Hàng nghìn năm trước khi có kem đánh răng chứa fluoride, niềng răng, hay bác sĩ nha khoa, người tiền sử sở hữu những hàm răng thẳng và đều đáng ngạc nhiên. Quan sát các hộp sọ cổ đại, chúng ta thấy rằng họ hầu như không cần các phương pháp chăm sóc răng miệng hiện đại mà vẫn duy trì được hàm răng khỏe mạnh. Điều gì đã tạo nên sự khác biệt này?
Sự thay đổi hình dạng hàm theo thời gian
Một yếu tố quan trọng khiến răng con người hiện đại thường chật chội và mọc lệch là sự thu hẹp của xương hàm. Trong vài thế kỷ qua, hiện tượng răng khôn mọc lệch đã trở nên phổ biến đến mức 90% người hiện đại cần nhổ ít nhất một chiếc răng khôn, theo Học viện Phẫu thuật Răng miệng và Hàm mặt Hoa Kỳ. Điều này là bằng chứng cho thấy hàm của chúng ta đang ngày càng không đủ chỗ cho toàn bộ răng.
Ngược lại, răng người tiền sử ít khi gặp tình trạng mọc chen chúc. Một nghiên cứu năm 2015 về 292 bộ xương từ thời kỳ 28.000 đến 6.000 năm trước cho thấy những người săn bắt hái lượm có hàm dưới lớn hơn và khỏe hơn so với những người sống trong các cộng đồng nông nghiệp sau này.
Nguyên nhân lớn nhất dẫn đến sự khác biệt này là chế độ ăn uống. Trước khi nền nông nghiệp xuất hiện cách đây 12.000 năm, tổ tiên chúng ta sống nhờ vào thịt và thực vật hoang dã – những thực phẩm cứng, dai, đòi hỏi nhiều lực nhai. Khi con người bắt đầu làm nông, chế độ ăn trở nên dễ nhai hơn với các loại ngũ cốc, rau củ mềm, và sau này là thực phẩm chế biến sẵn. Sự thay đổi này khiến hàm ít phải hoạt động, dẫn đến xương hàm nhỏ hơn qua các thế hệ.
Ngày nay, việc tiêu thụ thực phẩm chế biến và siêu chế biến – vốn không yêu cầu hoạt động nhai đáng kể – đã khiến vấn đề trở nên nghiêm trọng. Một số nhà khoa học gọi đây là "đại dịch quai hàm," với tác động không chỉ giới hạn ở răng miệng mà còn lan sang các vấn đề khác như giấc ngủ và sức khỏe tổng thể. Hàm nhỏ hơn ảnh hưởng đến đường thở, khiến chất lượng giấc ngủ giảm, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh tim, huyết áp cao, trầm cảm, và thậm chí Alzheimer.
Quay lại chế độ ăn thời tiền sử không phải là giải pháp khả thi, nhưng các nhà khoa học cho rằng có thể cải thiện tình trạng này bằng cách xây dựng thói quen tốt từ nhỏ. Những gợi ý bao gồm cho trẻ ăn kẹo cao su không đường để tăng cường cơ hàm, giảm bớt thực phẩm nhão, và ăn nhiều thức ăn cần nhai hơn trong giai đoạn phát triển.
Bên cạnh đó, cha mẹ có thể hợp tác với nha sĩ để phát hiện và điều chỉnh các vấn đề răng miệng sớm. Các nghiên cứu tiếp tục được thực hiện để hiểu rõ hơn về nguyên nhân cũng như cách điều trị hiệu quả "đại dịch quai hàm."
