Hồi tuần trước, tổng thống Duterte cho biết ông có thể tận dụng bài diễn văn Thông điệp quốc gia (Sona) vào ngày 22/7 tới như một cơ hội để "giáo dục" cho người dân Philippines về vấn đề biển Đông.
Duterte nhấn mạnh lập trường của ông về cho phép ngư dân Trung Quốc đánh bắt cá trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) Philippines - một "thỏa thuận miệng" mà tổng thống Philippines nói với chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình năm 2016 - không vi phạm Hiến pháp 1987 của nước này, quy định chính phủ phải bảo vệ các nguồn lợi trong EEZ và "bảo lưu quyền sử dụng, thụ hưởng dành riêng cho công dân Philippines".
Phó chánh án Tòa án tối cao Philippines Antonio Carpio nói, việc tổng thống đề cập đến thỏa thuận với ông Tập trong Sona sẽ đồng nghĩa với sự "xác nhận" và khiến thỏa thuận này "có tính ràng buộc về pháp lý", bởi diễn văn Sona "được phát biểu trước cả nước".
Ngoại trưởng Teodoro Locsin Jr. trước đó đã làm rõ rằng thỏa thuận miệng không phải là chính sách đối ngoại, nhưng Carpio chỉ ra, nếu Manila bị ràng buộc trách nhiệm pháp lý thì cách duy nhất để đảo ngược hậu quả là "Trung Quốc cho phép chúng ta làm điều đó".
Ông cảnh báo, Trung Quốc có đội tàu cá lớn nhất thế giới và hiện diện ở các đại dương và vùng biển khắp thế giới, hoạt động khai thác đánh bắt của Trung Quốc có thể khiến tài nguyên biển ở khu vực Bãi Cỏ Rong, hay thậm chí là phạm vi rộng hơn ở biển Đông, bị cạn kiệt.
"Mọi người có thể thấy những gì đã xảy ra," ông nói. "Trữ lượng cá [trong khu vực] đang trên đà giảm sút."
Phát biểu tại buổi kỷ niệm 3 năm phán quyết vụ Philippines kiện "đường lưỡi bò" của Trung Quốc ở biển Đông - do Viện Stratbase Albert del Rosario và Đại học Philippines tổ chức, ông Carpio cho biết một khi ông Duterte nêu thỏa thuận với ông Tập trong Sona, "Trung Quốc có thể đánh bắt cá trong phạm vi lớn hơn ở bãi cạn Scarborough ít nhất 59 lần".
"Nếu tổng thống xuất hiện trong buổi lễ đọc Sona và nói, 'Phải, tôi xác nhận [thỏa thuận]', thì chúng ta sẽ chết. Ý tôi muốn nói là chúng ta bị trói buộc vào đó," ông Carpio phát biểu. "Tôi nghĩ chúng ta cần hô hào tất cả mọi người nói với tổng thống rằng 'Đừng đề cập chuyện đó'."