Theo báo Washington Times ngày 24.4, “Dân quân quốc gia” là một tổ chức yêu nước mới được lập, chỉ tuyển nam giới Ukraine cho mục tiêu hoạt động “tuần tra đường phố và duy trì trị an Ukraine”.
Hồi cuối tháng 1.2018, “Dân quân quốc gia” tự giới thiệu khi 600 dân quân lực lưỡng mặc quân phục diễu hành trên phố Khreshchatyk ở thủ đô Kiev. Từ đó, họ có nhiều đơn vị khắp Ukraine và nay tự nhận có hàng ngàn thành viên, theo người phát ngôn Igor Vdovin của “Dân quân quốc gia”.
Đánh cả cảnh sát
Gần đây, một nhóm thành viên, già nhất chỉ mới 21 tuổi, nhảy khỏi xe bán tải, lao vào xí nghiệp kim loại nặng ATEK ở Kiev. Đó là nơi tân binh khám sức khỏe và cũng là cơ sở huấn luyện các dân quân cánh hữu này. Đấy là “chướng ngại vật” cuối cùng trước khi họ trở thành thành viên chính thức của “Dân quân quốc gia”.
Tại cơ sở đào tạo này, các tân binh thể hiện kỹ năng chiến đấu đường phố, võ thuật... Họ cũng phải trải qua các cuộc thẩm vấn của chỉ huy “Dân quân quốc gia” và chỉ huy “Tập đoàn quân quốc gia”, phải thi kiểm tra kiến thức về luật dân sự. Học viên nào có súng đã đăng ký sử dụng thì được đánh giá cao.
Người phát ngôn Vdovin khẳng định: “Chúng tôi không vũ trang khi tuần tra đường phố. Nhưng nếu cuộc chiến chống quân ly khai thân Nga lan sang các thành phố khác, thì chúng tôi phải chuẩn bị sẵn sàng đối phó với tất cả các tình huống”.
Huấn luyện viên của cơ sở huấn luyện là Oleksandr Synyook, chỉ huy phó “Dân quân quốc gia” ở Kiev. Anh ta mới 21 tuổi nhưng đang chỉ huy 127 quân mà đa số là cựu binh Ukraine.
Synyook mới gia nhập “Dân quân quốc gia” được 1 năm, nói: “Mệnh lệnh cho chúng tôi là đường phố phải sạch bóng bọn tội phạm và gian tham. Khi chứng kiến bất công, chúng tôi gọi cảnh sát đến buộc họ thi hành nhiệm vụ”.
Chỉ huy phó Synyook còn nói: “Chúng tôi đều có việc làm hoặc còn học đại học, nên chỉ khi nào có thể, chúng tôi mới đi tuần tra các con đường”.
Nhưng rất dễ thấy sự hiện diện của các đơn vị “Dân quân quốc gia”. Hồi tháng 2, họ phá một phiên tòa xét xử ông Gennady Trukhanov, họ đánh nhau với cảnh sát trong lúc tấn công người ủng hộ ông Trukhanov - vị thị trưởng Odessa bị buộc tội tham nhũng nhưng đã được cho đóng tiền bảo lãnh tại ngoại.
Cảnh sát đã phải nỗ lực can thiệp, bắt hàng chục dân quân và người ủng hộ ông Trukhanov. Một sĩ quan cảnh sát bị thương trong vụ ẩu đả này.
Trong một vụ việc khác, Thị trưởng thành phố Cherkassy (miền Trung Ukraine) đã nhờ “Dân quân quốc gia” xông một cuộc họp của tòa thị chính để họ dọa các nghị sĩ phải bỏ phiếu phê duyệt một khoản ngân sách.
Trong 3 tháng tuần tra, “Dân quân quốc gia” thỉnh thoảng đụng độ với cảnh sát, nhưng họ cũng dẹp được bọn buôn lậu ma túy ở những khu ngoại ô, xúc tuyết khỏi đường phố và tham gia những hoạt động phục vụ công ích. Các tân binh nói họ phải vào cuộc vì chính phủ không giải quyết những vấn đề này.
Denys Tretyakov, một sinh viên kiến trúc 20 tuổi, nói: “Chúng tôi chỉ muốn được như ở châu Âu, nơi mà cơ quan bảo vệ pháp luật có làm việc. Ở đây, mỗi hệ thống đều tiêu cực. Quan chức và chiến hữu cùng con cái đều dễ dàng thoát khỏi công lý, tương tự là bọn buôn ma túy, cờ bạc, mại dâm trên đường phố”.
Chỉ huy phó Synyook cùng các thành viên nói họ tham gia tuần tra cảnh giới vì cảnh sát quá lề mề, không bao giờ đến hiện trường kịp thời. Vì thế “Dân quân quốc gia” nhận cả chuyện bắt bọn tội phạm, dẫn một luật cho phép dân thường bắt tội phạm nhưng không được dùng vũ lực.
