Cuộc duyệt binh lịch sử đập tan kế hoạch chiếm trọn Matxcơva, bắt sống và xử tử lãnh đạo Liên Xô, trong đó có Joseph Stalin.
Kỳ 1: Bí mật đến phút chót
Quân Đức triển khai chiến dịch bao vây đánh chiếm Matcơva mang tên "Bão biển" (Typhoon) từ cuối tháng 9 - đầu tháng 10 năm 1941 và dự định chiếm thủ đô Nga trước ngày 7/11. Một bộ phận quân Đức chọc thủng hai vị trí thuộc phòng tuyến bảo vệ Mátxcơva và ở một số vị trí quân Đức chỉ cách thủ đô Liên Xô khoảng 25-30 km.
Tình hình thời điểm bấy giờ căng thẳng đến mức một bộ phận các cơ quan chính phủ và đoàn ngoại giao tại Matxcơva sơ tán về Kuibyshev từ giữa tháng 10.
Từ ngày 20/10 thủ đô Liên Xô chuyển sang bố trí phòng thủ và Matxcơva đã chuẩn bị sẵn sàng cho các trận đánh ngay trên đường phố, với lực lượng phòng thủ gồm quân đội và khoảng 450.000 người dân Matxcơva.
Chướng ngại vật được dựng lên trên đường phố Matxcơva để ngăn bước tiến của quân Đức.
Máy bay Đức liên tục ném bom oanh kích. Tình thế ngàn cân treo sợi tóc. Thậm chí còn có tin đồn Stalin đã rời Matxcơva, khiến quân dân ở mặt trận và hậu phương rất lo ngại.
Quyết định tổ chức duyệt binh kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười vào ngày 7/11 tại Quảng trường Đỏ như truyền thống bao năm qua của Liên Xô sẽ là một sự kiện đột phá, có tác dụng cực kỳ lớn lao khích lệ tinh thần nhân dân và quân đội Liên Xô.
Theo lời kể của thượng tướng không quân Nikolai Sbytov khi đó là tư lệnh Phòng không Matxcơva, Stalin quyết định việc này vào cuối tháng 10 - đầu tháng 11 sau khi tham khảo ý kiến của các tướng lĩnh và phân tích tình hình tiền phương cũng như hậu phương.
Ngày 28/10 Stalin triệu tập tới Kremli tướng Artemiev - tư lệnh quân khu Matxcơva, tướng Zhigarev - tư lệnh Binh chủng Không quân, tướng Gromadin - chỉ huy đơn vị Phòng không khu vực Matxcơva và tướng Sbytoc - Tư lệnh Binh chủng Phòng không.
Ông hỏi các vị tướng: "Sắp đến ngày kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười chúng ta sẽ tổ chức duyệt binh ở Matxcơva chứ?" Câu hỏi của Tổng tư lệnh quân đội làm tất cả bất ngờ khiến không ai có thể đáp lời ông.
Tuy duyệt binh vào ngày 7/11 là truyền thống của Liên Xô hàng năm, nhưng năm 1941 quá đặc biệt khiến không có ai lúc đó nghĩ đến việc tổ chức một lễ kỷ niệm đầy màu sắc trên Quảng trường Đỏ.
Cuộc duyệt binh diễn ra rất nhanh trên Quảng trường Đỏ...
Lễ lạt gì nữa khi những cây cầu bắc qua kênh đào Matxcơva - Volga và các nhà máy, như Tháng Mười Đỏ, TMZ… đã được đặt mìn. Stalin phải nhắc lại câu hỏi đó tới lần thứ ba thì mọi người mới bừng tỉnh và đồng thanh đáp: "Vâng, tất nhiên là có. Điều đó sẽ khích lệ tinh thần quân sĩ và hậu phương!".
Tuy nhiên, buổi lễ có khả năng sẽ bị máy bay Đức oanh tạc, và hàng ngũ lãnh đạo chính phủ Liên Xô đứng trên lễ đài rất có thể sẽ trở thành những tấm bia sống cho quân địch. Điều đó có nghĩa là phải tổ chức buổi lễ khi trời còn chưa sáng rõ, và phải giữ bí mật đến phút chót.
