Não của trẻ phát triển thế nào?
ThS.BS Lê Thị Hải, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, sự phát triển trí thông minh ở trẻ phụ thuộc vào 3 yếu tố là di truyền (do gen), chế độ dinh dưỡng và sự rèn luyện, học tập, môi trường sống.
Theo đó, khi mới sinh, não của trẻ sơ sinh trung bình chỉ bằng một phần tư kích thước của não người trưởng thành và tăng gấp đôi trong năm đầu tiên. Nó tiếp tục phát triển đến khoảng 80% kích thước của người trưởng thành khi được 3 tuổi và 90% khi được 5 tuổi.
Đặc biệt, não của một đứa trẻ 2 tuổi có hàng nghìn tỷ khớp thần kinh kết nối - gấp đôi số lượng của người lớn. Vì vậy, đây là thời điểm “vàng” trong cuộc đời để phát triển não bộ, tăng cường trí thông minh cho trẻ.
Những năm đầu đời là cơ hội tốt nhất để bộ não của trẻ phát triển.
Vì vậy, trước và trong thời kỳ mang thai, thời gian cho con bú người mẹ phải ăn uống đầy đủ các dưỡng chất quan trọng để phát triển tốt não, đó là chất đạm, iốt, sắt, axit folic, các axit béo chưa no (DHA, ARA) có trong các loại thực phẩm như thịt, cá, tôm, cua, trứng, sữa, rau xanh và quả chín.
Người mẹ nên ăn nhiều cá nhất là các loại cá biển có chứa nhiều axit béo chưa no (DHA, ARA), uống thêm dầu gan cá, ăn các loại dầu thực vật (dầu đậu nành, dầu oliu…) cũng cung cấp các tiền DHA và ARA, đó là các anpha linolenic, axit linoleic…khi vào trong cơ thể sẽ được tổng hợp thành DHA và ARA.
Đặc biệt, trong giai đoạn quan trọng của 2 năm đầu đời, thời kỳ ăn dặm (từ 7 tháng tuổi - 3 tuổi), trẻ cần được ăn đầy đủ các chất dinh dưỡng qua nguồn thức ăn động vật như thịt, cá, trứng, sữa, ăn muối, nước mắm có bổ sung iốt…; các axit béo không no từ dầu ăn, dầu gan cá, cá biển; các loại vitamin và muối khoáng khác từ nguồn rau xanh và quả chín, uống các loại sữa có bổ sung DHA, ARA, Iốt, sắt, taurin và các vi chất dinh dưỡng khác…
Cha mẹ có thể thúc đẩy sự phát triển não của con trong giai đoạn vàng từ 0-3 tuổi. Đáng lưu ý, cấu tạo não người có đến 60% khối lượng vật chất là chất béo, trong đó chủ yếu là Omega (ALA, DHA, EPA); 40% còn lại là nước, protein, carbohydrate và muối.
Trong nhóm chất béo Omega 3, DHA, EPA làm nhiệm vụ tăng kết nối các tế bào thần kinh, còn ALA lại làm được cả 2 nhiệm vụ tăng kết nối và bảo vệ các tế bào thần kinh trước sự phá hủy của các gốc tự do- tác nhân phá hủy tế bào thần kinh và cũng chính là tác nhân gây ung thư khi trưởng thành.
ALA, khi vào cơ thể con người cũng được chuyển đổi thành EPA, DHA. Đây là chất cơ thể không tự tổng hợp được mà phải bổ sung từ bên ngoài, hàng ngày. Các chất này có thể cung cấp từ nguồn Omega thực vật, nhất là các chiết xuất từ dầu hạt lý chua đen - loại quả có chứa thành phần vitamin E một cách tự nhiên, do đó, giúp bảo quản Omega không bị biến chất, không tanh, dễ hấp thu, Omega thực vật có thể sử dụng cho trẻ từ 1 ngày tuổi.
Không chỉ ở Việt Nam mà tại nhiều quốc gia phát triển, cha mẹ đánh giá sai thời điểm phát triển trí thông minh cho con dẫn đến việc đầu tư không đúng hướng. Nhiều cha mẹ chỉ thực sự chú trọng bổ sung Omega thực vật cho con khi con đi học, khi con kém tập trung, chậm tiếp thu hoặc có kết quả kém ở trường. Trong khi 90% kích thước não bộ của con đã phát triển giai đoạn trước đó. Do đó, chờ con vào lớp 1 mới phát triển trí não theo các chuyên gia là quá muộn.
