Trong suốt 15 năm qua, Trung Quốc đã thống trị thị trường năng lượng mặt trời toàn cầu. Hầu như mọi tấm pin mặt trời trên Trái Đất này đều do một công ty Trung Quốc sản xuất. Ngay cả thiết bị sản xuất tấm pin mặt trời cũng gần như hoàn toàn được sản xuất tại Trung Quốc. Xuất khẩu tấm pin mặt trời của nước này, được đo bằng lượng điện mà chúng có thể sản xuất, đã tăng thêm 10% vào tháng 5 so với năm ngoái.
Nhưng ngành công nghiệp tấm pin mặt trời trong nước của Trung Quốc đang trong cơn biến động.
Giá bán buôn đã giảm gần một nửa vào năm ngoái và đã giảm thêm 25% trong năm nay. Các nhà sản xuất Trung Quốc đang cạnh tranh giành khách hàng bằng cách giảm giá thấp hơn nhiều so với chi phí sản xuất và vẫn tiếp tục xây dựng thêm nhiều nhà máy.
Việc giảm giá đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho các công ty năng lượng mặt trời của Trung Quốc. Giá cổ phiếu của 5 nhà sản xuất tấm pin và thiết bị lớn nhất của nước này đã giảm một nửa trong 12 tháng qua. Kể từ cuối tháng 6, ít nhất bảy nhà sản xuất lớn của Trung Quốc đã cảnh báo rằng họ sẽ công bố mức lỗ lớn trong nửa đầu năm nay.
Sự hỗn loạn trong lĩnh vực năng lượng mặt trời giữa công suất nhà máy khổng lồ và lượng xuất khẩu bùng nổ làm nổi bật cách thức hoạch định chính sách công nghiệp của Trung Quốc. 15 năm trước, Chính phủ đã quyết định sẽ hỗ trợ mạnh mẽ cho năng lượng mặt trời. Đã có rất nhiều công ty vấp ngã và thậm chí thất bại hàng loạt.
Một điều tương tự đang xảy ra trong ngành ô tô. Doanh số bán ô tô hàng năm tại Trung Quốc vào khoảng 25 triệu chiếc một năm, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác nhưng chỉ bằng một nửa khả năng sản xuất xe của quốc gia này. Vì vậy, các nhà sản xuất ô tô tại Trung Quốc hiện đang noi theo ngành công nghiệp năng lượng mặt trời trong việc cắt giảm giá mạnh và tăng cường xuất khẩu.
Cách tiếp cận của Trung Quốc có thể dẫn đến tổn thất tài chính lớn cho chính quyền địa phương, các quỹ đầu tư nhà nước và các ngân hàng được nhà nước hỗ trợ, tất cả đều tài trợ cho các công ty trong các ngành công nghiệp được ưu tiên.
"Đây là một mô hình phát triển rất tốn kém, nhưng có thể tạo ra những nhà vô địch quốc gia khá đáng tin cậy", David R. Hoffman, cố vấn cấp cao về Trung Quốc của Conference Board, một nhóm kinh doanh toàn cầu cho biết.
Câu chuyện về sự trỗi dậy và sụp đổ của Hunan Sunzone Optoelectronics tại tỉnh Hồ Nam ở miền trung nam Trung Quốc, là một nghiên cứu điển hình về những gì đang diễn ra trong lĩnh vực năng lượng mặt trời.
Được thành lập vào năm 2008, nhà sản xuất tấm pin mặt trời này đã được hưởng lợi ngay từ đầu từ hầu như mọi khoản trợ cấp có thể. Công ty đã nhận được 22 mẫu Anh đất trung tâm thành phố chính ở trung tâm thành phố gần như miễn phí. Một trong những ngân hàng nhà nước lớn nhất của Trung Quốc đã sắp xếp một khoản vay với lãi suất thấp cho họ. Sau đó, chính quyền tỉnh Hồ Nam đã đồng ý trả phần lớn tiền lãi.
Mặc dù được hỗ trợ tài chính, nhà máy của Sunzone hiện vẫn trống rỗng. Một biển hiệu lớn "Sunzone" trên tầng hai đã rỉ sét. Người duy nhất vẫn làm việc tại công trường vào một buổi chiều gần đây, một nhân viên bảo vệ, cho biết thiết bị sản xuất đã bị dỡ bỏ vào tháng 1 và nhà máy đã được lên kế hoạch phá dỡ và chuyển thành các tòa nhà văn phòng.
Sunzone là ví dụ điển hình cho cách các khoản vay hào phóng từ các ngân hàng nhà nước và các khoản trợ cấp hào phóng của địa phương đã tạo ra tình trạng dư thừa công suất sản xuất. Các công ty năng lượng mặt trời đã cắt giảm chi phí và giá mạnh mẽ để duy trì thị phần.
