Cả Tokyo và Bắc Kinh đều tuyên bố chủ quyền đối với các đảo không có người ở biển Hoa Đông này (Trung Quốc gọi là Điếu Ngư, Nhật Bản gọi là Senkaku). Năm 1972, khi Mỹ thôi chiếm đóng quần đảo này, chính phủ Nhật lại tiếp quản Senkaku.
Theo đài CNN, vụ đụng độ bất ngờ ở Senkaku/Điếu Ngư có thể gây ra một cuộc đối đầu quân sự giữa Trung Quốc và Mỹ. Đó là do Hiệp ước an ninh giữa Washington với Tokyo ràng buộc Mỹ không thể đứng ngoài cuộc nếu Nhật Bản và Trung Quốc xung đột vì tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư.
Theo một thỏa ước ký kết hồi năm 1971, Mỹ trao quyền cho Nhật quản lý quần đảo Senkaku/Điếu Ngư trên biển Hoa Đông. Vì thế, Hiệp ước An ninh Mỹ - Nhật có giá trị đối với quần đảo này. Đây cũng là điều mà giới chức Mỹ nhiều lần tái khẳng định trong thời gian qua.
Nỗi lo đối đầu quân sự gia tăng vào tuần trước khi lực lượng bảo vệ bờ biển Nhật Bản cho biết tàu hải cảnh Trung Quốc hoạt động gần và bên trong vùng biển Nhật Bản tuyên bố có chủ quyền xung quanh Senkaku/Điếu Ngư trong 65 ngày liên tiếp.
Đây là thời gian hoạt động lâu nhất kể từ tháng 9-2012, khi căng thẳng Nhật-Trung leo thang sau khi chính phủ Nhật mua và quốc hữu hóa 3 hòn đảo thuộc Senkaku/Điếu Ngư.
Trước sự hiện diện của Trung Quốc ngày càng tăng, tại một cuộc họp báo vào giữa tuần trước ở Tokyo, Chánh văn phòng Nội các Nhật Bản Yoshihide Suga khẳng định sẽ phản ứng kiên quyết và bình tĩnh với phía Trung Quốc.
Sau đó, trong một tuyên bố hôm 19-6, Bộ Ngoại giao Trung Quốc lần nữa nhấn mạnh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư thuộc lãnh thổ Trung Quốc. Do đó, các đội tàu giám sát biển có quyền tiến hành tuần tra thường xuyên và đảm bảo thực thi luật pháp trên các vùng biển quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Những lập luận tương tự gần đây cũng được đăng tải trên tờ Thời báo Hoàn cầu.
Tàu tuần duyên của Nhật Bản hoạt động tại quần đảo Senkaku/Điếu Ngư trên biển Hoa Đông. Ảnh: Reuters
Ông William Choong, thành viên cao cấp tại Viện ISEAS-Yusof Ishak (Singapore), nhận xét: "So với các điểm nóng khác trong khu vực như biển Đông, Đài Loan, Triều Tiên, biển Hoa Đông là tổng hòa rắc rối về mặt lịch sử, lãnh thổ và danh dự".
Ông William Choong nói rằng "vấn đề không phải là Trung Quốc có muốn thách thức Nhật Bản liên quan đến quần đảo Senkaku/Điếu Ngư hay không. Câu hỏi là khi nào và như thế nào? Đây là điều khiến các nhà hoạch định chính sách Nhật Bản (và cả Mỹ) thức trắng đêm".
Cùng quan điểm, Tổ chức Sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á (AMTI) cho rằng xung đột một khi xảy ra ở Hoa Đông, có thể biến thành một sự cố quốc tế nghiêm trọng.
Theo AMTI, một khi Trung Quốc đổ bộ vào Senkaku, cảnh sát biển Nhật Bản chắc chắn sẽ có hành động đáp trả. Khi đó, AMTI cho rằng "Bắc Kinh có thể cho là hành động leo thang, dẫn đến phản ứng quân sự đáng kể từ Trung Quốc".