Là một trong những loài rùa nước ngọt lớn nhất (mai của chúng có thể dài tới gần 45 cm và nặng khoảng 17 kg), rùa mata mata là một loài động vật trông khá kỳ lạ, ít nhất là theo tiêu chuẩn của con người.
Nó có một cái đầu to không cân xứng và cái cổ vừa dài vừa dày, có nhiều mụn cóc và đường gờ trên mặt, được gọi là "nốt sần". Ở hai bên mõm dài của nó có một tấm sừng giống như một đồng xu có lỗ và cái miệng rộng của nó làm cho con vật trông như thể nó luôn nở nụ cười trên khuôn mặt.
Rùa mata mata sống ở phía bắc Nam Mỹ. Bao gồm lưu vực sông Orinoco và Amazon. Phân bố nhiều nhất ở Brazil, Guyana và Peru. Tại các hồ nước đục ở Amazon và sông Orinoco, miền bắc Bolivia, miền đông Peru, Ecuador, miền đông Colombia, Venezuela, Guyana, miền trung và miền bắc Brazil. Ngoài ra, dấu chân của chúng còn được tìm thấy ở Bolivia, Peru, Ecuador, Venezuela, Colombia và Brazil và cũng được tìm thấy trên đảo Trinidad.
Nhưng trong khi rùa mata mata có thể xấu xí đối với một số người, thì vẻ ngoài của chúng thực sự là một sự thích nghi với môi trường xung quanh, mang lại một số lợi ích cụ thể.
Được tìm thấy ở lưu vực sông Amazon và Orinoco ở Nam Mỹ, loài rùa này là loài ăn thịt và sống về đêm, chúng thích săn cá nhỏ cũng như một số loài động vật không xương sống dưới nước vào ban đêm.
Mặc dù có một chiếc mai lớn, nhưng chúng cũng có thể trở thành con mồi của những loài ăn thịt, chẳng hạn như cá sấu.
Rùa mata mata là một giống rùa ít vận động với đầu phẳng hình tam giác. Mũi hình ống và có một phần có sừng. Chúng có hình dạng như một chiếc lá chết và có màu vàng nhạt. Bởi vì nhìn vỏ của nó giống như một chiếc lá chết nên nó còn được gọi là rùa lá chết. Khi bị tấn công, chúng có thể rút đầu, đuôi và tứ chi vào trong mai.
Mặc dù những đường gờ, cục u và vạt da bao phủ cơ thể có thể khiến chúng trông xấu xí đối với con người, nhưng những lớp da đó thực sự có một số chức năng quan trọng. Một trong số đó là ngụy trang - khiến bản thân chúng giống như gỗ mục nát và thối rữa của đầm lầy - những thứ tương đối phổ biến và không ăn được ở sông lưu vực nơi rùa mata mata sống.
Da và mai của loài rùa này cũng tạo ra bề mặt cho tảo và cỏ dại phát triển, giúp chúng có thể ngụy trang giống một mảnh đá hoặc gỗ không mấy hấp dẫn đối với những kẻ săn mồi.
Tương tự như những loài rùa được nuôi làm cảnh khác, rùa mata mata cũng là những con rùa có kích thước rất lớn thường phát triển đến 43 – 45cm. Con lớn nhất được ghi nhận đạt 61cm. Rùa cái thường lớn hơn rùa đực. Giống như những con rùa trưởng thành khác, con đực có đuôi dài và rộng hơn con cái. Thân của chúng trông không quá cứng cáp, hơi giống với những con rùa cá sấu đến từ Bắc Mỹ. Điều kỳ lạ nhất là chúng có một bộ râu quanh cổ.
Ngoài ra, những bộ phận giống như mụn cóc trên mặt của loài rùa này cũng hoạt động giống như râu của mèo: chúng thông báo cho rùa về dòng chảy và chuyển động của nước, một thứ hữu ích cho cả việc săn mồi và tránh những mối nguy hiểm lớn như cá sấu xuống nước.
Rùa mata mata cũng có một cách săn mồi hết sức kỳ lạ. Người ta đã quan sát thấy chúng đuổi theo và dồn những con cá vào góc khiến cho những con cá bị mắc kẹt và năm im chờ chết.
Khi dồn được con mồi, rùa mata mata sẽ thò đầu ra và mở cái miệng lớn hết mức có thể. Sau đó, nó tạo ra một khoảng chân không áp suất thấp để hút con mồi vào miệng, được gọi là hút thức ăn. Khi con rùa ngậm miệng lại, nước từ từ bị tống ra ngoài và con cá bị nuốt chửng vào trong bụng (do cấu tạo miệng hết sức đặc biệt nên loài rùa này không thể nhai con mồi).
Loài rùa này thường hoạt động trong vùng nước nông và mũi của nó có thể thở trong nước. Rùa mata mata không phải là động vật đứng đầu chuỗi thức ăn trong khu vực chúng sống do đó chúng cũng có thể trở thành con mồi của nhiều loài khác.
Theo những người đã từng nuôi rùa mata mata, có lẽ chúng là một loài khá thông minh. Thậm chí người ta đã quan sát thấy những con rùa mata mata nuôi nhốt sử dụng dòng chảy của máy bơm nước để ghìm con mồi trong bể cá.
Rùa mata mata hiện không được xếp vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng, nhưng những phẩm chất độc đáo của chúng khiến loài này trở thành mục tiêu phổ biến của những người săn thú cưng và chúng thường bị đưa vào bể cá để nuôi làm cảnh.
Nhưng vì chúng tương đối khó nuôi như thú cưng và thường xuyên bị căng thẳng nên chúng thường gặp phải các vấn đề sức khỏe khi bị nuôi nhốt.
Rùa mata mata thường sống trong hồ và bò rất chậm. Loài này cũng có tính thủy sinh cao và hiếm khi rời khỏi nước. Con cái sẽ bắt đầu làm tổ trong khoảng thời gian từ tháng 10 đến tháng 12, trứng của chúng có hình cầu, đường kính khoảng 35mm, sẽ nở sau khoảng 200 ngày ấp.
