Nguồn gốc sâu xa của chuyện nông dân đổ sữa là tính hai mặt của một vấn đề: sự hấp dẫn của lợi nhuận và sự thiếu minh bạch của thị trường.
Tưởng như nguyên nhân trực tiếp là mất cân đối cung - cầu, Việt Nam dư cung sữa nguyên liệu…
"Không!" - bà Thái Hương, Chủ tịch TH True Milk khẳng định.
Lợi nhuận là ưu tiên
Tính chung hai năm qua, giá sữa bột nguyên liệu trên thị trường thế giới đã giảm trên dưới 50%, nhưng theo nhìn nhận của chính người trong cuộc - bà Thái Hương, thì người tiêu dùng hoàn toàn không được hưởng lợi từ việc giảm giá đó.
Thị trường sữa Việt Nam khởi phát và đã định vị bằng sữa được pha lại (và thường gọi là sữa hoàn nguyên) từsữa bột nguyên liệu nhập khẩu.
Tại thời điểm năm 2008, tỷ lệ sản phẩm sữa được sản xuất, pha lại (hoàn nguyên) từ sữa bột nguyên liệu nhập khẩu là 92% và chủ yếu là từ thị trường Trung Quốc.
Đến nay, tỷ lệ này đã giảm xuống còn khoảng 70%, một phần từ sự tự chủ động nguồn sữa tươi sạch đầu vào của doanh nghiệp tiên phong đặt nền móng cho ngành sữa tươi sạch là TH True Milk và một số đơn vị khác đã nhìn nhận ra vấn đề “không có con đường nào khác để tồn tại, phát triển, để được người tiêu dùng chấp nhận là phải tạo ra nguồn sữa tươi nguyên liệu bằng cách tự chủ nuôi bò”.
70% là một tỷ lệ rất cao và đó là một thực tế hết sức nghịch lý của thị trường sữa Việt Nam khi so sánh với các thị trường sữa tại các nước tiên tiến trên thế giới đang tiêu dùng chỉ khoảng 3% sữa bột công thức và tới 97% sữa tươi, sản phẩm sữa được sản xuất từ sữa tươi.
Đáng lưu tâm hơn làViệt Nam hiện phải chi trả hàng tỷ USD mỗi năm để nhập sữa nguyên liệu này.
Lẽ thường, mục tiêu của các nhà kinh doanh là lợi nhuận, tìm cách tối đa hóa lợi nhuận, và do đó giá sữa bột nguyên liệu nhập khẩu giảm sâu trong thời gian qua chính là nguồn gốc sâu xa của chuyện nông dân đổ sữa tại nhiều nơi trên cả nước.
Thiếu minh bạch
“Bản chất hoạt động của doanh nghiệp là tạo ra lợi nhuận. Trong vấn đề này thì các cơ quan chức năng không thể can thiệp hay xử lý họ vì lựa chọn nguyên liệu đầu vào chỉ vì mục tiêu lợi nhuận.
Nhưng các cơ quan chức năng có thể buộc họ phải tuân thủ việc công bố chất lượng sản phẩm, quy trình sản xuất, nguồn gốc nguyên liệu đầu vào rõ ràng để người tiêu dùng biết được chất lượng, nguồn gốc của các sản phẩm sữa khi lựa chọn và quyết định mua hàng, và các hộ chăn nuôi bò sữa được cảnh báo sớm và có khả năng tiên lượng về kế hoạch sản xuất của mình.
Cần phải có các chính sách và lộ trình cụ thể đối với người nông dân để họ không bị tổn thương và lâm vào tình cảnh như hiện nay”, bà Thái Hương nói.
Như vậy, tính minh bạch là nền tảng cốt lõi cần thiết để bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ người chăn nuôi, bảo vệcơ sở sản xuất chân chính và bảo vệ nền kinh tế và lợi ích chung toàn xã hội.
Sự nhập nhèm là nguồn gốc sâu xa của các vấn đề đang xảy ra hiện nay.
Điều này TH True Milk, ngay khi mới gia nhập thị trường, đã có văn bản kiến nghị các cơ quan chức năng ban hành các quy định yêu cầu nhà sản xuất ghi thông tin về xuất xứ nguyên liệu đầu vào trên bao bì sản phẩm vì nguyên liệu đầu vào là yếu tố quyết định chất lượng sản phẩm sữa.
Đối với trẻ em, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng kỳ diệu nhất, sữa tươi sạch là loại sữa tốt nhất.
Hiện nay, tại các nước tiên tiến trên thế giới, sữa bột công thức sản xuất trực tiếp từ sữa tươi đang dần thay thế sản phẩm được sản xuất từ sữa bột nguyên liệu.
“Cô bò” gắn chíp
Trở lại với chuyện nông dân đổ sữa, bà chủ TH True Milk xem đây là bài học cay đắng.
Kinh nghiệm với các hộ dân là phải nắm chắc hợp đồng, rõ ràng các cam kết. Cùng đó là trách nhiệm về định hướng của nhà thu mua.
Dù vậy, bà Thái Hương cảnh báo về một xu hướng, mà nếu người nông dân không thay đổi nhãn quan và cách làm thì trong tương lai khó tránh chuyện bị bỏ rơi giữa đường.
Đó là yêu cầu đối với chất lượng sữa nguyên liệu đầu vào ngày càng khắt khe.
