1. Vị thuốc huyền thoại:
Chuyện kể rằng ngày xưa có một vị vua trong khi đi vi hành qua một bản làng ngựa xe không đi được vua phải đi bộ vài dặm. Do đi bộ không quen nên 2 đầu gối của vua đau nhức tưởng không chịu được.
Có một già làng tới cầu kiến và tặng nhà vua một gói thuốc đã sao chế và bảo ngự y sắc cho vua uống. Lạ kỳ thay chỉ uống vài bát thuốc là hai đầu gối của ngài đã hết đau nhức và có thể tiếp tục đi được.
Vua mời già làng tới cảm tạ và hỏi tên vị thuốc. Già làng thưa dân địa phương gọi là dây gắm . Vua đặt cho nó 1 cái tên sang trọng hơn là Vương Tôn bởi nó đã từng chữa khỏi bệnh cho vua. Từ đó, cây gắm dân giã có thêm 1 cái tên vương giả.
2. Loại cây chữa bệnh gút nổi danh của người Tày ở Lục Yên:
Dây Gắm hay còn gọi là dây Sót, dây Mấu, dây Gắm Lót hay là cây Vương Tôn, người Tày gọi là co khau muối. Tên khoa học là Gnetum montanum Mgf thuộc họ dây Gắm Gnetaceae.
Loại cây này là thân dây leo mọc cao, dài đến 10-12m. Thân to, phình lên ở các đốt. Lá nguyên, mọc đối, phiến lá hình trái xoan, thuôn dài.
Hoa cây gắm gồm có đực và hoa cái khác gốc, tập trung thành nón, cây ra hoa vào tháng 6-8, có quả tháng 10-12.
Rễ và dây thu hái, rửa sạch, thái mỏng, phơi khô.
Dây Gắm mọc hoang ở các vùng rừng núi cao, đặt biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc như Yên Bái, Hà Giang,…
Theo y học cổ truyền dây gắm có vị đắng, tính bình, có tác dụng khu phong, trừ thấp, thư cân hoạt huyết, giải độc, tiêu viêm, sát trùng. Rễ và thân dây gắm thường dùng làm thuốc giảm đau, chữa phong tê thấp, sản hậu mòn, giải các chất độc (như sơn ăn da, ngộ độc).
Lá gắm giã để đắp vào vết thương do rắn cắn. Dây gắm cũng dùng làm thuốc chữa sốt và sốt rét, rễ cây còn được dùng chữa kinh nguyệt không đều...
Ngay từ xa xưa, người Tày ở Lục Yên đã thu hái dây gắm mọc hoang trong rừng, trên nương đem về cô nấu thành cao dùng cho chữa các bệnh về khớp, đau nhức xương khớp, viêm khớp dạng ong đốt (bệnh gút).
3. Dùng cao gắm trị bệnh gút thế nào?
Người Tày ở Lục Yên thu hái dây gắm trên rừng vào một thời điểm nhất định trong năm (theo họ vào thời điểm đó dây mới có hiệu quả tốt nhất). Dây gắm thu hái về được rửa sạch, chặt nhỏ, sao khô và bảo quản thật kỹ trước khi cho vào nấu cao.
Sau khoảng thời gian 3 ngày 3 đêm được nấu nhừ, tinh lọc, cô đặc liên tục kết hợp với những kinh nghiệm gia truyền từ đó mới cho ra được một mẻ cao gắm .
Người Tày ở Lục Yên dùng cao gắm pha nước uống thay trà hàng ngày hoặc ngâm với rượu uống để chữa các bệnh về xương khớp, viêm khớp dạng ong đốt (bệnh gút).
Cao gắm chiết xuất từ dây rễ cây gắm cũng mang đầy đủ dược tính của cây gắm như có vị đắng ngọt, tính bình, mùi thơm dịu của thảo dược.
Y học hiện đại với nhiều nghiên cứu dược lý cũng chỉ rõ: cao gắm bổ can thận, giúp tiêu viêm, có tác dụng giảm đau tự nhiên, làm giảm đau nhức xương khớp.
Các thành phần chiết xuất từ dây gắm giúp hoạt huyết, giải độc, tăng cường chuyển hóa lợi tiểu giúp đào thải acid uric trong máu.
