Học giả chuyên về Trung Đông Juan Cole, Giáo sư lịch sử tại Đại học Michigan (Mỹ) tiết lộ, mùa hè năm 2015, tướng Iran Qasem Soleimani, chỉ huy đơn vị đặc nhiệm tinh nhuệ Iran được cho là đã bay tới Moscow, mang theo một thông điệp rất rõ ràng và thẳng thắn.
Đó là: Chính quyền Syria sẽ bị lật đổ nếu mọi chuyện cứ tiếp diễn và Iran thì không có đủ nguồn lực để ngăn chặn điều đó.
Cuối cùng, Putin đã quyết định phải ngăn chặn sự bành trướng của khủng bố, bảo vệ "chính quyền hợp pháp ở Syria" bằng một chiến dịch không kích.
Chữ Y khổng lồ
Dựa vào tình hình thực tế ở Syria, ông Cole đã vạch ra trên bản đồ một chữ Y khổng lồ - đó là những nơi Nga và quân chính phủ Syria cần phải kiểm soát nếu muốn tiêu diệt nổi dậy, bảo vệ sự tồn vong của chính quyền Assad.
Điểm dưới cùng của chữ Y là thủ đô Damascus. Khoảng 5 triệu người Syria đang sống ở đây, nơm nớp lo sợ 2 nhóm khủng bố lớn chống đối chính phủ: Mặt trận al-Nusra (một nhánh của al-Qaeda) và IS.
Từ Damascus, thân chữ Y kéo dài tới Homs trước khi rẽ ra 2 hướng: Bên trái dẫn tới thành phố cảng Latakia giữ vị trí trọng yếu, bên phải đi xuyên qua Hama tới Aleppo - nơi chính quyền trung ương Syria đang đổ quân tới nhằm giành toàn bộ quyền kiểm soát.
"Làm chủ" được chữ Y khổng lồ, với 70% người Syria sinh sống, là một nhiệm vụ khó khăn.
Ông Cole đã chỉ ra những khu vực trọng yếu rất dễ bị tổn thương và từng bị lực lượng nổi dậy tìm cách lợi dụng.
Tỉnh Deraa nằm ở phía nam Damascus là nơi phần đông dân cư là người Sunni. Nếu phe nổi dậy quét sạch Deraa và cả vùng ngoại ô của nó, rồi tiến tới chiếm thủ đô, với sự hỗ trợ của Mỹ, Ả Rập và Jordan, thì mọi chuyện sẽ kết thúc.
Quân đội Hồi giáo do người Ả Rập Xê-Út hậu thuẫn đang bao vây thủ đô từ phía bắc và chiếm giữ những vị trí mạnh. Nếu lực lượng có thể tiến về Damascus, mọi chuyện cũng sẽ kết thúc.
Nếu phe nổi dậy có thể chiếm giữ Homs và Qusayr ở giao điểm của chữ Y, đường tiếp tế bằng xe tải từ cảng Latakia tới Damascus sẽ bị chặn đứng.
Toàn bộ tỉnh Idlib ở phía tây bắc hiện đang nằm trong tay phe nổi dậy. Nếu lực lượng này từ Idlib di chuyển về phía tây và chiếm Latakia, họ có thể cô lập Damascus khỏi cảng chính của nó và khiến đạn dược, vũ khí, thực phẩm không thể tới tới thành phố này.
Nếu phe nổi dậy có thể di chuyển từ phía nam Aleppo, cắt đứt tuyến đường từ Hama tới nút cổ chai tây Aleppo thì toàn bộ thành phố lớn nhất quốc gia Syria sẽ thuộc về tay lực lượng này, khiến chính phủ khó có thể tồn tại.
Lực lượng nổi dậy hoạt động mạnh mẽ nhất dọc chữ Y khổng lồ này là Mặt trận al-Nusra (một nhánh của al-Qaeda ở Syria). Al-Nusra đã liên kết với một vài lực lượng nổi dậy khác tạo thành liên minh Đội quân Chinh phạt.
Rất nhiều vũ khí do CIA cung cấp cho Quân đội Syria tự do (FSA) đã rơi vào tay al-Qaeda và được sử dụng để tiêu diệt xe tăng, xe bọc thép của quân chính phủ.
Khi ông Soleimani tới Moscow, có vẻ như quân đội của Assad đã để mất con đường dẫn từ Hama tới tây Aleppo và có thể sẽ là cả Aleppo.
Trong khi đó, Al-Qeada lấn dần về phía nam, chiếm al-Sheikh Miskin (nam Damascus) và chuẩn bị tiến vào thủ đô. Idlib đã bị chiếm và Latakia có thể trở thành mục tiêu tiếp theo.
Ông Cole nhận định, khi triển khai không quân tới Syria, Putin thực sự đã tập trung bảo vệ chữ Y khổng lồ.
Không quân Nga đã làm được những gì?
Yểm trợ bằng không quân cho lực lượng mặt đất là một chiến lược hiệu quả mà Mỹ từng sử dụng trong các cuộc chiến ở Kosovo, Afghanistan hay Iraq, và giờ đây là nước Nga của Putin.
Chuyên gia người Mỹ đã chỉ ra 5 điều mà Nga đã làm được ở chữ Y khổng lồ này.
Thứ nhất, Nga đã giúp mở lại tuyến đường từ Hama tới tây Aleppo, đẩy lùi phiến quân bao vây một phần thành phố. Aleppo đang là mặt trận "nóng" nhất ở Syria trong những ngày qua.
Thứ hai, các cuộc không kích của Nga yểm trợ cho quân chính phủ và đồng minh tái chiếm toàn bộ tỉnh Latakia. Trên đường tiến quân tới bắc Latakia, Nga đã hỗ trợ Syria tiêu tấn công Turkmen.
Bước tiến tiếp theo trên đường tiến quân này, nhiều khả năng là sẽ hướng tới các thành phố ở Idlib như Jisr al-Shughour - hiện đang nằm trong tay liên minh do al-Qaeda dẫn đầu, và có thể sử dụng nó làm "bàn đạp" chiếm cảng Latakia.
Thêm nữa, Nga giúp tăng cường sự kiểm soát của chính phủ trung ương với Hama và Homs, đảm bảo các tuyến đường tiếp tế từ phía nam tới Damascus.
Thứ tư, Không quân Nga tấn công Quân đội Hồi giáo, al-Qaeda và IS quanh Damascus, đẩy lùi khủng bố khỏi một phần của thành phố và tiêu diệt Zahran Alloush, thủ lĩnh của Quân đội Hồi giáo.
Thứ năm, Nga cùng các đồng minh đã tấn công al-Qaeda và lực lượng FSA ở tỉnh Deraa và mới đây là thành phố chiến lược al-Sheikh Miskin, gây tổn hại tới khả năng di chuyển cơ động của phiến quân ở tỉnh này.
Từ những gì diễn ra trên thực địa, Học giả Cole, Giáo sư lịch sử tại Đại học Michigan nhận định, cho tới nay, Nga đang thắng thế ở Syria và khiến các cường quốc thế giới đều phải gật đầu thừa nhận năng lực của mình tại Trung Đông.
Một châu Âu từng trải qua đau đớn sau 2 cuộc tấn công khủng bố đẫm máu tại Paris đang dần chấp nhận Nga trong vai trò là nhân tố lớn trong cuộc chiến chống al-Qaeda và IS ở Syria.