Theo lời kể của đại tá Ivan Basik - lãnh đạo Viện lịch sử quân sự Nga, Stalin bàn thảo với nguyên soái Zhukov hai lần về vấn đề này. Cuối tháng 10 ông triệu hồi nguyên soái từ mặt trận về Matxcơva để hỏi xem tình hình mặt trận có cho phép tổ chức duyệt binh vào ngày 7/11 hay không.
Nguyên soái Zhukov báo cáo rằng trong những ngày tới quân địch sẽ không có khả năng tổ chức những đợt tấn công lớn do bị tiêu hao lực lượng trong các trận đánh gần Matxcơva và đang chờ bổ sung cũng như biên chế lại các cánh quân.
Còn để đối phó với hoạt động oanh kích diễn ra hàng ngày của không quân Đức thì cần tăng cường các lực lượng phòng không và bổ sung cho Matxcơva đội máy bay tiêm kích từ các mặt trận lân cận.
Từ Kremli trở lại vị trí chỉ huy trên chiến trường, nguyên soái Zhukov còn nghiên cứu và phân tích tình hình cụ thể một lần nữa. Ông cử các trinh sát đi bắt sống quân Đức để khai thác thông tin.
... rồi các binh chủng tiến thẳng ra mặt trận...
Quân Nga bắt được một sĩ quan Đức mặc lễ phục ra ngoài quân phục bình thường. Khi hỏi cung hắn khai là quân Đức tiến đánh Matxcơva theo kế hoạch tấn công hòng giành thắng lợi chớp nhoáng trong chiến dịch "Bão biển" (Typhoon) nên không mang theo áo ấm và đang khốn đốn vì giá rét.
Chúng phải điều gấp quân trang chống rét cho các sĩ quan bằng lễ phục đội hậu cần mang theo để chuẩn bị cho cuộc "duyệt binh thắng lợi chiếm Matxcơva" dự định ngày 7/11 tại Quảng trường Đỏ của Liên Xô.
Quân Đức chuẩn bị hẳn một kịch bản cho kế hoạch duyệt binh ăn mừng đánh chiếm Matxcơva vào đúng ngày 7/11, trong đó có các "tiết mục" như dẫn giải lãnh đạo Liên Xô bị bắt sống và treo cổ họ, nổ mìn phá tường thành Điện Kremlin, phá lăng Lenin, nổi lửa thiêu thi hài lãnh tụ Xô-Viết, tử hình Stalin v.v…
Do Zhukov không thể rời vị trí chỉ huy nên ông gửi hỏa tốc cho Stalin mấy dòng mật thư viết bằng bút chì hóa học trên mảnh giấy tiêu đề thư của văn phòng tham mưu: "Quân Đức đã mất tinh thần. Chúng không thể tấn công trong thời gian tới. Zhukov". Chỉ sau khi nhận được mảnh giấy đó Stalin mới chính thức có quyết định tổ chức duyệt binh ngày 7/11.
Để đảm bảo bí mật, quyết định tổ chức duyệt binh chỉ được thông báo cho các quan chức chính phủ trước "giờ G" chưa đầy 1 ngày. Còn bản thân các đơn vị tham gia duyệt binh được tập luyện trước đó vài ngày, nhưng chỉ với nội dung là biểu dương cho nhân dân cả nước biết về sức mạnh phòng thủ Matxcơva, chứ không phải để tham gia duyệt binh.
Cơ quan khí tượng dự báo ngày 7/11 thời tiết Matxcơva nhiều tuyết, gió mạnh, vì vậy không quân Đức cũng khó có thể oanh tạc nhiều như khi thời tiết đẹp.
Ngày 6/11/1941, thay vì tại Nhà hát Lớn lúc bấy giờ dược đặt mìn phòng thủ, buổi lễ trọng thể kỷ niệm 24 năm Cách mạng Tháng Mười của chính quyền thành phố Matxcơva được tổ chức ngay tại nhà ga tàu điện ngầm Mayakovskaya.
