SOHA NEWS
Thi thể trong huyệt mộ
Theo Reuters, hai chuyên gia Liên Hợp quốc (LHQ) Zaida Catalan và Michael Sharp đã họp thảo luận về cuộc xung đột kéo dài 7 tháng với thủ lĩnh phiến quân địa phương ở miền trung Congo hồi tháng 3 vừa qua tại một địa điểm quen thuộc trước khi bị sát hại dã man.
Đây là một hoạt động bên lề trong khuôn khổ các cuộc đàm phám hòa bình với chính quyền thành phố Kananga. Trong những chủ đề được thảo luận, 2 chuyên gia đã nhắc tới kế hoạch viếng thăm làng Bunkonde – nơi thường diễn ra những cuộc đụng độ dữ dội – vào ngày hôm sau.
Ông Sharp và bà Catalan đã rời thành phố Kananga vào sáng ngày 12/3. Đến ngày 27/3, thi thể không còn nguyên vẹn của họ được phát hiện trong một huyệt mộ.
Phía Congo một mực khẳng định các cơ quan chính phủ không liên quan đến vụ việc này, thậm chí họ còn không hề biết đến sự xuất hiện của hai chuyên gia tại đây. Tuy nhiên, Reuters tin rằng, chắc chắn ông Jose Tshibuabua, người hỗ trợ tổ chức chuyến đi, đồng thời là nhân viên Cục Tình báo Quốc gia Congo có liên quan đến vụ việc này.
Phiên tòa xét xử những kẻ tình nghi thuộc nhóm phiến quân đã bắt đầu diễn ra từ tháng 6 nhưng bị tạm hoãn hồi tháng 10 do LHQ đề nghị mở lại cuộc điều tra và bổ sung điều tra viên đặc phái.
Ông Michael Sharp và bà Zaida Catalan. Ảnh: VOA.
Theo hồ sơ vụ án được chuyển đến Ủy ban điều tra LHQ, tòa án địa phương đã buộc các thành viên nhóm phiến quân Kamuina Nsapu tội giết hại ông Sharp, 34 tuổi, mang quốc tịch Mỹ, và bà Catalan, 36 tuổi, mang quốc tịch Thụy Điển.
Tuy nhiên, báo cáo mật do ủy ban điều tra gửi cho UNSC lại không nhắc đến ông Tshibuabua và ANR. Điều này cũng không được đưa ra trong phiên tòa xét xử.
Ủy ban điều tra LHQ không tìm thấy mối liên hệ giữa chính phủ và vụ việc này. Tuy nhiên, điểm đáng nghi là trước khi bị bắt cóc và sát hại dã man, hai chuyên gia LHQ này đang tiến hành điều tra một khu vực mà LHQ từng cáo buộc quân đội Congo đào các mồ chôn tập thể và sử dụng vũ lực quá mức để đàn áp các lực lượng dân quân và phiến quân.
Trả lời Reuters, ông Kalev Mutond, lãnh đạo cấp cao ANR tại Congo, khẳng định ông Tshibuabua chỉ là một tình báo tình nguyện cung cấp thông tin cho cơ quan này vào thời điểm diễn ra cuộc họp, nhưng ANR không hề nhận được thông tin liên quan đến hai chuyên gia LHQ.
Nhật kí điện thoại của ông Tshibuabua cho thấy, ông ta thường xuyên liên lạc với ông Luc Albert Tanga Sakrine, giám đốc chi nhánh ANR địa phương, trước và sau khi hai chuyên gia LHQ bị sát hại.
Sau khi phiên xét xử các thành viên phiến quân tạm hoãn, ông Tshibuabua bị bắt giữ, đồng thời bị buộc tội giết hai chuyên gia LHQ và tham gia cuộc nổi dậy - luật sư của ông ta cho biết. Theo vị luật sư này, thân chủ của ông ta chối bỏ các cáo buộc và khẳng định đã ngừng cung cấp thông tin cho ANR trong hơn 1 năm qua.
Ngày 1/12 vừa qua, ông Lambert Mende, phát ngôn viên của chính phủ, tuyên bố chính quyền Congo không loại trừ khả năng các cơ quan chính phủ có liên quan đến vụ việc này sau khi Reuters cung cấp các hồ sơ và nhật kí điện thoại liên quan đến vụ án.
Ông Greg Starr, chủ tịch UNSC phủ nhận đã từng xem qua hồ sơ về ông Tshibuabua bởi "thiếu thời gian điều tra".
Về phía Congo, ông Joseph Ponde, công tố viên tòa án tối cao đã từ chối trả lời các câu hỏi liên quan đến việc ông Tshibuabua và ANR, mà chỉ khẳng định việc tố tụng được tiến hành công khai.