Chất lượng sản phẩm sữa phụ thuộc phần lớn vào chất lượng nguyên liệu đầu vào, phương pháp và thiết bị chế biến chỉ đóng vai trò hỗ trợ.
Đại đa số các doanh nghiệp sản xuất sữa tại các nước trên thế giới và cả ở Việt Nam đều sử dụng các biện pháp, thiết bị chế biến hiện đại, chuẩn quốc tế (ngoại trừ một số rất ít doanh nghiệp nhỏ ở Việt Nam đang sử dụng các thiết bị nguồn gốc Trung Quốc).
Theo bà Thái Hương - chủ của hãng sữa lớn này, đến nay và về sau, khi mức độ nhận biết của người tiêu dùng ngày càng cao, thì sự sàng lọc, đào thải của thị trường sẽ càng khắc nghiệt, thậm chí hơn cả chuyện đổ sữa.
Người tiêu dùng đã hiểu sữa nguyên liệu đầu vào có quy trình chuẩn hóa từ khâu chọn giống, chăm sóc, thức ăn, thú y sẽ hoàn toàn khác và có chất lượng vượt trội so với sữa nguyên liệu được sản xuất theo quy trình, phương pháp chăn nuôi, thu gom thủ công, quy mô nhỏ lẻ, vi chất dinh dưỡng trong sữa tươi sạch sẽ bị mất do quá trình gia nhiệt nhiều lần khi sản xuất sữa bột nguyên liệu và hoàn nguyên, hiểu thế nào là nhiễm khuẩn do điều kiện tiểu khí hậu thâm nhập vào quy trình, hay chuyện dòng sữa có phải từ “cô bò” được gắn chíp hay không…
Một số các ví dụ được bà Thái Hương đưa ra: Nuôi bò sữa cần chú ý nhất là bệnh viêm vú. Đàn bò của TH True Milk được gắn chíp cảnh báo được bệnh này trước 4 ngày.
Khi có biểu hiện của bệnh trước 4 ngày, máy vắt sữa sẽ tự động “từ chối” vắt sữa đối với “cô bò” đó. Nếu không có hệ thống này thì khả năng nguồn sữa nguyên liệu bị lẫn, nhiễm mủ và máu là đương nhiên.
Hơn thế nữa, hệ thống vắt sữa của TH True Milk còn thiết lập hệ thống các tiêu chuẩn đối với chất lượng sữa từ các “cô bò”, theo đó khi sữa tươi nguyên liệu không đáp ứng các chỉ tiêu đã thiết lập thì hệ thống sẽ cảnh báo và đề nghị điều chỉnh thành phần thức ăn để đảm bảo chất lượng sữa tiêu chuẩn.
Thêm vào đó, hệ thống vắt sữa hoàn toàn khép kín, hạ lạnh 2oC – 4oC có thể hoàn toàn bảo đảm chất lượng sữa khỏi nguy cơ nhiễm khuẩn vùng tiểu khí hậu khi vắt sữa.
Xu hướng mà bà Thái Hương cảnh báo là chất lượng đầu vào, như ở ví dụ gắn chíp nói trên, sẽ ngày càng chặt chẽ và đặt các hộ dân nuôi bò vào các lựa chọn: một là tiếp tục làm như hiện nay và có thể chuyện đổ sữa lại xảy ra; hai là chỉ tham gia vào chuỗi quy trình ở mắt xích là trồng vùng nguyên liệu nuôi bò; ba là thực sự nhập cuộc, đầu tư chuẩn hóa công nghệ để đảm bảo sự khắt khe chất lượng đầu vào đó.
Từ thực tiễn trên, thị trường sữa Việt Nam phải được chuẩn hóa và điều tiết, không có con đường nào khác ngoài con đường mà TH True Milk đang đi, nghĩa là phải chuẩn hóa ngay từ giống, có phả hệ rõ ràng, đến quy trình chuẩn chăm sóc, thức ăn, chế biến, bảo quản … thì mới có thể đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường.
Hướng tháo gỡ mà bà chủ TH True Milk đưa ra: “Sữa là nguồn dinh dưỡng kỳ diệu cho sức khỏe của trẻ em, người già nói riêng, người tiêu dùng các lứa tuổi nói chung.
Để bảo vệ nguồn dinh dưỡng quý giá này, các cơ quan chức năng cần nghiêm túc đánh giá lại bộ chỉ tiêu, tiêu chuẩn về sữa nguyên liệu đầu vào và sản phẩm sữa theo chuẩn quốc tế, tuyên truyền, phổ biến sâu rộng kiến thức về sữa, sản phẩm sữa tới mọi người tiêu dùng, ban hành các quy định yêu cầu nhà sản xuất ghi thông tin về xuất xứ nguyên liệu đầu vào, chất lượng sản phẩm, quy trình sản xuất trên bao bì sản phẩm để người tiêu dùng có đủ thông tin về chất lượng, nguồn gốc của các sản phẩm sữa khi lựa chọn và quyết định mua hàng.
Và từ đó, các hộ chăn nuôi bò sữa được cảnh báo sớm và có khả năng tiên lượng, chủ động đối với kế hoạch sản xuất của mình, tránh tình cảnh bị thiệt hại và tổn thương như hiện nay”.