Nắm bắt thời điểm "vàng"
Khoa học đã chứng minh di truyền chỉ tham gia 20-40% vào trí thông minh của trẻ. Một đứa trẻ có thông minh hay không sẽ phụ thuộc vào việc bộ não trẻ được đầu tư vào thời điểm có tốc độ phát triển thần tốc nhất, chế độ dinh dưỡng, môi trường chăm sóc giáo dục và cần cả sự nỗ lực học hỏi của con.
Do đó, những việc cha mẹ có thể thúc đẩy sự phát triển não giúp con, đó là tại giai đoạn vàng (từ 0-3 tuổi).
Cha mẹ nên tăng cường sự tương tác, từ khi sinh ra, trẻ phát triển các kết nối não bộ thông qua các trải nghiệm hàng ngày. Các kết nối được xây dựng thông qua các tương tác tích cực với cha mẹ và tương tác với thế giới. Theo Tiến sĩ Frances P. Glascoe - Đại học Vanderbilt (Đức), trẻ lớn lên trong những gia đình có cha mẹ thường nói chuyện, lắng nghe và đọc sách cùng con có chỉ số IQ cao hơn và thành công hơn những đứa trẻ khác.
Cùng với đó, cần tăng cường chất dinh dưỡng cho trẻ. Tuy não trẻ mẫu giáo đạt 90% kích thước não người lớn nhưng không có nghĩa là trẻ mẫu giáo sẽ biết mọi thứ như một người lớn. Não cần được lấp đầy các kết nối bằng việc bảo vệ tế bào thần kinh và tăng cường kết nối các khớp thần kinh của các tế bào này. Đây là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng trong phát triển trí não cho trẻ trong giai đoạn vàng từ 0-3 tuổi.
Khi mới sinh ra, trẻ sơ sinh có sẵn số lượng tế bào thần kinh dùng cho suốt quãng đời còn lại, các tế bào này không sinh ra thêm nhưng lại rất dễ bị tổn thương và có thể mất đi vĩnh viễn nên cần được bảo vệ thường xuyên, liên tục. Trong giai đoạn 2-6 tuổi, có ít nhất một triệu kết nối thần kinh mới được tạo ra mỗi giây, nhiều hơn bất kỳ thời điểm nào khác trong đời. Các kết nối này cần có tế bào thần kinh, khớp thần kinh để kết nối với nhau, khiến não hoạt động, suy nghĩ, giao tiếp, vận động và làm mọi thứ. Do đó, bảo vệ càng nhiều tế bào thần kinh thì càng tốt cho các bước khởi đầu của bé.
Đáng lưu ý, cấu tạo não người có đến 60% khối lượng vật chất là chất béo, trong đó chủ yếu là Omega (ALA, DHA, EPA). 40% còn lại là nước, protein, carbohydrate và muối. Trong nhóm chất béo Omega 3, DHA, EPA làm nhiệm vụ tăng kết nối các tế bào thần kinh, còn ALA lại làm được cả 2 nhiệm vụ tăng kết nối và bảo vệ các tế bào thần kinh trước sự phá hủy của các gốc tự do- tác nhân phá hủy tế bào thần kinh và cũng chính là tác nhân gây ung thư khi trưởng thành. ALA, khi vào cơ thể con người cũng được chuyển đổi thành EPA, DHA. Đây là chất cơ thể không tự tổng hợp được mà phải bổ sung từ bên ngoài, hàng ngày.
Hiện chỉ có Omega thực vật có thể cung cấp và giúp cơ thể chuyển hóa thành 3 loại Omega rất cần thiết cho trí thông minh của trẻ là ALA, DHA và EPA. Bởi vậy, Omega thực vật được rất nhiều chuyên gia tâm đắc và trở thành xu hướng của các mẹ bỉm sữa trên thế giới và ở Việt Nam thời gian gần đây.
Bên cạnh đó, Omega thực vật còn được khuyên dùng bởi nguồn nguyên liệu an toàn ngay từ khâu gieo trồng, không có nguy cơ nhiễm thủy ngân hay các chất độc hại khác.
Đặc biệt là loại Omega thực vật được chiết xuất từ dầu hạt lý chua đen. Đây là loại quả có chứa thành phần vitamin E một cách tự nhiên, do đó, giúp bảo quản Omega không bị biến chất. Đồng thời, loại quả này chứa tỷ lệ Omega 6/Omega 3 là 4/1 giúp tối ưu hấp thu Omega vào não. Ngoài ra, đó là loại Omega không tanh, dễ hấp thu, Omega thực vật có thể sử dụng cho trẻ từ 1 ngày tuổi.