Dẫu chính phủ đã đưa ra nhiều cải cách nhằm vực dậy nền kinh tế trì trệ, song hậu quả từ cuộc khủng hoảng tài chính hồi cuối năm 1991 vẫn khiến đất nước Nhật Bản rơi vào khoảng thời gian bê bối kéo dài.
Một số chuyên gia cũng lên tiếng cảnh báo nếu không có những giải pháp kịp thời thì trong tương lai gần, quốc gia hiện đại này sẽ buộc phải đối mặt với một "thế hệ mất mát" - thuật ngữ mới để chỉ các em nhỏ sống thiếu tình yêu thương từ cha hoặc mẹ ruột.
Nhiều bậc phụ huynh trẻ - đặc biệt là bà mẹ đơn thân đang dần bị guồng quay của công việc cuốn đi, bị nỗi lo cơm áo gạo tiền che mờ mất tương lai và thường xuyên làm bạn với vấn nạn đói nghèo đói triền miên.
Vì vậy, họ chẳng còn thời gian quan tâm tới con cái của mình nữa.
"Tình hình kinh tế tại Nhật Bản tồi tệ đi rất nhiều. Điều đó gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng sống của tầng lớp hạ lưu", cô Yukiko Tokumaru – người đứng đầu tổ chức phi chính phủ Hành động vì Trẻ em nghèo Osaka (Child Poverty Action Osaka) nói.
Họ đang bị guồng quay của công việc cuốn đi nên chẳng còn thời gian để quan tâm tới con cái của mình nữa.
Cô Tokumaru cho biết có tới hàng trăm bà mẹ đơn thân đang phải gánh chịu những định kiến nặng nề từ phía xã hội. Họ luôn cảm thấy khó khăn khi tâm sự hoàn cảnh cá nhân với bạn bè, đồng nghiệp hay thậm chí là người thân trong gia đình.
Ngoài ra, truyền thống trọng nam khinh nữ vẫn còn gây ảnh hưởng nhất định khiến phụ nữ không dễ dàng tìm được một công việc ổn định sau khi sinh con.
"Vị thế của nữ giới vẫn đang thấp hơn nhiều so với nam giới.
Phụ nữ chỉ nhận được vài vị trí bán thời gian hoặc việc làm thời vụ, vì thế họ cần phải lao động ở nhiều nơi khác nhau nếu muốn kiếm đủ tiền trang trải cho cuộc sống", cô Tokumaru nhấn mạnh.
Mặc dù hệ thống phúc lợi xã hội vẫn tồn tại, song vì số lượng các gia đình có tổng thu nhập dưới mức chuẩn nghèo đã gia tăng hơn gấp đôi chỉ trong vòng 25 năm qua nên sự trợ giúp từ phía chính phủ cũng chẳng thể đáp ứng hết nhu cầu mà tầng lớp khó khăn luôn mong muốn mỗi tháng.
Theo thống kê được Bộ Y tế Nhật Bản công bố, hiện có tới 16% trẻ em tại Nhật Bản đang phải sống dưới mức đói nghèo, trong đó, trẻ em sống với cha hoặc mẹ đơn thân chiếm tới 55%.
Nhiều bà mẹ đơn thân tại Nhật Bản phải dốc sức làm tạm những công việc thời vụ để kiếm tiền trang trải cho cuộc sống gia đình.
Tình hình trên thực sự rất căng thẳng tại tỉnh Osaka, nơi tổ chức của cô Tokumaru đang tích cực hoạt động.
Với tỷ suất sinh như hiện nay, đất nước Nhật Bản chỉ còn chưa tới 100 triệu dân vào năm 2060 và 1/3 trong số đó là những người đã qua tuổi 65.
Đa phần các em nhỏ ở đây đều phải sống trong cảnh nghèo đói giống cha mẹ mình, đồng thời không hề được tiếp cận với nền giáo dục hiện đại, chỉ kiếm được những công việc với mức lương thấp kém và chẳng bao giờ mơ tới khoản phúc lợi cơ bản như bảo hiểm hay nghỉ phép thông thường.
"Đây là một nghịch lý khi xứ mặt trời mọc rất cần tới trẻ em – thế hệ sẽ trở thành nguồn lao động cốt cán, làm việc rồi đóng thuế cho chính phủ để chèo chống xã hội vốn ngày một già hóa trầm trọng", giáo sư Kensaku Tomuro – giảng viên khoa Xã hội học trực thuộc trường Đại học Yamagata cho biết.
Ở Nhật Bản, nhiều định kiến hà khắc vẫn còn đang tồn tại khiến nữ giới phải chịu nhiều ảnh hưởng đáng kể.
Nhiều trung tâm cộng đồng ở tỉnh Osaka không chỉ cung cấp dịch vụ ăn uống và vui chơi miễn phí dành cho trẻ em mà còn giúp hình thành hàng loạt nhóm chia sẻ của bà mẹ đơn thân.
