Mỹ tới nay đã tiêm phòng Covid-19 cho khoảng 15% dân số nước này trong khi tỷ lệ này ở châu Âu là khoảng 5%. Tuy nhiên, ở Nam Mỹ, chỉ 1,8% dân số được nhận 1 liều vaccine tính tới tuần này trong khi tỷ lệ này ở châu Á là 1,5% và châu Phi là 0,1%, theo Our World in Data, một dự án có trụ sở tại Đại học Oxford.
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) mới đây thông báo khoảng 130 nước hiện vẫn chưa được tiếp cận vaccine ngừa Covid-19. Các chuyên gia y tế dự báo phần lớn châu Phi, một số nước ở châu Mỹ La tinh và châu Á sẽ chưa thể tiêm phòng được hầu hết cho người dân của mình trước năm 2023 hoặc 2024.
Điều này có nghĩa sẽ mất nhiều năm trước khi cuộc sống trở lại bình thường tại các nước nghèo, nơi đã chứng kiến hơn 100 triệu người tái nghèo trong năm ngoái đồng thời thiếu các nguồn lực để đưa ra các gói cứu trợ như ở các nước phát triển. Các yếu tố này sẽ khiến quá trình phục hồi kinh tế toàn cầu chậm lại trong khi dịch bệnh sẽ kéo dài khi các ổ dịch không được kiểm soát sẽ là nơi khởi phát các biến thể mới của virus.
Ảnh minh họa: Reuters
Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự báo thiệt hại kinh tế của dịch bệnh sẽ tồi tệ và lâu dài hơn ở thế giới các nước đang phát triển, đặc biệt là ở các quốc gia phụ thuộc nhiều vào du lịch hoặc xuất khẩu dầu. WHO đang kêu gọi các nước giàu có chia sẻ vaccine của mình sau khi tiêm phòng cho các nhóm dân cư dễ bị tổn thương nhất.
Một nghiên cứu gần đây của Cục nghiên cứu kinh tế quốc gia có trụ sở ở Mỹ kết luận rằng việc không thể tiêm phòng Covid-19 ở tất cả các nước một cách công bằng có thể khiến các nền kinh tế phát triển thiệt hại 2.600 tỷ USD, nhiều hơn rất nhiều chi phí cung cấp vaccine toàn cầu. Nghiên cứu này cũng cho biết các nước phát triển có thể chứng kiến gián đoạn về nguồn cung và nhu cầu thấp trong xuất khẩu sau khi toàn bộ người dân trong nước được tiêm phòng nếu các nền kinh tế đang phát triển không phục hồi nhanh chóng.
Selva Demiralp, một trong những người thực hiện báo cáo đồng thời là Giáo sư kinh tế tại Đại học Koc ở Thổ Nhĩ Kỳ, cho rằng “Tất cả các nền kinh tế đều kết nối với nhau thông qua các mối quan hệ thương mại”.
Điều tốt nhất mà các nước đang phát triển có thể hy vọng đó là tiêm phòng cho các nhân viên y tế, người cao tuổi và những người có bệnh lý nền vào cuối năm nay thông qua sáng kiến được WHO ủng hộ với tên gọi Covax, mặc dù sáng kiến này chưa phân bổ được liều vaccine nào. Covax cho biết 27% dân số ở 92 quốc gia có thể được tiêm phòng Covid-19 vào cuối năm 2021. Các mục tiêu tương đối khiêm tốn của Covax chủ yếu phụ thuộc vào vaccine được phát triển bởi Đại học Oxford và AstraZeneca PLC, loại vaccine có giá thấp nhất và có nguồn cung nhiều nhất.
Tuy nhiên, nghi ngờ về tính hiệu quả của loại vaccine này đã xuất hiện sau khi 1 thử nghiệm trên người ở Nam Phi cho thấy loại vaccine này không phòng tránh được biến thể mới của virus Sars-CoV-2 tại đây. WHO và các chuyên gia về vaccine cho rằng loại vaccine này vẫn hiệu quả, Nam Phi, nước bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi Covid-1 ở châu Phi, đã đình chỉ việc sử dụng vaccine này. Biến thể được phát hiện ở Nam Phi đã xuất hiện ở ít nhất 40 nước khác và được cho là chủng virus chủ đạo ở các quốc gia bên cạnh bao gồm Zambia và Mozambique.
