Dịch sốt xuất huyết đang diễn biến phức tạp trên cả nước, với nhiều ca tử vong ghi nhận tại các tỉnh, thành phố phía Nam và Tây Nguyên. Hà Nội và TP.HCM, với mật độ dân cư lớn, cũng tiếp tục ghi nhận các ổ dịch sốt xuất huyết gia tăng. Văn phòng UBND TP. Hà Nội ngày 31/7 cho biết, dịch sốt xuất huyết Dengue có xu hướng tăng trong những tuần gần đây khi xuất hiện thêm ổ dịch mới, một số khu vực có ổ dịch cũ diễn biến dịch phức tạp. Trong 4 tuần qua, trên địa bàn thành phố có thêm gần 700 ca mắc sốt xuất huyết.
Theo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hà Nội, số ca mắc sốt xuất huyết tiếp tục có xu hướng tăng trong thời gian tới. Giám đốc Sở Y tế Hà Nội Trần Thị Nhị Hà khuyến cáo, người dân không nên chủ quan, lơ là với bệnh sốt xuất huyết. Sốt xuất huyết hiện chưa có vaccine phòng bệnh và chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, biện pháp phòng bệnh chủ yếu, hiệu quả là diệt muỗi, loăng quăng, phòng muỗi đốt.
Bệnh nhân điều trị sốt xuất huyết
Theo các chuyên gia, đô thị hóa có liên quan đến việc lây truyền bệnh sốt xuất huyết thông qua nhiều yếu tố xã hội và môi trường như mật độ dân số, sự di chuyển của con người, khả năng tiếp cận nguồn nước đáng tin cậy, thực hành lưu trữ nước... Phòng, chống dịch sốt xuất hiệu quả trong cộng đồng phụ thuộc vào kiến thức, thái độ và thực hành của người dân đối với bệnh, cũng như việc thực hiện các hoạt động kiểm soát véc-tơ truyền bệnh bền vững thường quy trong cộng đồng.
TS.BS. Phạm Thị Bích Đào, Chuyên khoa Tai-Mũi-Họng, BV Đại học Y Hà Nội, cho rằng nguy cơ dịch bệnh sốt xuất huyết có thể thay đổi và thay đổi theo biến đổi khí hậu ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới, và các véc-tơ có thể thích nghi với môi trường và khí hậu mới.
"Trường hợp nhiễm lần 2,3 có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết nặng. Nếu bệnh nhân bị sốt xuất huyết không được điều trị đúng thuốc, theo dõi và phát hiện sớm các biểu hiện diễn biến nặng sẽ gây nguy hiểm cho người bệnh, có nguy cơ tử vong cao", TS.BS. Phạm Thị Bích Đào khuyến cáo.
TS.BS. Phạm Thị Bích Đào, Chuyên khoa Tai-Mũi-Họng, BV Đại học Y Hà Nội
TS.BS. Phạm Thị Bích Đào đồng thời nêu các biến chứng nguy hiểm của sốt xuất huyết:
- Thoát huyết tương nặng làm giảm khối lượng tuần hoàn dẫn đến sốc sốt xuất huyết;
- Xuất huyết nặng: Chảy máu cam (chảy máu mũi) nặng, rong kinh nặng, xuất huyết trong cơ và phần mềm, xuất huyết đường tiêu hóa và nội tạng. Xuất huyết nặng có thể dẫn đến đông máu rải rác lòng mạch;
Xuất huyết nặng cũng có thể xảy ra ở người bệnh dùng các thuốc như aspirin, ibuprofen để hạ sốt hoặc dùng corticoid, tiền sử loét dạ dày, tá tràng, viêm gan mạn;
- Suy tạng nặng: Suy gan cấp, men gan AST, ALT ≥ 1000 U/L; Suy thận cấp: Thiểu niệu, vô niệu (không có nước tiểu), ure, creatinin tăng cao;
- Rối loạn tri giác (sốt xuất huyết thể não);
- Viêm cơ tim, suy tim.
Theo TS.BS. Phạm Thị Bích Đào, virus DENV gây sốt xuất huyết được truyền sang người qua vết cắn của muỗi cái bị nhiễm bệnh, chủ yếu là muỗi Aedes aegypti. Các loài khác trong chi Aedes cũng có thể đóng vai trò là véc-tơ, nhưng sự đóng góp của chúng chỉ là thứ yếu so với Aedes aegypti.
Sau khi hút máu người bị nhiễm DENV, virus này sẽ nhân lên trong ruột giữa của muỗi trước khi lây lan sang các mô thứ cấp, bao gồm cả tuyến nước bọt. Thời gian từ khi ăn virus đến khi lây truyền thực sự sang vật chủ mới được gọi là thời kỳ ủ bệnh bên ngoài (EIP). EIP mất khoảng 8-12 ngày khi nhiệt độ xung quanh nằm trong khoảng 25-28°C.
Các biến thể trong thời kỳ ủ bệnh bên ngoài không chỉ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ môi trường; một số yếu tố như mức độ dao động nhiệt độ hàng ngày, kiểu gen virus và nồng độ virus ban đầu cũng có thể làm thay đổi thời gian muỗi truyền virus. Sau khi lây nhiễm, muỗi có thể truyền virus trong suốt quãng đời còn lại của nó.
Vòng lây truyền sốt xuất huyết
Truyền từ người sang muỗi
Muỗi có thể bị nhiễm bởi những người có virus DENV. Đây có thể là người bị nhiễm sốt xuất huyết có triệu chứng, người chưa bị nhiễm trùng có triệu chứng (họ có triệu chứng tiền triệu chứng), nhưng cũng có thể là những người không có dấu hiệu bệnh (không có triệu chứng).
Sự lây truyền từ người sang muỗi có thể xảy ra tối đa 2 ngày trước khi một người nào đó xuất hiện các triệu chứng của bệnh và tối đa 2 ngày sau khi hết sốt.
Nguy cơ lây nhiễm do muỗi có liên quan chặt chẽ với tình trạng nhiễm virus trong máu cao và sốt cao ở bệnh nhân; ngược lại, nồng độ kháng thể đặc hiệu DENV cao có liên quan đến việc giảm nguy cơ nhiễm muỗi. Hầu hết mọi người có virus trong khoảng 4-5 ngày, nhưng virus trong máu có thể kéo dài tới 12 ngày.
Truyền từ mẹ sang con
Phương thức lây truyền chính của DENV giữa người với người liên quan đến véc-tơ muỗi. Tuy nhiên, có bằng chứng về khả năng lây truyền từ mẹ (từ người mẹ mang thai sang con). Đồng thời, tỷ lệ lây truyền theo chiều dọc có vẻ thấp, với nguy cơ lây truyền theo chiều dọc dường như liên quan đến thời điểm nhiễm sốt xuất huyết trong thời kỳ mang thai. Khi người mẹ bị nhiễm DENV khi đang mang thai, trẻ sơ sinh có thể bị sinh non, nhẹ cân và suy thai.
Các hình thức lây truyền khác
Các trường hợp lây truyền hiếm gặp qua các sản phẩm máu, hiến tạng và truyền máu đã được ghi nhận. Tương tự, sự lây truyền virus qua buồng trứng ở muỗi cũng đã được ghi nhận.