Quan hệ căng thẳng
Mối quan hệ giữa LHQ và Congo rất căng thẳng khi các nhà chức trách Congo thường xuyên cáo buộc LHQ can thiệp vào các vấn đề chủ quyền của họ. Lực lượng gìn giữ hòa bình của LHQ gồm 18.000 sĩ quan được triển khai từ năm 1999 tại Đông Congo để theo dõi các lệnh ngừng bắn trong cuộc chiến lâu dài ở quốc gia này.
Tháng 8/2016, sau khi thủ lĩnh địa phương Jean-Pierre Mpandi bị giết hại, lực lượng phiến quân Kamuina Nsapu tại Kasai đã được tăng cường để gây sức ép, bắt quân chính phủ rút lui. Gần 5.000 quân lính hai phe và người dân địa phương đã thiệt mạng trong cuộc đụng độ này.
Ngày 11/3, một phái đoàn gồm khoảng 40 thành viên đại diên cho lực lượng phiến quân Kamuina Nsapu đã tới Kananga để đàm phán hòa bình, và đã có cuộc gặp với hai chuyên gia LHQ tại khách sạn Woodland.
Dải băng buộc đầu màu đỏ của phiến quân Kamuina Nsapu được phát hiện tại một địa điểm mồ chôn tập thể ở thành phố Kananga, tỉnh Kansai. Ảnh: Reuters.
Theo file thu âm trong máy tính cá nhân của bà Catalan, ông Tshibuabua tự giới thiệu là người nhà thủ lĩnh Mpandi, tháp tùng phái đoàn và giúp trưởng đoàn François Muamba phiên dịch từ tiếng Tshiluba sang tiếng Pháp.
Theo bản dịch của Reuters, ông Tshibuabua và một người khác đã đảm bảo với ông Sharp và bà Catalan bằng tiếng Pháp rằng họ sẽ được đảm bảo an toàn tại Bunkonde, ngay cả khi trưởng đoàn Muamba cảnh báo ông ta đừng hứa nếu không thể thực hiện.
Tuy nhiên, phớt lờ lời cảnh báo của trưởng đoàn Muamba, ông Tshibuabua vẫn tiếp tục hứa hẹn.
Hiện các công tố viên đang sở hữu khoảng 20 số liên lạc, trong đó gồm cả nhật kí điện thoại của ông Tshibuabua và ông Betu Tshintela, anh họ của ông ta. Ông Tshintela là phiên dịch viên tháp tùng 2 chuyên gia Catalan và Sharp tới Bunkonde. Theo hồ sơ của chính quyền tỉnh Kasai, trước đây Tshintela cũng từng làm việc cho ANR.
Tshintela được cho là đã chết, nhưng phía LHQ vẫn cần thêm bằng chứng xác minh. Ông Mutond, lãnh đạo cấp cao ANR, vẫn chưa thể xác nhận liệu ông Tshintela có từng làm việc cho tổ chức này hay không.
Nhật kí điện thoại cũng cho thấy ông Tshibuabua thường xuyên liên lạc với ông Tanga Sakrine, giám đốc chi nhánh ANR địa phương, trong khoảng thời gian này.
Ông Mutond cho biết, ông Tshibuabua đã phủ nhận cung cấp thông tin tình báo cho cán bộ ANR trong cả 3 cuộc thẩm vấn tại thủ đô Kinshasa.
Những mảnh xương người được cho là của nạn nhân vụ đụng độ vũ trang giữa quân chính phủ và phiến quân Kamuina Nsapu tại Kananga, tỉnh Kansai, Congo. Ảnh: Reuters.
Một cựu thành viên thuộc ủy ban giám sát cũng nghi ngờ trước đoạn video ghi lại cảnh thành viên phiến quân Kamuina Nsapu hành thích hai chuyên viên LHQ do chính quyền cung cấp. Tên sát thủ trong video ra lệnh bằng tiếng Lingala, ngôn ngữ miền Tây Congo và thường được quân đội chính phủ sử dụng, thay vì ngôn ngữ Tshiluba bản địa.
Tuy nhiên, ông Mende, phát ngôn viên của chính phủ Congo đã phản đối giả thuyết này bởi tiếng Lingala khá phổ biến tại Congo.
Cuộc gọi cuối cùng
Bà Zaida Catalan và ông Michael Sharp là những chuyên gia giàu kinh nghiệm thuộc ủy ban chuyên giám sát các lệnh trừng phạt ở Cộng hòa Dân chủ Congo thuộc Hội đồng Bảo an LHQ (UNSC).
Nhật kí điện thoại cho thấy bà Catalan đã liên lạc lần cuối với em gái mình, bà Elizabeth Morseby, tại Thụy Điển lúc 16h49. Trả lời Reuters, bà Morseby kể lại rằng bà nghe thấy tiếng một người đàn ông và tiếng thở sâu của chị gái trước khi cuộc gọi kết thúc. Không ai bắt máy khi bà gọi lại.