Thời hoàng kim đã qua của Nhật Bản: Sắp bị Đức vượt mặt, từ cường quốc công nghệ giờ chậm chân cả với xe điện lẫn chip điện tử

Băng Băng |

Hãng tin Bloomberg nhận định Nhật Bản đang mắc căn bệnh “chất lượng cao”, tự mãn với hào quang quá khứ và chưa biết hợp tác với doanh nghiệp nước ngoài, để cho các nền kinh tế khác dần vượt mặt ở hàng loạt lĩnh vực công nghệ.

Thời hoàng kim đã qua của Nhật Bản: Sắp bị Đức vượt mặt, từ cường quốc công nghệ giờ chậm chân cả với xe điện lẫn chip điện tử - Ảnh 1.

Mới đây, báo cáo của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) cho thấy nền kinh tế Đức được dự đoán sẽ vượt qua Nhật Bản để xếp thứ 3 thế giới trong năm 2023 nhờ đồng Yên mất giá đã thu hút sự quan tâm của giới truyền thông.

Trong khi nhiều người đổ lỗi cho việc đồng Yên mất giá xuống thấp nhất 33 năm so với đồng USD thì câu chuyện nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới còn phức tạp hơn nhiều với tư tưởng "Nhật Bản là trung tâm" (Japan Centricism) cùng một giấc mơ vượt qua Mỹ chẳng bao giờ thành hiện thực.

Thời hoàng kim đã qua của Nhật Bản: Sắp bị Đức vượt mặt, từ cường quốc công nghệ giờ chậm chân cả với xe điện lẫn chip điện tử - Ảnh 2.

Giấc mơ mãi là giấc mơ

Vào năm 1964 khi Nhật Bản đăng cai kỳ Thế vận hội Olympic đầu tiên của mình, quốc gia này đã làm cả thế giới trầm trồ với những công nghệ tiên tiến, từ những đoàn tàu cao tốc chạy 210 km/h (Shinkansen) đến những băng nhạc cassette của Sony.

Có thể nói thập niên 1960-1970 là thời kỳ vàng son của công nghệ Nhật Bản khi các doanh nghiệp nước này luôn đi đầu trong nhiều công nghệ mới, thậm chí nhiều người còn mơ đến viễn cảnh quốc gia này vượt cả nền kinh tế số 1 thế giới lúc đó là Mỹ.

Thế nhưng giấc mơ đó chẳng bao giờ xảy ra.

Lần cuối cùng Nhật Bản thu hút được sự chú ý của truyền thông quốc tế là vào năm 2021 khi tổ chức kỳ Thế vận hội 2020 (phải lùi 1 năm vì đại dịch Covid-19).

Trớ trêu thay trong bối cảnh dịch bệnh, chẳng có ai quan tâm đến những thành quả công nghệ của họ. Giới truyền thông quốc tế chỉ để ý đến số ca nhiễm mới và những chiếc giường bằng giấy trong làng thể thao liệu có đủ "chắc".

Theo hãng tin Bloomberg, ngay cả khi không có dịch bệnh thì thời hoàng kim của Nhật Bản cũng đã qua.

Những niềm tự hào của nền kinh tế này như tivi màu, băng cassette hay máy tính cá nhân giờ đã bị thay thế bởi smartphone, xe điện, chip bán dẫn...đều là các sản phẩm mà Nhật Bản không dẫn đầu.

Thậm chí là người láng giềng Hàn Quốc hiện nay cũng vượt Nhật Bản về mảng smartphone và chip nhớ điện tử, còn Trung Quốc thì cho nền kinh tế này “hít khói” ở mảng xe điện và sản xuất smartphone.

Ngay cả ở mảng tàu cao tốc từng là niềm tự hào của Nhật Bản thì hiện nay đang bị Trung Quốc dần vượt mặt.

Câu chuyện ở đây không đơn giản chỉ là niềm tự hào dân tộc bị tổn thương mà nó còn liên quan đến cả một nền kinh tế đang cố gắng níu kéo thời hoàng kim của mình bằng kỳ Olympic 2020.

Trong khi Mỹ và Trung Quốc tranh cãi nhau về bằng sáng chế, ganh đua nhau về kỹ thuật tiên tiến nhất cũng như đặt ra các tiêu chuẩn cho công nghệ mới thì Nhật Bản, từng là niềm tự hào của Châu Á nay lại bị "ra rìa".

Thời hoàng kim đã qua của Nhật Bản: Sắp bị Đức vượt mặt, từ cường quốc công nghệ giờ chậm chân cả với xe điện lẫn chip điện tử - Ảnh 3.

Những con tàu cao tốc 210 km/h từng là niềm tự hào của Nhật Bản thì nay lại đang dần bị chính Trung Quốc vượt mặt

Tất nhiên, chính quyền Tokyo nhận ra điều đó khi có kế hoạch thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp sản xuất chip điện tử như một dự án quốc gia, song hành với chiến lược đảm bảo an ninh lương thực cũng như nhiên liệu.

