Màn tẩu thoát của Joaquin "El Chapo" Guzman, trùm băng Sinaloa, khỏi một nhà tù an ninh tối cao ở Mexico vào ngày thứ Bảy tuần trước đã làm lộ ra những hạn chế lớn trong hệ thống nhà tù của Mexico.
Hệ thống ấy chẳng những không có khả năng quản lý những phạm nhân khét tiếng nằm dưới tay họ mà thậm chí còn bị chúng điều khiển ngược lại.
Khi các băng tội phạm "cầm trịch" trong nhà tù
Các phạm nhân, một số cựu quan chức lãnh đạo và không ít lao động của nhà tù đều nói rằng tiền bạc ngự trị trong những bức tường cao vút ngăn cách nhà tù với thế giới bên ngoài.
Tiền chạy từ tay người này sang tay người khác để mọi chuyện trong tù hoạt động nhịp nhàng.
Các việc từ đơn giản như gọi điện về cho thân nhân cho tới phức tạp như được che chở, khỏi bị đánh đập... đều cần tới tiền.
Các quản giáo có thu nhập rất thấp nên nhiều người đã tận dụng thị trường trong tù để kiểm thêm.
Nhưng đồng thời, họ cũng chịu áp lực phải hợp tác với các ông trùm, những kẻ luôn có đông đảo đàn em ở bên ngoài, sẵn sàng gây hại tới thân nhân các quản giáo, hoặc chính bản thân họ.
El Chapo đã đào tẩu bằng đường hầm đào thẳng vào phòng giam của gã
Nhưng ngay cả việc hợp tác cũng mang lại nguy hiểm khôn lường. Nếu một quản giáo bị phát hiện đang giúp một băng ma túy, anh ta sẽ trở thành mục tiêu cần triệt hạ của các băng đối địch.
"Anh sẽ thua nếu giúp chúng, nhưng cũng thua luôn nếu không giúp" - Eduardo Olmos, thị trưởng thành phố Torreon trong giai đoạn 2010 - 2013 cho biết.
Olmos kể rằng trong năm đầu ông cầm quyền, nhà tù thành phố Torreon nằm dưới dự kiểm soát của băng Zetas. Trong khi đó, băng Sinaloa đối địch kiểm soát nhà tù ở thành phố Gomez Palacio nằm gần đó.
Nhà tù Altiplano giam giữ El Chapo ở miền Trung Mexico được đánh giá là "không thể trốn thoát" và chưa ai từng tìm cách ra khỏi nơi này. Nhưng 17 tháng sau khi bị bắt giữ, El Chapo đã đào tẩu ra ngoài, thông qua một đường hầm dài 1,5 km đào thẳng xuống dưới phòng giam của gã.
Ngay sau đó, chính quyền đã sa thải giám đốc nhà tù và 34 lao động trong tù do có dấu hiệu tiếp tay cho El Chapo.
Các nghị sĩ Mexico nói rằng vụ trốn tù chỉ có thể xảy ra khi tay chân của El Chapo biết rõ về thiết kế của nhà tù và khiến các quản giáo làm ngơ, bằng cách mua chuộc họ.
Từng lọt vào danh sách tỷ phú của tạp chí Forbes danh tiếng và trong vai trò lãnh đạo một băng ma túy đã khiến hàng ngàn người chết, El Chapo không lạ gì với việc dùng hối lộ, đe nẹt để mua chuộc lực lượng an ninh, quan chức Mexico.
Các quản giáo kiếm được chỉ 6.000 peso (380 USD) mỗi tháng nếu làm việc trong nhà tù bang và từ 12.000 tới 15.000 peso (760 - 950 USD) mỗi tháng trong các nhà tù liên bang như Altiplano.
Thu nhập "bèo bọt" như thế khiến họ rất khó từ chối các khoản hối lộ, thường là rất lớn.
"Việc này (nhận hối lộ) dần trở thành thói quen, bởi cũng chẳng có ai bảo vệ anh cả.
