Beriev A-50 là máy bay chỉ huy và cảnh báo sớm trên không (AWACS) do Tổ hợp khoa học hàng không Beriev tại Taganrog chế tạo trên cơ sở máy bay vận tải Il-76 của Liên Xô, để thay thế cho chiếc Tupolev Tu-126 Moss.
Chiếc A-50 bay thử chuyến đầu tiên năm 1978 và được biên chế trong lực lượng không quân Liên Xô từ năm 1984.
Hiện nay không quân Nga đang sử dụng tới 26 chiếc A-50, thuộc phiên bản nâng cấp A-50U với phạm vi phát hiện các mục tiêu trên không như trực thăng, tên lửa hành trình, máy bay ném bom và máy bay chiến đấu siêu âm đã được nâng lên một tầm cao mới so với máy bay A-50M trước đây. A-50U chính thức nhận nhiệm vụ trong không quân Nga vào tháng 2/2012.
Vẻ hào nhoáng của A-50U
A-50 có trọng lượng không tải 75 tấn, trọng lượng cất cánh tối đa 170 tấn, sải cánh 50,5 m, chiều dài 49,59 m, chiều cao 14,76 m. Máy bay có thể quần thảo liên tục 4 giờ ở khu vực hoạt động xa căn cứ 1.000 km.
Radar Phalcon Active lắp trên máy bay có khả năng quét phương vị 360 độ; theo dõi, kiểm soát toàn bộ các mục tiêu bay cao hàng chục km và bay thấp vài trăm mét; trong mọi điều kiện thời tiết, cả ngày và đêm.
Máy bay A-50 có thể phát hiện máy bay ném bom ở khoảng cách 650 km, chiến đấu cơ cách xa 300 km và mục tiêu dưới mặt đất/mặt biển là 300 km, tên lửa hành trình ở khoảng cách 215 km và có thể theo dõi đồng thời tới 300 mục tiêu khác nhau.
Tính năng của A-50 được các chuyên gia quân sự đánh giá là không hề thua kém máy bay chỉ huy và cảnh báo sớm trên không E-3 Sentry của không quân Mỹ.
Trong nhiệm vụ chỉ huy trên không, A-50 có thể chỉ huy tác chiến tới 10 máy bay chiến đấu gồm nhiều loại khác nhau. Nó được trang bị hệ thống tiếp nhiên liệu trên không.
Thiết bị vô tuyến điện và thiết bị tác chiến điện tử của máy bay có khả năng trinh sát, phát hiện và chế áp điện tử rất mạnh, bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ tác chiến trong trường hợp địch gây nhiễu điện từ mạnh. Trong thực tế, A-50 đã thực hiện những phi vụ bí mật rất xuất sắc.
Ví dụ như trong cuộc chiến Chechnya lần thứ nhất, tổng thống đầu tiên của Cộng hòa Chechnya là Dzhokhar Dudaev tuy đã thoát được rất nhiều cuộc vây ráp của cơ quan an ninh Liên bang Nga, nhưng cũng phải chết vì tên lửa chống bức xạ tấn công sóng điện thoại di động do AWACS A-50 dò tìm và cung cấp tần số liên lạc.
Ngày 21/4/1996, người Nga đã sử dụng 1 chiếc A-50, lắp đặt thiết bị dò tìm và định vị sóng điện thoại vệ tinh tối tân (trị giá 1,2 triệu USD), quần thảo trên bầu trời Chechnya ở độ cao 12 km.
Đến rạng sáng ngày 22/4, chiếc A-50 bắt được sóng điện thoại di động của Dudaev. Chiếc A-50 lập tức sử dụng hệ thống định vị toàn cầu để xác định vị trí và phương hướng di chuyển của ông ta.
Sau đó, nó dùng đường truyền dữ liệu thông báo về trung tâm chỉ huy và tiếp tục theo dõi mục tiêu. Ngay lập tức, 2 chiếc máy bay Su-25 nhận lệnh tiêu diệt Dudaev đã cất cánh từ sân bay Mozdok. Sau vài phút, chúng đã bay đến gần làng Gekhi-Chu (phía tây Chechnya), nơi Dudaev đang dừng chân và phóng ra 2 quả tên lửa chống bức xạ từ khoảng cách 40 km.
Tên lửa tự động dò tìm tần số bức xạ sóng điện thoại đã được máy bay dự cảnh A-50 cung cấp rồi phóng vào chiếc xe hơi Dudaev đang dừng lại trên một cánh đồng để gọi điện. Một quả không nổ nhưng chỉ một quả còn lại cũng đủ khiến cho Dudaev - người đang trực tiếp gọi điện và cả 4 cận vệ chết ngay tại chỗ. Khi đó là vào khoảng 4h sáng ngày 22/04/1996.
Máy bay A-50U khoe thiết bị bên trong