Vậy nhưng theo hãng tin Bloomberg, kế hoạch này muốn thành công cần đòi hỏi sự thay đổi gốc rễ tại Nhật Bản.

Cụ thể, chính phủ cần dỡ bỏ những vùng bảo hộ, giảm bớt thủ tục hành chính, tuyển dụng thêm tài năng từ nước ngoài và đặc biệt là loại bỏ tư tưởng "Nhật Bản là trung tâm" (Japan Centricism) đã ăn sâu vào tiềm thức các doanh nghiệp.

Chuyên gia Kazumi Nishikawa của Bộ Công thương Nhật Bản cho biết việc thần thánh hóa công nghệ Nhật là điều "ngu ngốc" khi thời kỳ đỉnh cao của họ đã qua. Đây là thời điểm cần tiếp thu cái mới, cần sự cầu thị và học hỏi chứ không phải đắm mình trong hào quang quá khứ.

"Tư tưởng sản phẩm phải tự nghiên cứu và sản xuất tại Nhật Bản không còn hiệu quả nữa", ông Nishikawa thừa nhận.

Hiện nền kinh tế thứ 3 thế giới đang đổ hàng trăm tỷ Yên vào mảng chip điện tử nhưng thế vẫn chưa là gì so với số tiền Mỹ chi vào mảng này.

Theo các thống kê, nền kinh tế số 1 thế giới đã chi tới 52 tỷ USD, tương đương 5,7 nghìn tỷ Yên để phát triển mảng chip nhằm cạnh tranh với Trung Quốc.

Trong khi đó, quốc gia hàng xóm của Nhật Bản là Hàn Quốc cũng chi nhiều tiền chẳng kém. Những tập đoàn như Samsung hay SK đã cam kết để thêm 450 tỷ USD cho mảng này trong 10 năm tới.

Thậm chí doanh nghiệp TSMC của Đài Loan cũng cho biết sẽ chi tới 100 tỷ USD cho mảng mà họ đang dẫn đầu trong 3 năm tới.

"Nếu không chịu đầu tư cho tương lai, Nhật Bản sẽ luôn phải phụ thuộc vào nước khác trong kỷ nguyên công nghệ số", Giám đốc Yuko Harayama của Viện nghiên cứu Riken nhấn mạnh.

Căn bệnh “chất lượng cao”

Hiện nay Nhật bản vẫn dẫn đầu thế giới trong một số công nghệ như robot hay siêu máy tính. Những kỹ sư Nhật Bản thậm chí mới đây đã phá vỡ kỷ lục thế giới về tốc độ đường truyền Internet.

Trong bản đánh giá chuỗi cung ứng của Nhà Trắng-Mỹ được công bố vào năm 2021, Nhật Bản được nhắc đến 85 lần, nhiều hơn so với Hàn Quốc và Đài Loan nhưng tương đương với Châu Âu.

Thời hoàng kim đã qua của Nhật Bản: Sắp bị Đức vượt mặt, từ cường quốc công nghệ giờ chậm chân cả với xe điện lẫn chip điện tử - Ảnh 4.

Phó chủ tịch điều hành cấp cao của Công ty Điện tử Nippon (NEC), ông Hajime Sasaki, giới thiệu chip bộ nhớ DRAM 1 gigabit đầu tiên trên thế giới vào tháng 2/1995.

Chủ tịch danh dự Tetsuro Higashi của công ty bán dẫn Tokyo Electron cho biết việc định hình điểm yếu của công nghệ Nhật Bản không đồng nghĩa với việc phải xây dựng lại cả một ngành từ con số 0.

Trên thực tế, ngành chất bán dẫn của Nhật cũng đã có nền tảng với bộ nhớ của Kioxia hay cảm ứng ảnh của Sony cùng vô số các nhà sản xuất, lắp ráp chip khác.

Thế nhưng điều khó khăn ở đây là Nhật Bản chưa kết nối được những doanh nghiệp này thành một hệ thống cũng như tạo nên sản phẩm cốt lõi của mình.

Hệ quả là theo báo cáo của IC InSights, thị phần chip điện tử của Nhật Bản đã giảm từ 50% năm 1990 xuống chỉ còn 6% hiện nay.

Một báo cáo khác của tổ chức Stiftung Neue Verantwortung tại Đức cho thấy đóng góp của ngành chip Nhật Bản cho thế giới đã suy giảm trong 25 năm qua và để Trung Quốc vượt qua.

Một báo cáo của chuyên gia tư vấn Takami Yunogami được trình bày trước Hạ viện Nhật Bản cho thấy nước này từng sản xuất bộ nhớ cho những chiếc máy tính lớn (mainframe computer), nơi khách hàng đòi hỏi chất lượng cực cao và bảo hành tới 25 năm.

