Các thành viên nhóm Thánh chiến Hồi giáo Palestine diễu hành tại thị trấn Khan Younis, phía nam Dải Gaza, vào ngày 2/3/2023. Ảnh: AFP
Israel cáo buộc tổ chức Thánh chiến Hồi giáo Palestine (Palestine Islamic Jihad - PIJ) đứng đằng sau vụ tấn công bằng tên lửa gây ra vụ nổ tại bệnh viện Al-Ahli ở Gaza hôm 17/10, trong khi phía Palestine đưa ra cáo buộc ngược lại, chỉ ra thủ phạm là Israel. Phong trào vũ trang lớn thứ hai ở Dải Gaza duy trì lập trường không khoan nhượng trong cuộc đấu tranh vũ trang chống lại Israel và cũng đang mở rộng ảnh hưởng ở Bờ Tây.
Ít được biết đến hơn Hamas, nhưng PIJ được đặc trưng bởi chủ nghĩa quá khích và cuộc đấu tranh vũ trang không khoan nhượng chống lại Israel. Bị Mỹ và Liên minh châu Âu xếp vào danh sách tổ chức khủng bố, phong trào giải phóng Palestine này hiện là phe vũ trang lớn thứ hai ở Dải Gaza sau Hamas.
Vậy Palestine Islamic Jihad được thành lập và có con đường chiến đấu như thế nào, khác với Hamas ra sao?
Lấy cảm hứng từ cuộc Cách mạng Iran năm 1979
Nòng cốt của phong trào Palestine Islamic Jihad (Thánh chiến Hồi giáo Palestine) là các sinh viên và trí thức vừa trở về sau chương trình học tập ở Ai Cập, mong muốn chống lại các chính sách của Israel. Được truyền cảm hứng từ Fathi Chikaki – một người Palestine có liên kết với tổ chức Anh em Hồi giáo (Muslim Brotherhood) trong thời gian học y khoa ở Ai Cập và là người coi cuộc cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979 là hình mẫu cho thế giới Arab – những nhà hoạt động trẻ tuổi này ban đầu đã cố gắng thuyết phục nhánh Anh em Hồi giáo ở Palestine bắt đầu một chiến dịch vũ trang nhằm giải phóng Palestine. Tuy nhiên, nhóm Anh em Hồi giáo đã từ chối.
Cuối cùng chính Fathi Chikaki và Abdelaziz Awda, một giáo viên người Gaza cũng từng học ở Ai Cập, đã hợp lực để thành lập phong trào Islamic Jihad ở Palestine vào năm 1981, sáu năm trước khi Hamas được thành lập. Trong những ngày đầu, phong trào này bao gồm những người Hồi giáo trẻ tuổi có nền tảng "pha trộn văn hóa văn học châu Âu và phong trào cải cách Hồi giáo", như Wissam Alhaj, Nicolas Dot-Pouillard và Eugénie Rebillard. Họ tìm cách phân biệt mình với Anh em Hồi giáo, tổ chức mà họ cho là quá cứng nhắc trong cách giải thích về Hồi giáo và đã từ bỏ cuộc kháng chiến chống thực dân, cũng như với Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO), mà họ chỉ trích về cách tiếp cận thế tục.
Leïla Seurat, một nhà khoa học chính trị và nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu và Nghiên cứu Chính trị Arab (CAREP), từng nói với Le Monde vào năm 2022: “PIJ, ngay từ đầu được coi là con đường thứ ba, được thành lập để phản đối hai phong trào này”.
Người ủng hộ Islamic Jihad tham gia một cuộc mít tinh phản đối Israel ở Gaza City ngày 6/10/2023. Ảnh: NurPhoto/Getty Images
Trong những năm đầu thành lập, PIJ đã thu hút các thành viên bất mãn của các nhóm cánh tả, thiên thế tục hơn, trước đây đã thống trị “cuộc đấu tranh vũ trang” theo chủ nghĩa dân tộc của người Palestine, cũng như các cựu thành viên của Tổ chức Anh em Hồi giáo, những người tin rằng cuộc chiến chống lại Israel nên là ưu tiên hàng đầu của phong trào. Và trong những năm gần đây, những thanh niên có học vấn ở Gaza và Bờ Tây, đặc biệt là ở thị trấn Jenin, đã cung cấp phần lớn tân binh cho nhóm.
Con đường đấu tranh
Phong trào Thánh chiến Hồi giáo Palestine (PIJ) là nhóm vũ trang lớn thứ hai ở Gaza. Nó được coi là một trong những phe phái vũ trang Palestine cực đoan và không khoan nhượng nhất và cũng hoạt động ở Bờ Tây. Tuần trước, PIJ được cho là đã tấn công Israel từ phía Liban. Nhóm này bác bỏ bất kỳ tiến trình hòa bình chính trị nào và coi chiến thắng quân sự trước Israel là phương tiện duy nhất để đạt được mục tiêu thành lập một nhà nước Hồi giáo trên khắp Israel, Bờ Tây và Gaza.