Bàn tiệc đặt trong các toa tàu điện ngầm, ghế ngồi bố trí ngay trên hành lang chờ tàu trong nhà ga, khán đài dựng trong nhà ga, khách khứa xuống ga theo thang máy, còn thành viên chính phủ tới nơi tổ chức bằng một chuyến tàu khác đỗ ở đường ray bên cạnh.
Tại lễ kỷ niệm, Stalin có bài phát biểu nêu những nguyên nhân khiến quân địch tạm thời chiếm ưu thế trong thời kỳ đầu chiến tranh và nhấn mạnh kẻ thù nhất định sẽ bị đánh bại. Tuy nhiên trong bài phát biểu này của Stalin không có bất cứ lời nào về cuộc duyệt binh sẽ được tổ chức vào sáng hôm sau.
Bài phát biểu được phát sóng trực tiếp trên dài phát thanh và in thành truyền đơn rải ở những vùng bị quân Đức chiếm đóng.
...chọc thủng vòng vây của quân Đức đang dần tiến sát Matxcơva.
Chỉ sau khi lễ kỷ niệm kết thúc Stalin mới thông báo cho Bộ Chính trị, Đảng bộ và chính quyền Matxcơva về thời gian bắt đầu lễ duyệt binh tại Quảng trường Đỏ vào sáng hôm sau được tổ chức sớm lên 2 tiếng - vào lúc 8 giờ sáng chứ không phải 10 giờ như lệ thường các năm trước.
Chỉ huy các đơn vị tham gia duyệt binh chỉ được biết lịch này vào lúc 11 giờ đêm ngày 6/11, còn khách mời và khối nhân dân lao động được thông báo về giờ tổ chức lúc 5 giờ sáng ngày mùng 7.
Trong đêm mùng 6 rạng ngày mùng 7/11 các ngôi sao điện Kremlin mới được gỡ chụp bảo vệ và được thắp sáng, lăng Lenin được dỡ bỏ ngụy trang. Quảng trường Đỏ đón chào ngày kỷ niệm 24 năm Cách mạng tháng 10 với đầy vẻ trang trọng và hùng tráng.
Bí mật về lễ duyệt binh được giữ kín đến phút chót, cũng như việc dời thời điểm khai mạc sớm hơn 2 tiếng, khi trời Matxcơva chưa sáng rõ, khiến quân địch hoàn toàn bất ngờ. Nhật ký chiến trường cho biết chỉ khoảng 1 tuần trước lễ duyệt binh, Liên Xô đã vô hiệu hóa hơn 100 biệt kích gián điệp của Đức.
Với mật độ phá hoại của quân Đức dày đặc như vậy có thể thấy bí mật về sự kiện 7/11 đã được phía Nga giữ bí mật tuyệt đối.
Từ ngày 5/11 các lực lượng không quân - Hải quân Liên Xô đã có nhiều đợt tấn công ngăn chặn vào các sân bay Đức. Không quân cũng điều 550 máy bay chiến đấu từ mặt trận về chi viện bảo vệ thủ đô trong ngày lễ. Trong ngày 7/11 Matxcơva không bị ném bom lần nào.
Theo đánh giá của Viện lịch sử quân sự Nga, trận chiến bảo vệ Matxcơva có quy mô lớn nhất trong cuộc Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại của nhân dân Liên Xô cũng như trong cả hai cuộc Chiến tranh thế giới.
Số người tham gia các trận đánh trên chiến trường ngoại ô Matxcơva cả hai phe Liên Xô và Đức nhiều hơn số người tham gia trận Stalingrad sau này tới 3,4 triệu người, nhiều hơn trận chiến vòng cung Kursk 3 triệu người, hơn trận chiến Berlin 3,5 triệu người.
Tổng số quân Đức và quân Đồng minh (Mỹ, Anh, Canada, Pháp, Ba Lan, Đan Mạch…) cũng ít hơn số quân tham chiến ở Matxcơva 100 nghìn người, số quân tham gia các chiến dịch quân sự lớn nhất trong Chiến tranh thế giới I cũng ít hơn trong trận chiến phòng thủ Matxcơva tới 3,5 lần.
Đón đọc kỳ 2 "Hitler theo dõi lễ duyệt binh huyền thoại ra sao?"