"Tôi cảm thấy thật nhẹ nhõm khi tới đây cùng lũ trẻ.
Tôi có thể trò chuyện với những bà mẹ đơn thân khác hoặc chia sẻ về nỗi khó khăn chúng tôi thường gặp phải", cô Masami Onishi – một bà mẹ đơn thân 23 tuổi hiện đang sinh hoạt tại trung tâm Nishinari Kids’ Dining Hall kể lại.
Điều đó khiến họ nhận ra mình không phải là người duy nhất đang cố đối mặt với chuỗi vất vả khôn xiết giữa xã hội xô bồ cùng vô số định kiến khó chấp nhận tại đất nước Nhật Bản phồn hoa.
Trẻ em - nạn nhân chịu ảnh hưởng trực tiếp từ định kiến xã hội
Trong khi những đứa trẻ tại trung tâm cộng đồng ở tỉnh Osaka đang ngồi ăn món bạch tuộc chiên một cách ngon lành thì cậu bé Masahide, 8 tuổi đã xô ngã tất cả để giành lấy phần thức ăn cho riêng mình.
Thậm chí, nó còn hét lên rằng: "Cháu muốn 20 cái, và cháu sẽ không chia cho ai hết".
Lý giải cho hành động trên, bà Yasuko Kawabe, người đứng đầu trung tâm Nishinari lắc đầu nói: "Đó là hành động rất thường thấy ở các em nhỏ phải sống chung với tình trạng nghèo khó từ khi mới sinh ra.
Nhiều đứa trẻ còn không chịu nhìn thẳng vào mắt người đối diện khiến việc giao tiếp trở nên khá phức tạp. Nhưng dần dần, chúng đều có thay đổi đáng kể và trở nên bình tĩnh hơn hẳn so với thời điểm ban đầu".
Sự thiếu quan tâm từ phía cha mẹ đã gây ảnh hưởng xấu tới quá trình phát triển nhân cách của trẻ nhỏ.
Chính sự thiếu quan tâm từ phía cha mẹ đã gây ảnh hưởng xấu tới quá trình phát triển nhân cách của những đứa trẻ đáng thương.
Chỉ vì quá mải mê kiếm tiền để vực lại cuộc sống nên họ đành tạm thời "bỏ quên" con cái mà chẳng thể làm gì hơn nữa.
Bà Yasuko Kawabe chau mày: "Các em thường xuyên bị bạn bè xa lánh. Bởi vậy, chúng luôn tìm mọi cách để thu hút sự chú ý từ những người xung quanh, bao gồm cả việc tìm tới nhiều biện pháp cực đoan".
Vòng xoáy của sự nghèo đói
Trung tâm Nishinari từng phải đi tìm kiếm và hỗ trợ các bà mẹ đơn thân vì họ không bao giờ chủ động nhờ tới sự giúp đỡ từ xã hội bên ngoài. Đa phần phụ nữ tại Nhật Bản thường cảm thấy có lỗi khi để cuộc hôn nhân rơi vào cảnh đổ vỡ.
"Họ chẳng nghĩ tới việc chia sẻ tình trạng của mình với cộng đồng xung quanh - bao gồm cả bạn bè hoặc cha mẹ ruột.
Mặc khác, họ luôn cố gắng che giấu khuôn mặt tiều tụy bằng các loại mỹ phẩm rẻ tiền nhằm đánh lừa mọi người về gia cảnh thực sự", bà Junko Terauchi – người đứng đầu tổ chức phi chính phủ Hội đồng Xúc tiến Bảo trợ Xã hội Osaka (Osaka Social Welfare Promotional Council) giãi bày.
Các bà mẹ đơn thân ở Nhật Bản phải đau đầu trong việc tìm giải pháp thoát nghèo.
Cô Akiko, một bà mẹ đơn thân 48 tuổi đã chia sẻ câu chuyện về con đường học vấn mà đứa con gái vừa tròn 20 tuổi từng phải trải qua: "Từ lúc chúng tôi ly hôn, con bé đành bỏ dở việc học vì bị bạn bè trêu chọc quá nhiều.
Đến khi quay lại trở lại giảng đường thì nó chỉ thi đỗ vào ngôi trường dân lập gần nhà".
Tương lai xa vời
Mặc dù nhiều tổ chức xã hội như của cô Tokumaru hay bà Kawabe vẫn đang nỗ lực gây sức ép tới chính quyền địa phương nhằm yêu cầu họ tăng cường sự hỗ trợ đối với những bà mẹ đơn thân, song có lẽ một vài sự thay đổi ít ỏi vẫn chỉ diễn ra theo cách chậm chạp và cầm chừng từ ngày này qua tháng khác mà thôi.