Các nhà phân tích tin rằng PIJ có kho tên lửa và súng cối riêng, và một tháng trước, lữ đoàn al-Quds của lực lượng này có thể có hàng trăm tay súng. Không rõ còn bao nhiêu người còn sống sau khi PIJ đưa một phần đáng kể lực lượng này vào cuộc tấn công ngày 7/10 và sau 10 ngày Israel bắn phá Gaza. Nhóm này tuyên bố rằng họ nắm giữ hàng chục con tin Israel và gần như chắc chắn có đủ khả năng để bắn tên lửa cũng như chiến đấu với bất kỳ binh sĩ Israel nào tiến vào Gaza trong một cuộc tấn công trên bộ.
PIJ nhanh chóng áp dụng chiến thuật đánh bom liều chết tương đối mới, tiến hành một loạt các cuộc tấn công như vậy nhằm vào các mục tiêu quân sự và dân sự của Israel. Mặc dù nhóm đã gặp thất bại lớn khi thủ lĩnh Shikaki bị ám sát tại Malta vào năm 1995 (sau một vụ đánh bom liều chết kép nhằm vào binh lính ở Israel đầu năm đó), PIJ vẫn tiếp tục thực hiện các cuộc tấn công bạo lực không thường xuyên ở Israel. Sau đó, nhóm này có được sức mạnh mới trong làn sóng intifada lần thứ hai từ năm 2000 đến năm 2005, và việc Hamas tiếp quản Gaza vào năm 2007, đã cho phép họ mở rộng sang Bờ Tây.
Mối quan hệ với Hamas
Mặc dù thường xuyên hợp tác chặt chẽ với Hamas nhưng PIJ vẫn là đối thủ. Những khác biệt về chiến lược, ý thức hệ và giữa các cá nhân từ lâu đã ngăn cản bất kỳ sự xích lại gần nhau thực sự nào giữa hai bên. PIJ luôn hoạt động bí mật, với cấu trúc các thành viên được chia ngăn, trái ngược với cách huy động quần chúng mà Hamas ưa chuộng. Họ cũng không có mạng lưới phúc lợi rộng khắp hoặc sự tham gia vào việc quản lý và điều hành của nhóm lớn hơn. PIJ và Hamas thường xuyên xung đột về chiến thuật, đàm phán và một loạt vấn đề khác, ngay cả khi nhiều mục tiêu cuối cùng và niềm tin Hồi giáo cốt lõi của họ vẫn giống nhau.
Ai tài trợ hoặc trang bị cho PIJ?
Theo giới chức Mỹ, PIJ nhận được phần lớn tài trợ từ Iran. Các nguồn khác có thể bao gồm Syria, quyên góp từ những người Palestine giàu có ở Gaza và một số hoạt động gây quỹ ở nước ngoài. Nhóm này có trụ sở chính tại Damascus, nơi thủ lĩnh hiện tại, Ziyad al-Nakhalah, đang sống và các văn phòng tại Tehran.
Các tay súng Palestinian Islamic Jihad đi trên xe tải mừng thắng lợi khi một thành viên của họ được phóng thích khỏi nhà tù Israel vào tháng 1/2018. Ảnh: Reuters
Tổng thống Iran Ebrahim Raisi, hôm 8/10, một ngày sau khi Hamas tấn công Israel, cho biết Tehran ủng hộ quyền tự vệ của người Palestine và cảnh báo Israel phải chịu trách nhiệm về việc gây nguy hiểm cho khu vực. “Iran ủng hộ việc bảo vệ hợp pháp của quốc gia Palestine”, ông Raisi nói, được đài truyền hình nhà nước trích dẫn.
Cả PIJ và Hamas đều là các nhóm chiến binh hoạt động ở Gaza và đoàn kết trong cuộc kháng chiến chống lại Israel. Theo Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, một tổ chức tư vấn độc lập có trụ sở tại Thành phố New York, cả hai đều được tài trợ và có mối quan hệ chặt chẽ với Iran, mặc dù hoạt động độc lập.
Giống như Hamas, nhóm PIJ đã bị Mỹ và Liên minh Châu Âu liệt vào danh sách tổ chức khủng bố nước ngoài. Nhóm PIJ nhỏ hơn, nhưng được coi là cực đoan hơn và đặc biệt quyết liệt chống lại Israel, trong khi Hamas còn có chức năng chính trị xã hội với tư cách là cơ quan quản lý Gaza.
Theo Viện Trung Đông, một tổ chức tư vấn phi đảng phái có trụ sở tại Washington, D.C., mức độ phổ biến của phong trào Thánh chiến Hồi giáo Palestine ở Gaza đã giảm sút do các cuộc đối đầu quân sự và các vụ phóng tên lửa thất bại trong quá khứ, dẫn đến thương vong cho người Palestine. Nhưng đồng thời, vị thế của nhóm này ở Bờ Tây đã tăng lên, "một phần vì nỗ lực liên kết Gaza với Bờ Tây nhưng cũng vì họ sẵn sàng đứng lên chống lại Israel, bất chấp những tổn thất nặng nề", Viện Trung Đông cho biết vào năm ngoái.