Đầu năm 1974, 6 quân nhân Việt Nam Cộng hòa cùng 1 quan sát viên người Mỹ trên tàu khu trục Lý Thường Kiệt HQ-16 tiến hành khảo sát quần đảo Hoàng Sa. Họ đã phát hiện các hoạt động bất thường của hải quân Trung Quốc.
Trước tình hình đó, hải quân Việt Nam Cộng hòa đã điều động tàu khu trục nhỏ Trần Khánh Dư HQ-4 cùng đến khu vực này. Sau đó điều động thêm 1 tàu khu trục nhỏ Trần Bình Trọng HQ-5 và tàu hộ tống Nhật Tảo HQ-10. Đây là 4 con tàu đã tham gia sự kiện Hoàng Sa, ngày 19/1/1974.
Lý Thường Kiệt HQ-16
Đây là loại tàu khu trục nhỏ được sản xuất tại Mỹ vào năm 1941, đưa vào hoạt động chiến đấu trong hải quân Mỹ trong Chiến tranh thế giới thứ 2 với tên gọi USS Chincoteague (AVP-24). Sau khi kết thúc chiến tranh, tàu này được cho ngưng hoạt động vào năm 1946.
Đến năm 1949, con tàu lại được "hồi sinh" để phục vụ trong lực lượng tuần duyên Mỹ giai đoạn 1949-1972. Tháng 06/1972, con tàu này lại được sửa đổi và chuyển giao cho hải quân Việt Nam Cộng hòa với vai trò tàu khu trục nhỏ.
Tàu khu trục HQ-16 có chiều dài 94,72 mét, rộng 12,5 mét, mớn nước 4,9 mét, lượng giãn nước tiêu chuẩn 1.766 tấn, đầy tải 2.800 tấn, thủy thủ đoàn 200 người, tốc độ hành trình 18 hải lý/h. Vũ khí chính trên tàu bao gồm 1 pháo hạm 127mm, 2 cối 81mm. HQ-16 là tàu chiến lớn nhất, hỏa lực mạnh nhất của hải quân Việt Nam Cộng hòa.
Sau khi kết thúc chiến tranh Việt Nam, tàu khu trục HQ-16 gia nhập biên chế hải quân Philippines cho đến khi "nghỉ hưu" vào năm 1993.
Trần Khánh Dư HQ-4
Đây là loại tàu khu trục nhỏ lớp Edsall được đưa vào hoạt động trong hải quân Mỹ vào năm 1944 với tên gọi USS Forster (DE-334). Con tàu này ngưng hoạt động vào năm 1954. Đến năm 1956, nó được huy động trở lại phục vụ trong biên chế cảnh sát biển Mỹ ở vịnh Subic, Philippines. Ngày 25/09/1971, con tàu được chuyển giao cho hải quân Việt Nam Cộng hòa.
Tàu khu trục Trần Khánh Dư HQ-4 có chiều dài 93 mét, rộng 11,15 mét, mớn nước 3,18 mét, lượng giãn nước tiêu chuẩn 1.253 tấn, đầy tải 1.590 tấn. Tàu được trang bị 4 động cơ diesel truyền động cho chân vịt 2 trục, tốc độ tối đa 21 hải lý/h.
Tàu được trang bị 3 pháo 76mm, 2 pháo 40mm, 8 pháo 20mm, 3 ống phóng ngư lôi 533mm, 8 máy phóng mìn sâu chống tàu ngầm. Sau khi kết thúc chiến tranh Việt Nam, tàu HQ-4 được chuyển giao hoạt động trong hải quân Việt Nam với tên gọi HQ-3. Đến nay tình trạng hoạt động của tàu này không rõ ràng.
Trần Bình Trọng HQ-5
HQ-5 cùng lớp với tàu HQ-16. Tàu này được đóng mới và đưa vào hoạt động trong hải quân Mỹ năm 1944 với tên gọi USS Castle Rock (AVP-35). Nó đã tham chiến ở khu vực trung tâm Thái Bình Dương trong Chiến tranh thế giới thứ 2.
Năm 1949, tàu USS Castle Rock được chuyển giao hoạt động trong biên chế lực lượng tuần duyên Mỹ. Ngày 21/12/1971 tàu được chuyển giao cho hải quân Việt Nam Cộng hòa. Tàu khu trục HQ-5 có chiều dài 94,72 mét, rộng 12,5 mét, mớn nước 4,9 mét, lượng giãn nước tiêu chuẩn 1.766 tấn, đầy tải 2.800 tấn, thủy thủ đoàn 200 người, tốc độ hành trình 18 hải lý/h. Vũ khí chính trên tàu bao gồm 1 pháo hạm 127mm, 2 cối 81mm.
Sau Chiến tranh Việt Nam, tàu khu trục HQ-5 cũng sang Philippines. Con tàu sau đó được đưa vào hoạt động trong biên chế hải quân Philippines với tên gọi BRP Francisco Dagohoy (PF-10). Tàu đã ngưng hoạt động vào năm 1985.
Nhật Tảo HQ-10
Nguyên gốc của Nhật Tảo HQ-10 là tàu quét mìn USS Serene (AM-300), được đưa vào hoạt động trong hải quân Mỹ ngày 31/10/1943. Tàu này đã được sử dụng vào nhiệm vụ quét mìn xung quanh quần đảo Okinawa (Nhật Bản) nhằm dọn đường cho các lực lượng tấn công của hải quân Mỹ.
Tàu hộ tống Nhật Tảo HQ-10.
Sau đó con tàu này còn thực hiện nhiệm vụ giải phóng các bãi mìn do hải quân Nhật Bản sử dụng phong tỏa các vùng biển Hoàng Hải, eo biển Tsushima và biển Nhật Bản. USS Serene (AM-300) đã được tặng 6 sao cho các thành tích trong chiến đấu.
Năm 1964, con tàu được chuyển đổi thành tàu hộ tống theo chương trình hỗ trợ quân sự của Mỹ dành cho Việt Nam Cộng hòa và mang tên mới là Nhật Tảo HQ-10. Tàu có chiều dài 56,24 mét, rộng 10 mét, mớn nước 2,97 mét. Lượng giãn nước tiêu chuẩn 650 tấn, tốc độ hành trình 14,8 hải lý/h, thủy thủ đoàn 104 người.
Tàu hộ tống HQ-10 được trang bị một pháo 76mm, 6 pháo 20mm, 4 pháo 40mm, 1 dàn phóng cối chống ngầm, 4 ống phóng mìn biển sâu cùng 2 hệ thống xử lý mìn.
Trong trận chiến ngày 19/1/1974 tại Hoàng Sa, sau khoảng 15 phút giao tranh, Nhật Tảo HQ-10 bị trúng đạn vào tháp pháo và chìm tại chỗ sau đó. 62 sĩ quan, thủy thủ Việt Nam Cộng hòa trên tàu đã tử trận. Một số người khác được một tàu buôn Hà Lan cứu vớt sau gần 4 ngày lênh đênh trôi giạt trên biển. Trước đó, Hạm đội 7 của Mỹ đã từ chối lời đề nghị tham gia tìm kiếm, cứu hộ các sĩ quan, thủy thủ còn sống trên tàu HQ-10 của phía VNCH.