Điều đó dẫn đến việc một số ít công ty giá rẻ vẫn tồn tại trong khi nhiều đối thủ cạnh tranh khác bị phá sản ở Trung Quốc và trên toàn thế giới. Các ngân hàng Trung Quốc đã cho ngành này vay rất nhiều tiền để xây dựng nhà máy đến mức công suất nhà máy năng lượng mặt trời của nước này gần gấp đôi nhu cầu của toàn thế giới.
Thời điểm mới được xây, nhà máy của Sunzone rất lớn. Trong vòng vài năm, các đối thủ ở những nơi khác tại Trung Quốc đã xây dựng những nhà máy lớn hơn nhiều.
Các đối thủ của Sunzone, bao gồm Tongwei và Longi Green Energy Technology, đã đạt được thị phần đáng gờm từ sản xuất quy mô lớn. Họ đã đầu tư một phần doanh thu tăng thêm của mình vào việc phát triển các tấm pin mặt trời ngày càng hiệu quả trong việc chuyển đổi ánh sáng mặt trời thành điện.
Điều đó dẫn tới việc, nhiều nhà máy khác, như nhà máy của Sunzone, nhanh chóng trở nên lỗi thời.
"Các doanh nghiệp tiếp tục đưa năng lực sản xuất tiên tiến vào hoạt động để duy trì khả năng cạnh tranh", Zhang Jianhua, giám đốc Cục Quản lý Năng lượng Quốc gia Trung Quốc cho biết tại một cuộc họp báo vào tháng trước. "Đồng thời, năng lực sản xuất lỗi thời vẫn còn rất lớn và cần phải dần dần loại bỏ".
Các nhà sản xuất năng lượng mặt trời trên khắp Trung Quốc đã sa thải hàng nghìn công nhân để cắt giảm chi phí. Các công ty năng lượng mặt trời lớn khác đã dùng đến các chiến thuật như cho nhân viên nghỉ phép không lương trong một năm hoặc cắt giảm 30% lương đối với những nhân viên vẫn giữ được việc làm. Tuy nhiên, một số công ty cho biết họ chỉ cho công nhân nghỉ phép để chuẩn bị cho đợt sản xuất lớn hơn trong tương lai.
Tình hình càng trầm trọng hơn khi các công ty năng lượng mặt trời gần như không còn thấy bất kỳ khoản trợ cấp địa phương nào nữa.
Bộ Công nghiệp và Công nghệ thông tin đã ban hành một dự thảo quy định trong tháng này rằng các công ty năng lượng mặt trời chỉ có thể vay 70% số tiền để xây dựng hoặc mở rộng nhà máy, không phải 80% như trước đây. Tuy nhiên, theo Frank Haugwitz, một cố vấn trong ngành năng lượng mặt trời, sự thay đổi này là quá nhỏ để giảm tình trạng dư thừa công suất của Trung Quốc.
Chưa kể, phương Tây đang dựng rào cản đối với các tấm pin mặt trời của Trung Quốc. Châu Âu đã bắt đầu cấm sử dụng tấm pin mặt trời sản xuất tại Trung Quốc trong các dự án mua sắm của chính phủ.
Tháng trước, Tổng thống Biden đã cho phép áp dụng lại mức thuế quan cao đã hết hạn đối với các sản phẩm năng lượng mặt trời nhập khẩu từ Đông Nam Á sử dụng nhiều linh kiện của Trung Quốc. Và Bộ Thương mại đã bắt đầu các vụ kiện thương mại chống lại các tấm pin mặt trời nhập khẩu có thể dẫn đến các mức thuế quan tiếp theo.
Nhưng các nhà sản xuất tấm pin mặt trời của Trung Quốc rất kiên cường. Một số nhà sản xuất lớn nhất đã khởi động lại hoạt động, thường là với sự giúp đỡ của các ngân hàng và chính quyền địa phương, sau khi sụp đổ một thập kỷ trước.
Zhao Feng, người sáng lập Sunzone cho biết ông hy vọng rằng công ty của mình cũng có thể phục hồi. Một cổ đông của Sunzone đã đệ đơn kiện lên tòa án Hồ Nam vào năm 2018 để buộc công ty phải phá sản sau khi thua lỗ, nhưng sau đó đã rút đơn. Ông Zhao, hiện đang ở Mỹ, cho biết ông muốn tập trung lại công ty vào trí tuệ nhân tạo và ô tô điện, những mục tiêu mới nhất được chính sách công nghiệp của Trung Quốc ưa chuộng.
"Khi chúng tôi muốn phát triển", ông nói, "chúng tôi sẽ đề nghị các ngân hàng và chính phủ hỗ trợ".
