháng insulin nặng hơn, đặc biệt trong giai đoạn dậy thì do hormone tăng trưởng và hormone sinh dục.
- Tế bào beta tụy suy giảm nhanh, khiến khả năng tiết insulin giảm mạnh chỉ sau vài năm mắc bệnh.
- Biến chứng đến sớm và nghiêm trọng hơn.
Đặc biệt nguy hiểm khi nhiều ca bệnh chỉ được phát hiện khi đã có biến chứng. Điều này rất nguy hiểm bởi khi ấy, tổn thương ở các cơ quan gần như không thể hồi phục.
Các chuyên gia khuyến cáo cha mẹ và thanh thiếu niên cần tầm soát sớm đái tháo đường nếu có một trong các dấu hiệu sau:
- Tiểu nhiều, uống nhiều nước, sụt cân không rõ nguyên nhân
- Xuất hiện gai đen vùng cổ, nách hoặc bẹn
- Thường xuyên mệt mỏi, buồn ngủ sau ăn, vết thương lâu lành
- Thừa cân, béo phì hoặc có người thân mắc bệnh.
Đặc biệt, trẻ có cân nặng khi sinh >4kg, mẹ bị đái tháo đường thai kỳ, hoặc có chế độ ăn nhiều đồ ngọt, ít vận động cũng nằm trong nhóm nguy cơ cao.
Đái tháo đường không còn là “bệnh của người già”. Việc trẻ hóa độ tuổi mắc bệnh là lời cảnh tỉnh cho lối sống hiện đại: ăn nhiều đồ ăn nhanh, ít vận động, lệ thuộc đồ ngọt và thiết bị điện tử.