Thế nhưng khi mảng máy tính cá nhân trỗi dậy thì ngành công nghiệp Nhật lại không bắt kịp, để rồi bị Samsung vượt qua với những bộ nhớ giá rẻ chỉ bảo hành có 3 năm.

Tương tự với mảng xe điện, những thương hiệu hàng đầu như Toyota đang chú trọng quá nhiều đến vấn đề chất lượng, lo ngại đủ các yếu tố để rồi chậm chân trước Trung Quốc.

Rõ ràng trong kỷ nguyên công nghệ thay đổi từng ngày, Nhật Bản đang mắc căn bệnh "chất lượng cao" trong khi khách hàng thay mới sản phẩm liên tục và ưa chuộng giá rẻ.

Từ ông hoàng đến kẻ phụ trợ

Một yếu điểm nữa khiến công nghệ Nhật Bản gặp cản trở là chính phủ quá coi trọng những tập đoàn trong nước mà bỏ quên khả năng hợp tác phát triển với nước ngoài.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, việc hợp tác và làm việc chung với người nước ngoài là một yếu tố hỗ trợ tích cực cho mảng công nghệ.

Tinh thần lao động của người Nhật là đáng kính nể nhưng nếu không thể hòa nhập được với thế giới, tiềm năng công nghệ của họ sẽ bị giới hạn.

Một ví dụ điển hình là năm 1999, Nhật Bản xúc tiến vụ sáp nhập, mua lại của Hitachi với bộ phận sản xuất bộ nhớ của NEC dưới cái tên mới: Elpida.

Thời hoàng kim đã qua của Nhật Bản: Sắp bị Đức vượt mặt, từ cường quốc công nghệ giờ chậm chân cả với xe điện lẫn chip điện tử - Ảnh 5.

Máy ảnh Sony, một trong những sản phẩm công nghệ cao đáng tự hào khác của Nhật Bản

Thế nhưng kế hoạch vun trồng cho tập đoàn Hitachi thất bại hoàn toàn vào năm 2012 khi Elpida phá sản cùng khoản nợ 5,5 tỷ USD, để rồi bị công ty Mỹ Micron Technology mua lại.

"Tất cả những gì chúng tôi cố thử đều không thành công, từ các dự án quốc gia cho đến liên doanh đều thất bại. Mảng chip điện tử hiện đã nằm ngoài tầm khôi phục để vươn lên top thế giới rồi", chuyên gia Yunogami thừa nhận.

Dẫu vậy, báo cáo của Yunogami cũng cho thấy Nhật Bản vẫn còn cơ hội sản xuất thiết bị phụ trợ và nguyên liệu thô cho ngành chip nếu không thể cạnh tranh trực tiếp.

Thật trớ trêu nhưng ông hoàng công nghệ một thời nay lại chỉ còn cơ hội nếu sản xuất phụ trợ cho những người chơi khác như Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan.

Hậu quả của tự mãn

Cách đây 40 năm, Mỹ và Nhật Bản từng nổ ra xung đột thương mại khi nền kinh tế xứ sở mặt trời mọc bùng nổ. Tại thời điểm đó, Mỹ đã áp đặt các quy định về tỷ lệ sử dụng chip điện tử nội địa lên các mặt hàng hoặc sẽ phải chịu mức thuế thương mại đặc biệt.

"Mỹ từng coi sự trỗi dậy của Nhật Bản là mối đe dọa và cần phải kiểm soát", Cựu bộ trưởng ngoại giao về chính sách kinh tế tài khóa Nhật Bản, ông Akira Amari cho biết.

Thế nhưng thay vì đấu tranh hoặc tìm đường phát triển mới, các công ty Nhật lại chấp nhận chỉ tập trung vào thị trường trong nước. Một phần nguyên nhân cũng là do việc tự mãn với thành quả công nghệ phát triển được, qua đó từ bỏ thị trường nước ngoài béo bở khi bị Mỹ áp thuế.

Thời hoàng kim đã qua của Nhật Bản: Sắp bị Đức vượt mặt, từ cường quốc công nghệ giờ chậm chân cả với xe điện lẫn chip điện tử - Ảnh 6.

Siêu máy tính Fugaku của Nhật Bản tại Trung tâm Khoa học tính toán Riken ở Kobe, quận Hyogo. Đây hiện là siêu máy tính nhanh nhất thế giới tính đến năm 2020.

Ví dụ điển hình của câu chuyện này là Docomo, công ty Nhật Bản tiên phong trong công nghệ kết nối điện thoại với Internet nhưng giờ đây thế giới lại chỉ nhớ đến Apple và Samsung.

"Nhật Bản rất giỏi trong việc sáng chế, đi từ 0 đến 1, nhưng lại chẳng thành công lắm cho việc phát triển đi lên 10. Nhật Bản có thể thắng trong công nghệ nhưng lại thua trong kinh doanh", ông Amari ngậm ngùi.

Đường dây nóng: 0943 113 999

Soha
Báo lỗi cho Soha

*Vui lòng nhập đủ thông tin email hoặc số điện thoại