Tôi không cố bào chữa cho hoạt động nhận hối lộ, nhưng thu nhập tồi tệ hơn các công việc khác rất nhiều" - một quản giáo tên Carlos cho Reuters biết. Anh nói rằng mình có thu nhập chỉ 12.000 peso mỗi tháng.
Mexico đã cho truy nã rộng rãi El Chapo, sau màn trốn tù gây sốc của trùm ma túy
"Khách sạn đắt nhất thế giới"
Mexico có 387 nhà tù trên khắp đất nước. Hơn nửa trong số đó hiện đã quá tải, gồm cả nhà tù liên bang Altiplano. Trong tháng 2 năm nay, nhà tù này bị quá tải hơn 33% khả năng giam giữ.
Điều kiện tồi tệ trong các nhà tù khiến nhiều vụ vượt ngục đã xảy ra. Tổ chức tư vấn Mexico Evalua nói rằng giai đoạn từ năm 2010 tới tháng tháng 5/2013 đã có tổng cộng 31 vụ vượt ngục.
Một vụ như thế, xảy ra ở thành phố Piedras Negras nằm gần biên giới Mỹ, đã có tới 130 phạm nhân đào tẩu.
Theo Elena Azaola, một chuyên gia về nhà tù ở trung tâm nghiên cứu CIESAS của Mexico, các nhà tù như ở Mỹ thường được kiểm soát rất tốt.
Tuy nhiên nhà tù tại Mexico không được như vậy, do thiếu vốn hoạt động, thường cung cấp không đủ đồ ăn và thuốc men cho các phạm nhân.
"Phần lớn các nhà tù Mexico đều có điều kiện sống rất tồi tệ" - cô nói.
Miguel Morales, 23 tuổi, đã có thời gian thực tập ngắn tại một nhà tù gần Altiplano. Anh nói rằng bên trong nơi này giống như một bộ máy bóp nặn phạm nhân rất hiệu quả.
Mọi thứ trong nhà tù đều bị thu phí, từ quyền xem TV cho tới việc làm sao để không bị đánh.
"Bị giam ở đó chẳng khác nào việc sống trong khách sạn đắt tiền nhất thế giới" - anh cho biết.
Là một nhà tù liên bang, điều kiện sống ở Altiplano hiển nhiên cao hơn thế.
Nhưng nơi này vẫn không thiếu các hoạt động phạm tội, theo nhận xét của Jose Luis Lara, 49 tuổi, người có gần 3 năm sống gần những kẻ buôn ma túy ở đó.
Được biết thời gian thụ án tại nhà tù Puente Grande ở Tây Mexico, El Chapo đã trả hóa đơn viện phí cho nhân viên nhà tù.
"Có những người lớn ốm nặng, trẻ em mắc bệnh thập tử nhất sinh và El Chapo luôn thanh toán hóa đơn cho họ" - một cựu giám đốc nhà tù nói - "Có cả những người được gã cho tiền mua nhà".
Sau khi gây thiện cảm với các quản giáo, El Chapo đã dùng họ để đào tẩu vào năm 2001 và chỉ bị bắt lại vào năm ngoái.
Flavio Sosa, người từng thực tập tại Altiplano trong giai đoạn 2006 và 2007 nói rằng với ảnh hưởng lớn và tiền bạc không giới hạn, hẳn El Chapo đã không phải chịu sự săm soi, quản lý giống nhiều phạm nhân khác.
"Tôi tin ông ta đã bỏ tiền hối lộ toàn bộ các quản giáo để họ tắt hệ thống an ninh" - anh nói - "Chuyện sẽ xảy ra như thế, bởi chẳng còn cách nào khác cả".
Nhà tù có cả ma túy, gái mại dâm
Các băng tội phạm thường thông qua quản giáo để tuồn ma túy vào trong tù. Những phạm nhân giàu có thậm chí có thể thông qua luật sư để dàn xếp cho gái mại dâm vào "vui vẻ" với họ.
Có lúc phạm nhân phải chi tới 100.000 peso (6.350 USD) cho một chiếc điện thoại. Chỉ những người như El Chapo mới có đủ tiền để hưởng thụ những thứ xa xỉ đó.
