Món cháo nên ăn cuối thu
Đang cuối thu sắp vào tiết Lập đông dương khí dần dần thu liễm bế tàng, âm khí từ từ tăng trưởng, thời tiết chuyển dần từ nóng sang lạnh - là giai đoạn quá độ của "dương tiêu âm trưởng", vạn vật thành thục, cây trái và mùa màng đến kỳ thu hoạch... cũng là dịp bồi bổ khá tốt trong năm.
Thời điểm này mưa ít, gió nhiều, độ ẩm trong không khí giảm đi, đặc tính khô hanh là chủ khí dễ làm hao tổn chất dịch trong cơ thể gây nên các hiện tượng miệng, môi, mũi, họng đều khô, da dẻ khô ngứa thậm chí nứt nẻ, râu tóc không nhuận, đại tiện dễ táo.
Khí táo mùa thu được phân ra Ôn táo và Lương táo. Nếu đầu thu, khí nóng của mùa hạ chưa hết kết hợp với khí táo mà thành Ôn táo; Tới cuối thu, khí lạnh tăng dần kết hợp với khí táo mà thành Lương táo.
Cháo cá ăn cuối thu rất ngon bổ. Ảnh minh họa.
Do thời tiết cuối thu ngày ấm, đêm và sáng khá lạnh, nên người dân cần phòng bệnh và cơ thể rất dễ ngon miệng với các món cháo. Người xưa cũng cho rằng sáng sớm nên ăn cháo vào thời điểm cuối thu này rất có ích cho sức khoẻ và đường tiêu hoá, tốt cho quá trình trao đổi chất, lợi cho dạ dày, sinh tân dịch....
Sách "Tuỳ tức cư ẩm thực" phổ viết: "Gạo tẻ vị ngọt tính bình, hợp với việc nấu thành cháo - một trong những đồ ăn bổ dưỡng tốt nhất". Các món cháo mùa thu khá ngon như cháo cá, cháo sườn, cháo lươn, cháo bắp bò, cháo gà...
Sách “Ẩm thực chính yếu” viết: "Thu khí táo, nghi thực ma dĩ nhuận khí táo" (mùa thu khí trời khô hanh nên ăn nhiều vừng để nhuận táo". Nên dùng các loại cháo như cháo bách hợp hạt sen, cháo hồng táo gạo nếp, cháo đường phèn, cháo sa sâm, cháo hoàng tinh...
Cuối thu rất cần bồi bổ sức khỏe chuẩn bị đón mùa đông. Ảnh minh họa
Ăn uống cuối thu chú ý ít cay, nhiều chua
Ăn uống cuối thu phải tuân thủ nguyên tắc "thu đông dưỡng âm", "phòng táo giữ âm, tư thận nhuận phế", nghĩa là nên bổ sung đầy đủ tân dịch và trọng dụng những thực phẩm có công dụng dưỡng âm nhuận táo.
Vì cuối thu là Lương táo nên chọn dùng những thực phẩm cần ăn có tính bình hoà để tư âm dưỡng huyết nhuận táo như: Củ mài, vừng, mộc nhĩ trắng (ngân nhĩ), thịt rùa, thịt ba ba, sò, gà ác, tổ yến, sữa bò, mật ong, nước dâu, kỷ tử, hà thủ ô...
Cuối thu nên ăn các món ít cay, nhiều chua. Ảnh minh họa.
Theo Ngũ hành, vị chua vào Can, vị cay vào Phế. Phế thuộc Kim, Can thuộc Mộc. "Vạn vật thu thu, phế khí kim vượng", nghĩa là, mùa thu vạn vật thu vào, khí kim ở Phế vượng thịnh. Nếu ăn uống nhiều đồ có vị cay sẽ trợ giúp cho phế khí thịnh, phế kim khắc can mộc thái quá dẫn đến công năng của tạng Can bị rối loạn.
Cổ nhân khuyên mùa thu cần ăn uống "thiểu tân tăng toan" ( ít cay nhiều chua ", cần ăn nhiều các thực phẩm có vị chua nhằm tăng cường chức năng của Can, phòng ngừa phế khí quá thịnh làm hại đến Can và dùng ít thực phẩm có vị cay như hành, gừng, tỏi, ớt, hạt tiêu... Sách “Kim quỹ yếu lược” viết: "Thu bất tư phế" (mùa thu không nên ăn những thứ bổ phế) cũng là nằm trong ý nghĩa sâu xa này.
Mùa thu cần ăn nhiều hoa quả, tăng cường sức đề kháng. Ảnh minh họa.
Ngày nay nhiều nếp cũ không còn giữ nữa, người ta có thể ăn dưa hấu quanh năm, thịt chó, thịt dê và các loại rượu mạnh được tiêu thụ bốn mùa, đồ ăn Âu Mỹ không còn là của hiếm... Con người không dễ gì thoát khỏi sự chi phối của quy luật tạo hoá, bởi vậy dưỡng sinh ăn uống theo mùa, xem ra, vẫn là điều khiến chúng ta phải lưu tâm nghiên cứu. Có những kinh nghiệm của người xưa truyền lại dạy cách ăn uống cuối thu cần lưu ý như sau:
Mùa thu là giai đoạn quá độ từ nóng chuyển sang lạnh, tránh ăn nhiều đồ sống lạnh, hoặc bổ béo khó tiêu dễ gây thương tổn Tỳ và Vị. Tôn Tư Mạo (theo danh y đời Đường, Trung Quốc) đã viết: "Thu đông gian, noãn lý phúc" (giữa mùa thu và mùa đông chú ý ôn ấm vùng bụng).
Mùa thu ăn uống bồi bổ nên điều hoà (bình bổ) vì thời tiết mát mẻ, âm dương tương đối cân bằng, đồ ăn thức uống không nên quá nóng và quá lạnh.
Món dưa các loại sau tiết Lập thu thì ngon đến mấy cũng không ăn nhiều vì dễ làm cho dương khí của Tỳ Vị hư hao. Sách thuốc cổ đã viết: "Thu qua hoại đỗ" (mùa thu ăn dưa thì có hại cho đường tiêu hoá).