Tháng 9/2022, quân đội Nga lần đầu tiên sử dụng máy bay không người lái (UAV) cảm tử Geran-2 không kích Ukraine. Trước đó không ai hay biết về sự tồn tại của Geran-2 tại Nga.
Sau gần một năm, Bộ Quốc phòng Nga vẫn chưa công bố các thông tin chính thức về Geran-2. Việc Moskva cố gắng che đậy nguồn gốc của Geran-2 càng thu hút giới tình báo phương Tây chú ý đến mẫu UAV cảm tử này.
Một hệ thống phóng UAV "cảm tử" Shahed-136 của Iran. (Ảnh: Gazeta)
Nguồn gốc của Geran-2
Việc sử dụng UAV Geran-2 trong chiến dịch quân sự đặc biệt diễn ra ngay sau cuộc tấn công của Ukraine vào cầu Kerch (tháng 9/2022). Cùng với tên lửa hành trình, tên lửa siêu thanh, Geran-2 giúp Nga gây thiệt hại lớn cho cơ sở hạ tầng năng lượng, quân sự của Ukrainre.
Thiết kế đặc trưng và hiệu quả của Geran-2 đã giúp UAV này trở thành lựa chọn số một của quân đội Nga mỗi khi phát động không kích trên diện rộng.
Theo kết quả nghiên cứu mảnh vỡ của UAV Geran-2 được Ukraine và một số nước phương Tây công bố, tất cả đều có nhận định Geran-2 của Nga thực chất là một phiên bản khác của UAV "cảm tử" Shahed-136 do Iran phát triển. Nhiều khả năng Nga đã nội địa hóa UAV Iran.
Nhận định trên được đưa ra dựa trên sự tương đồng về thiết kế của hai mẫu UAV và cả tính năng, dù UAV Nga có một số tính năng vượt trội hơn. Bên cạnh đó việc Nga và Iran tăng cường hợp tác quân sự trong giữa năm 2022 được cho là cơ sở để Moskva xây dựng phi đội Geran-2 sau này.
Khi được hỏi về vấn đề này Bộ Quốc phòng Nga đã nhiều lần lên tiếng bác bỏ thông tin mua UAV của Iran, Tehran cũng có động thái tương tự.
Mặt khác Moskva chưa từng nhắc đến cục thiết kế hay công ty nào đứng sau việc phát triển Geran-2 hay tổ hợp công nghiệp nào đảm nhận vai trò chế tạo phương tiện bay này. Mọi dữ liệu về UAV này đều dựa trên các mảnh vỡ thu giữ được.
UAV Geran-2 được Nga sử dụng để không kích Kiev và nhiều thành phố lớn khác của Ukraine. (Ảnh: AP)
Theo các quan chức tình báo Mỹ, trong giai đoạn đầu, UAV Geran-2 được Nga sử dụng ở Ukraine là do Iran chế tạo sẵn, tuy nhiên phía Mỹ không đưa ra được bằng chứng. Vài tháng sau đó Nga bắt đầu tự sản xuất Geran-2.
Tháng 2/2023, tờ Wall Street Journal dẫn nguồn tin tình báo Mỹ giấu tên cho biết, một phái đoàn quân sự của Iran đã bí mật đến Moskva vào tháng 1. Chuyến thăm này có cả các chỉ huy cấp cao thuộc lực lượng không quân Vệ binh cách mạng Hồi gian Iran và lãnh đạo công ty hàng không có liên hệ với lực lượng đặc nhiệm Quds.
Cũng theo nguồn tin của Wall Street Journal nội dung chính của chuyến thăm xoay quanh việc Iran hỗ trợ Nga xây dựng một dây chuyền sản xuất Geran-2.
Theo Wall Street Journal, dây chuyền trên dự kiến được đặt ở vùng Yelabuga (Tatarstan). Nếu đi vào hoạt động tổ hợp này có thể cho xuất xưởng hơn 6.000 UAV Geran-2 mỗi năm. Bên cạnh đó Nga cũng có kế hoạch nâng cấp Geran-2 nhằm mở rộng khả năng tác chiến của UAV này.
Mỹ và đồng minh lo lắng
Rõ ràng, khả năng Nga bắt đầu đưa vào sản xuất hàng loạt Geran-2 đang giành được sự quan tâm từ Mỹ và đồng minh, thậm chí khiến họ lo lắng. Đây là lý do tại sao mọi hợp tác và trao đổi quân sự giữa Nga và Iran đều bị tình báo Mỹ theo sát.
Vào tháng 4/2023, tình báo Mỹ đã cho công bố một hình ảnh vệ tinh tại đặc khu kinh tế Alabuga ở Tatarstan cho thấy việc xây dựng một tổ hợp có thể phục vụ cho dây chuyền sản xuất UAV trong tương lai. Cơ sở này được cho là thường xuyên nhận các chuyến hàng từ Iran.