“Dân quân quốc gia” chỉ là một dấu hiệu khác về nền dân chủ rắc rối ở Ukraine, nơi mà chính phủ cố gắng chống quân ly khai đồng thời phải xử lý những phong trào chính trị theo chủ nghĩa dân tộc ngay trong nước.
Các nhà phân tích chính trị Ukraine nói sự trỗi dậy của “Dân quân quốc gia” cho thấy sự bất mãn với phong trào Euromaidan hồi năm 2014, là những người dân xuống đường biểu tình rồi cướp chính quyền của Tổng thống thân Nga Viktor Yanukovych (ông này đã phải từ chức và chạy sang Nga sống lưu vong). Cuộc nổi dậy đó kéo theo những sự cố và dẫn đến nội chiến giữa quân chính phủ Tổng thống Petro Poroshenko với quân ly khai ở miền Đông.
Ngày nay, dân thường Ukraine đang phải chứng kiến an ninh công cộng suy yếu, vì hệ thống pháp lý thất bại trong việc xử lý bọn tội phạm. Hồi tháng 3 đã có hơn 38.000 vụ phạm pháp ở Ukraine, nhưng cảnh sát chỉ điều tra khoảng 13.000 vụ, theo lời vị lãnh đạo Viện Kiểm sát Ukraine.
“Dân quân quốc gia” tuyên bố họ lãnh nhiệm vụ tuần tra đường phố để giúp mọi người cảm thấy an toàn hơn khi lực lượng họ đấu với bọn buôn ma túy, các đường dây cờ bạc trái phép.
Chính phủ Ukraine nhấn mạnh rằng không hoan nghênh sự giúp đỡ của “Dân quân quốc gia”, Bộ trưởng Nội vụ Arsen Avakov tuyên bố: “Các đơn vị bán quân sự không được thực thi công lý ở Ukraine. Chỉ có chính phủ có quyền sử dụng vũ lực”.
Bị so sánh với phát xít Đức
Theo Washington Times, nhiều người dân Ukraine so sánh chuyện “Dân quân quốc gia” diễu hành, tuần tra đường phố Ukraine năm 2018 với các hoạt động của phát xít Đức hồi những năm 1930.
Giới truyền thông Nga cũng nêu bật sự nổi lên của chủ nghĩa dân tộc cánh hữu ở Ukraine. Tuần trước, họ ghi nhận các sự kiện kỷ niệm ngày sinh của trùm phát xít Đức Adolf Hitler, gồm một cuộc triển lãm ở thành phố Lvov (miền Tây Ukraine) nhân kỷ niệm 75 năm ngày thành lập Sư đoàn 1 Galician, một đạo quân tình nguyện Ukraine cộng tác với phát xít Đức xâm lược Ukraine.
Nhưng“Dân quân quốc gia” phủ nhận sự dính líu các tổ chức tân phát xít. Chỉ huy phó Synyook nói: “Đồng bào gọi chúng tôi là phát xít, vì họ chẳng biết gì về chúng tôi, và họ không tin vào thời buổi này lại có người đám liều mạng sống vì chính nghĩa”.
Nguồn gốc của “Dân quân quốc gia” là các tổ chức bán quân sự già hơn, như Phong trào Azoz, một tổ chức chính trị-bán quân sự có cảm tình với bọn tân phát xít. Trong cuộc chiến 5 năm giữa Ukraine với quân ly khai đã phát sinh những tổ chức theo chủ nghĩa dân tộc, và Phong trào Aazov được cho là đã thu hút hàng ngàn tay súng.
Năm 2016, Phong trào Azov lập đảng chính trị Tập đoàn quân quốc gia, với thủ lĩnh là cựu nghị sĩ Andriy Biletsky, và ông cũng là cựu chỉ huy Tiểu đoàn Azov, một đơn vị đặc nhiệm gồm lính tình nguyện được lập năm 2014, nhưng sau đó đơn vị này sáp nhập vào quân đội chính phủ Ukraine.
Đại gia thép Serhiy Taruta, một nghị sĩ độc lập gốc miền Đông Ukraine, từng tài trợ cho ông Mr. Biletsky và Tiểu đoàn Azov hồi năm 2014, khi giải phóng thành phố Mariupol khỏi tay quân đánh thuê có Nga ủng hộ. Nhưng nghị sĩ Taruta nói ông không có quan hệ gì với Phong trào Azov và ông cáo buộc “Dân quân quốc gia” âm mưu trở thành một lực lượng quân sự nằm ngoài tầm kiểm soát của chính phủ dân sự.
Ông nói: “Nhóm dân quân này là bằng chứng một sự khủng hoảng sâu sắc nơi các cơ quan công quyền. Việc công dân muốn bảo vệ trật tự trị an thì không có gì sai. Thậm chí trong một số trường hợp, đó là điều cần thiết, như khi dân quân từng giữ vai trò chính trong việc giải phóng Mariupol”.