Hiện nay, con đường lây truyền chính của HIV đang chuyển dần sang đường tình dục, đặc biệt trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM).
Theo thông tin từ Bộ Y tế, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM những năm gần đây tăng nhanh và đây được cảnh báo là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam hiện nay. Giám sát trọng điểm năm 2022 cho thấy tỷ lệ hiện nhiễm trong nhóm này đạt 12,5%, tăng gấp hơn ba lần so với năm 2012 (4%). Tỷ lệ nhiễm mới HIV ở MSM cũng liên tục tăng theo từng năm.
Tại một số địa phương, hơn 50% số ca HIV mới phát hiện thuộc nhóm MSM. Nhóm này được dự báo có thể chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng số ca nhiễm mới HIV hàng năm trong thời gian tới.
Bác sĩ Trương Hữu Khanh, chuyên gia truyền nhiễm, cho biết mô hình lây nhiễm HIV đang có sự dịch chuyển rõ rệt, trước kia, phần lớn ca nhiễm là ở nhóm tiêm chích ma túy; còn hiện nay là ở nhóm MSM. Đáng lo ngại hơn, đã xuất hiện nhiều trường hợp rất trẻ mắc HIV.
Theo bác sĩ Khanh, ông từng gặp những bệnh nhân chỉ mới 12–13 tuổi đã nhiễm HIV do quan hệ đồng giới không an toàn. Ở nhóm MSM, tình trạng quan hệ không ràng buộc, nhiều bạn tình và đôi khi quan hệ với cả hai giới khiến nguy cơ lây lan HIV trong cộng đồng trở nên nghiêm trọng hơn.
Ảnh minh họa.
ThS.BSNT Trần Tiến Tùng, Khoa Truyền nhiễm – Bệnh viện Đa khoa Medlatec, cũng khẳng định đường lây truyền HIV đã thay đổi mạnh mẽ. Từ chủ yếu lây qua đường máu, nay bệnh lây nhiễm tập trung ở đường tình dục không an toàn, đặc biệt trong nhóm MSM. Mặc dù dịch vụ dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) đã được triển khai rộng, nhưng vẫn chưa thể bao phủ hết nhóm nguy cơ.
HIV trẻ hóa
Theo các chuyên gia, HIV đang trẻ hóa mạnh, với tỷ lệ lớn ca nhiễm mới nằm trong độ tuổi dưới 30. Nhóm MSM trẻ tuổi là nhóm nguy cơ cao nhất. Việc quan hệ tình dục không sử dụng bao cao su, kết hợp sử dụng ma túy tổng hợp hoặc các chất liên quan đến tình dục (“sex drug”, “chemsex”) khiến hành vi nguy cơ tăng mạnh.
Bác sĩ Tùng cho hay dù nhiều bạn trẻ đã chủ động tìm hiểu, sử dụng PrEP và xét nghiệm định kỳ, song không ít người vẫn có kiến thức mơ hồ, thiếu kỹ năng tự bảo vệ hoặc e ngại kỳ thị nên không tiếp cận dịch vụ xét nghiệm – điều trị sớm. Một bộ phận chưa hiểu rõ tầm quan trọng của việc điều trị ARV đều đặn để đạt trạng thái “Không phát hiện = Không lây truyền” (K=K).
Vì sao HIV tăng nhanh trong nhóm MSM?
Theo các chuyên gia, quan hệ qua đường hậu môn – hình thức phổ biến ở MSM – có nguy cơ lây nhiễm HIV cao hơn do niêm mạc trực tràng dễ bị tổn thương, tạo điều kiện cho virus xâm nhập. Khảo sát tại Việt Nam cho thấy 72% MSM từng quan hệ hậu môn và 40% không sử dụng bao cao su trong lần gần nhất.
Việc sử dụng chất kích thích cũng khiến hành vi tình dục thiếu kiểm soát, làm giảm khả năng sử dụng biện pháp bảo vệ. Song song đó, tỷ lệ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STD) ở MSM cao – đây là yếu tố làm tăng đáng kể khả năng lây HIV.
Kết hợp nhiều yếu tố: hành vi nguy cơ, nhiều bạn tình, sử dụng chất và tỷ lệ mắc STD cao… khiến tốc độ lan truyền HIV trong cộng đồng MSM tiếp tục tăng nhanh trong những năm gần đây.