Tượng bác sĩ Yersin trong Viện Pasteur Nha Trang. Ảnh: Xuân Nguyên
"Không đi đây đi đó, sao gọi là cuộc đời?"
Alexandre Émile Jean Yersin sinh ngày 22 tháng 9 năm 1863 tại Aubonne, Thụy Sỹ. 22 tuổi, ông đến Pháp để theo đuổi sự nghiệp y khoa của mình. Năm 1888, ở tuổi 25, ông nhận bằng Tiến sĩ với luận án nghiên cứu về bệnh lao.
Sau khi nhập quốc tịch Pháp để được chính thức hành nghề y tại nước này, ông làm việc cho Viện Pasteur non trẻ chuyên nghiên cứu về các bệnh truyền nhiễm và điều chế vắc-xin.
Là một học trò và cộng sự xuất sắc của Louis Pasteur, chàng thanh niên Yersin khi ấy có nhiều triển vọng thăng tiến tại thủ đô nước Pháp. Tuy nhiên, ông không muốn thế giới của mình bị giới hạn trong một phòng thí nghiệm.
Sau này, trong thư gửi mẹ, ông viết, "không đi đây đi đó, sao gọi là cuộc đời phải không mẹ?"
Năm 1890, theo tàu Messageries Maritimes, ông đặt chân đến Việt Nam, khi ấy còn là xứ An Nam thuộc Đông Dương xa xôi, để sống một cuộc đời du ngoạn và thám hiểm.
Tình yêu với Nha Trang
Yersin từng đến Sài Gòn, nhưng chốn phồn hoa không phải nơi ông yêu thích. Ông cũng từng ra Bắc theo lời mời của Toàn quyền Paul Doumer để thành lập và làm hiệu trưởng của Trường Y khoa Hà Nội. Nhưng nơi đây không giữ chân Yersin được quá hai năm.
Bởi tình yêu của ông đã dành cho Nha Trang: một xóm chài nghèo khó, một bờ biển hoang sơ, vịnh nước "đẹp tuyệt vời" của xứ An Nam.
Tại đây, Yersin chữa bệnh miễn phí cho người nghèo và được họ gọi bằng cái tên dân dã là "ông Năm". Yersin còn thành lập viện Pasteur tại Nha Trang, mở trang trại chăn nuôi, sản xuất huyết thanh chống dịch hạch tại Suối Dầu.
Trong hơn 50 năm rời xa quê hương, Yersin gắn bó với Nha Trang hơn mọi miền đất ông từng đặt chân đến.
Viện Pasteur Nha Trang ngày nay. Ảnh: Xuân Nguyên
Cuối cùng, tình yêu ấy đã hóa thành vĩnh cửu khi ông yên nghỉ ngày 1 tháng 3 năm 1943. Theo ước nguyện của ông, người ta đã an táng Yersin trên một ngọn đồi nhỏ gần trại chăn nuôi Suối Dầu, cách Viện Pasteur Nha Trang 22km về phía Tây. Dù không kèn trống cũng không điếu văn, trong đám tang ngày ấy, rất đông người tìm đến, đưa tiễn "ông Năm" về nơi an nghỉ cuối cùng.
Cũng theo di chúc, thi hài ông được chôn cất "nằm úp" để vị bác sĩ quá cố được ôm lấy đất Nha Trang, vĩnh viễn không chia lìa xứ sở này.
Nơi yên nghỉ giản dị của "ông Năm"
Ngày nay, từ trung tâm TP Nha Trang, du khách có thể đi theo đường Võ Nguyên Giáp hoặc tỉnh lộ 3 để đến viếng mộ Yersin.
Phần mộ của bác sĩ vốn không có bia cho đến năm 1992, một tấm bia song ngữ Việt-Pháp tóm tắt tiểu sử và công trạng của bác sĩ Yersin mới được đặt tại đây. Ảnh: Mây Trắng.
Sinh thời, Alexandre Yersin đã chán ghét thành thị phồn hoa lộng lẫy. Đến khi lâm chung, ông cũng không muốn xây lăng tẩm, đền đài; mọi tài sản của ông đều được trao lại cho Viện Pasteur Nha Trang và những cộng sự trung thành lâu năm.
Giờ đây, chỉ có những tán cây xanh mát phủ bóng và tiếng chim lích chích gần xa tô điểm cho khu mộ của một vị bác sĩ danh tiếng lẫy lừng.
Alexandre Yersin là người góp công đưa hai loài cây vô cùng giá trị là cao su và canh-ki-na vào Việt Nam. Ông còn là người đầu tiên phát hiện cao nguyên Lâm Viên có khí hậu gần giống châu Âu, nơi sau này đã phát triển nên thành phố Đà Lạt.
Với nhiều công lao, đóng góp cho nền y học, kinh tế, nông nghiệp và địa lý Việt Nam, Yersin là người ngoại quốc duy nhất được Nhà nước truy tặng "Công dân Việt Nam danh dự" năm 2014.
Năm 1990, quần thể di tích về bác sĩ Yersin tại Khánh Hòa được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.