Các mảnh vỡ UAV Geran-2 và Shahed-136 do tình báo Mỹ thu thập được.
Các quan chức Nga đã không bình luận về các báo cáo này.
Ngày 21/7, Cục Tình báo Bộ Quốc phòng Mỹ (DIA) đã tổ chức một cuộc họp báo về nguồn gốc UAV "cảm tử". Sự kiện này cũng phân tích các mảnh vỡ của Geran-2 so với Shahed-136 thu thập được từ Trung Đông.
DIA cũng đưa ra thông tin về khả năng Nga mở dây chuyền sản xuất Geran-2 sau khi dùng gần hết số UAV Shahed-136 được Iran chuyển giao.
Báo cáo của DIA cũng cho rằng, dây chuyển sản xuất Geran-2 của Nga nhiều khả năng sẽ đi vào hoạt động vào cuối năm nay và lô UAV đầu tiên sẽ sớm được xuất xưởng. Tổ hợp này đủ khả năng sản xuất hàng loạt UAV "cảm tử"’ dựa trên các máy móc họ nhận được từ Iran.
Trong trường hợp Nga có thêm UAV Geran-2 việc họ mở rộng các đợt không kích Ukraine là điều có thể thấy trước, thậm chí quy mô còn lớn hơn giai đoạn tháng 9/2022.
Bên cạnh đó việc Mỹ quan tâm đến UAV cảm tử của Nga ũng như các thiết bị và vũ khí hiện đại khác là điều hoàn toàn dễ hiểu, nhất là sau những gì chúng có thể làm được ở Ukraine. Điển hình như Geran-2 – đây là loại vũ khí tạo nên sự hoang mang cho đối phương bởi các đòn tấn công bất ngờ với quy mô lớn của nó.
Geran-2 không chỉ hiệu quả trong tấn công mà chi phí để chế tạo và triển khai chúng cũng thấp hơn nhiều so với các loại tên lửa hiện đại. Tất cả điều này không thể không thu hút sự chú ý của các chuyên gia nước ngoài.
Theo nhiều nguồn tin khác nhau, chi phí của một chiếc UAV cảm tử của Iran hay Nga không vượt quá 18.000 đến 20.000 USD, do đó máy bay không người lái rẻ hơn nhiều so với bất kỳ tên lửa hành trình nào.
Khung máy bay bằng nhựa/composite làm giảm khả năng hiển thị của radar và động cơ pít-tông tạo ra nhiệt không đủ lớn để vũ khí phòng không tầm thấp phát hiện và nhắm mục tiêu bằng hồng ngoại. Dù sử dụng động cơ cánh quạt cỡ nhỏ nhưng UAV này vẫn có thể đạt vận tốc 220-250 km/h và phạm vi bay có thể vượt quá 2.000 – 2.500 km.
Geran-2 mang đầu đạn nổ mạnh nặng hàng chục kg. Ngoài ra, theo các nguồn tin nước ngoài, trong loạt UAV mới nhất, đầu đạn phân mảnh đã được sử dụng giúp tăng khả năng tấn công của vũ khí.
Ảnh chụp vệ tinh tổ hợp công nghệ ở vùng Yelabuga của Nga được cho để chế tạo UAV Geran-2.
Máy bay không người lái thường xuyên được quân đội Nga sử dụng và trong mỗi cuộc không kích các vùng hậu cứ của Ukraine. Kết quả của những cuộc tấn công như vậy đều được thấy rõ dù Ukraine liên tục tuyên bố đánh chặn UAV Nga.
Sự hiện diện của những vũ khí như vậy ở Nga, rẻ, quy mô lớn và hiệu quả, rõ ràng là khiến các đối thủ của Moskva lo lắng. Đặc biệt, Washington sợ rằng các loại vũ khí phi đối xứng như Geran-2 có thể đẩy Ukraine hoặc các đồng minh khác vào tình thế bất lợi.
Lo ngại trên được xem là lý do tại sao Mỹ tìm cách "vạch trần" sự hợp tác giữa Iran và Nga càng sớm càng tốt và ngăn chặn điều đó nếu có thể. Ngoài ra, họ lo ngại về việc mở rộng sản xuất Geran-2 sẽ khiến tình hình chiến sự ở Ukraine xấu đi.
Trong khi đó, ngành công nghiệp Nga không chú ý đến các tuyên bố và hoạt động của Mỹ, họ thực hiện đơn đặt hàng sản xuất vũ khí và thiết bị cần thiết, bao gồm cả UAV tấn công. Trong khi đó quân đội Nga tiếp tục sử dụng Geran-2 đánh vào các cơ sở hạ tầng quan trọng của Ukraine.