Andrea Taylor từ Trung tâm sáng tạo y tế toàn cầu thuộc Đại học Duke, cho biết “Triển vọng tiếp cận vaccine ở các nước thu nhập thấp là không cao. Chúng ta sẽ không thể lấp đầy khoảng cách về nguồn cung mà không có vaccine của Oxford-AstraZeneca trong ngắn hạn, chắc chắn không thể trong nửa đầu của năm 2021.”
AstraZeneca cho biết đang cập nhật để đối phó với chủng virus mới tuy nhiên một loại vaccine mới chỉ có thể được ra mắt vào mùa thu tới.
Mặc dù ngay cả các nước giàu cũng không sớm được nhận vaccine, ít nhất họ đã đảm bảo được nguồn cung. Hầu hết các nước này đặt mục tiêu tiêm phòng cho người cao tuổi vào cuối mùa hè mặc dù sự lây lan của các chủng mới có thể làm chậm quá trình này.
Các nước phát triển đã thu mua 57% số vaccine hiện nay trong khi dân số tại các nước này chỉ chiếm 18% dân số toàn cầu.
Dữ liệu của Đại học Duke cho thấy Canada đã mua gấp 6 lần số liều vaccine cần thiết, Anh và Mỹ mua gấp 4 lần, và Liên minh châu Âu mua gấp 3 lần, với lựa chọn được mua bổ sung trong tương lai. Chính phủ các nước giàu cũng kỳ vọng mua các loại vaccine mới hiệu quả hơn trong việc phòng tránh các chủng virus mới.
Đây sẽ là một bài toán khó dành cho các nước nghèo. Seth Berkley, Giám đốc điều hành của GAVI, một liên minh vaccine và đối tác khác của Covax, dự tính sản lượng vaccine ngừa Covid-19 toàn cầu trong năm 2021 từ 6-7 tỷ liều. Với hầu hết các loại vaccine phải cần tới 2 liều để phát huy tác dụng, điều này có nghĩa chưa tới một nửa dân số thế giới có thể được tiêm phòng trong năm nay.
Các nước thu nhập thấp vốn không có nguồn lực để mua vaccine sau quá trình thử nghiệm mới chỉ mua được chưa tới 9% trong các hợp đồng được biết. Một số nước như Nepal đã yêu cầu người dân góp tiền cho quỹ mua vaccine. Các thành viên của Liên minh châu Phi đã cùng chung tay để gia tăng sức mua của mình. Pakistan và một số nước khác đã cho phép thử nghiệm vaccine trong nước để đổi lại việc được ưu đãi tiếp cận vaccine.
Các quốc gia đang phát triển cũng đã tìm kiếm sự hỗ trợ của Nga, Trung Quốc và Ấn Độ vốn đang sử dụng nguồn vaccine tự sản xuất được để làm ngoại giao với một số nước khác. Nguồn cung từ các quốc gia này tới rất chậm trong khi thiệt hại về người và kinh tế đang gia tăng.
Hỗ trợ từ các tổ chức tài chính như IMF và Ngân hàng thế giới và chính sách tiền tệ mở rộng ở Mỹ và châu Âu đã giúp nhiều nước nghèo trong bối cảnh nguồn thu cạn kiện trong năm 2020. Trong vài tuần qua, một số chính phủ bao gồm Ethiopia và Chad, đã bắt đầu thắt lưng buộc bụng với sức ép từ các khoản nợ, và cho biết sẽ phải tìm kiếm sự trợ giúp từ các tổ chức tín dụng.
Standard & Poor’s dự báo vào cuối năm 2021, nợ chính phủ nói chung đối với 60 nền kinh tế đang nổi lớn nhất sẽ là 15,5% so với mức của năm 2019. IMF hồi tháng 01/2021 cho biết một số nước đang phát triển có khoản nợ lớn bắt đầu gặp khó khăn hơn trong vay tài chính để hỗ trợ ứng phó với dịch bệnh.
Tại Nam Phi, các biện pháp hỗ trợ cá nhân và doanh nghiệp sẽ kết thúc trong những tháng tới trong khi các chuyên gia cảnh báo rằng nếu không tiêm chủng quy mô lớn, nước này cần chuẩn bị cho các đợt lây nhiễm mới khi mùa Đông chuẩn bị tới và các hoạt động du lịch quốc tế có thể sẽ sớm được nối lại.