Bí ẩn về con tàu đắm 800 năm tuổi được Trung Quốc 'giữ kín bí mật' trong nhiều thập kỷ

Công ty Maritime Exploration của Anh trong khi đang tìm kiếm xác tàu đắm của Công ty Đông Ấn Hà Lan ở Biển Đông vào năm 1987, họ đã bắt gặp một thứ khó nắm bắt hơn: một tàu buôn còn nguyên vẹn từ những năm 1100.

Cùng sự hỗ trợ từ công ty Cứu hộ Quảng Châu của Trung Quốc, nhóm nghiên cứu đang cố gắng xác định vị trí một con tàu thuộc công ty thương mại đã bị chìm vào những năm 1700. Nhưng thay vào đó, tại vùng biển giữa Hong Kong và đảo Hailing ở tỉnh Quảng Đông, họ lại tìm thấy một mảnh rác dài khoảng 30 mét có niên đại vào thời Nam Tống của thế kỷ 12.

Năm 1125, nhà Tống mất quyền kiểm soát miền Bắc Trung Quốc. Hoàng đế rút lui về phía Nam và sớm lập kinh đô mới tại Lâm An (Hàng Châu ngày nay). Được biết đến với cái tên Nam Tống, nhà nước này đã tồn tại và thậm chí còn phát triển mạnh mẽ.

Xác con tàu được mô phỏng lại. Ảnh: National Geographic.

Các lực lượng của kẻ thù ở phía Bắc đã chặn Nam Tống khỏi Con đường Tơ lụa trên bộ nối với Trung Á và Châu Âu. Con đường huyết mạch này đã hình thành nền tảng của nền kinh tế nhà Tống trong nhiều thế kỷ, nhưng vị trí mới ở phía Nam đã giúp họ tiếp cận với các tuyến đường biển rộng lớn chạy qua Biển Đông. Nam Tống đã nhanh chóng chuyển sang đóng tàu và theo đuổi vận may của họ trên mặt nước.

Vào cuối thế kỷ 12, một tàu buôn nhà Tống chở đầy hàng hóa đã lên đường thực hiện một chuyến đi nhưng bị chìm ngay sau khi rời cảng. 8 thế kỷ sau, sự trở lại của con tàu đã cung cấp một bức tranh tổng quát hấp dẫn về thời điểm khi Trung Quốc đặt mục tiêu trở thành một cường quốc hải quân.

Vị trí con tàu đắm được phát hiện ở Nam Hải. Ảnh: National Geographic.

Nâng xác con tàu Nam Hải

Các thợ lặn có thể cho biết, con tàu bị chìm hẳn đang ở giai đoạn đầu của chuyến hành trình vì một lượng hàng hóa khổng lồ được đóng gói trong hầm vẫn còn nguyên vẹn. Người ta quyết định đặt tên xác tàu là Nam Hải số 1 vì đây là con tàu đầu tiên được phát hiện ở Nam Hải, một tên gọi khác của Biển Đông theo tiếng Trung Quốc.

Một lớp phù sa dày 2 mét đã bảo quản phần thân gỗ của tàu cùng hàng hóa phía trong, bao gồm cả những món đồ sứ, tiền xu thời nhà Tống và các thanh bạc. Nhóm nghiên cứu cho biết, có rất nhiều hàng hóa trên con tàu, nhưng gần như không thể khảo sát kỹ càng xác tàu trong vùng nước phù sa.

Việc thiếu đầu tư công nghệ phù hợp đồng nghĩa là Nam Hải số 1 vẫn nằm dưới đáy biển trong suốt 2 thập kỷ tiếp theo. Địa điểm này được giám sát bởi Hải quân Trung Quốc, lực lượng này đã bảo vệ ngư dân địa phương tránh xa thông tin sai lệch về những quả bom thời Thế chiến thứ 2 còn hoạt động trong khu vực.

Một kế hoạch nâng xác con tàu Nam Hải số 1 đã được triển khai vào năm 2002 và đã được đưa vào thực tiễn 5 năm sau đó. Mở ở phía đáy, một lồng thép đặt làm riêng nặng 3.000 tấn đã được hạ xuống nơi có đống đổ nát. Các cảm biến đã được đặt dọc theo đáy biển để hộp có thể được dẫn hướng cẩn thận vào vị trí mà không làm hỏng bất kỳ vật liệu hàng thế kỷ nào bên dưới.

Bản sao quy mô nhỏ của con tàu Nam Hải số 1. Ảnh: Macao.

Các khối bê tông nặng sau đó được đặt trên nóc hộp để đẩy các mặt của nó xuống phù sa và bên dưới đáy của xác tàu. Sau đó, các thợ lặn luồn các sống neo chắc chắn qua các lỗ trên thành hộp, tạo phần đáy cho lồng. Sau khi các khối bê tông được dỡ bỏ, chiếc lồng thép khổng lồ - với con tàu Nam Hải số 1 và lớp trầm tích xung quanh được chứa bên trong - từ từ được nâng lên mặt nước.

Các giai đoạn cứu hộ

Vào tháng 12/2007, tàu Nam Hải số 1 cùng những báu vật quý giá nặng tổng cộng 15.600 tấn đã được chuyển đến Bảo tàng Con đường Tơ lụa Hàng hải của Quảng Đông, nằm trên đảo Hailing, nơi đã được xây dựng đặc biệt để lưu giữ xác tàu.

Ở đó, con tàu Nam Hải số 1 được đặt trong một bể nước mặn tùy chỉnh. Phần lớn hàng hóa vẫn chưa được đưa ra khỏi hầm chứa của xác tàu. Để ngăn ngừa sự xuống cấp, phù sa và nước vẫn bao phủ con tàu và các vật dụng bên trong, đồng thời bể chứa được duy trì ở nhiệt độ tương tự với vùng nước nơi xác tàu được phát hiện. Trong những điều kiện được giám sát cẩn thận này, các nhà khảo cổ sẽ tiếp tục nghiên cứu Nam Hải.

Những con đường của biển

Trong những năm qua, các nhà khảo cổ đã tìm lại được hàng chục nghìn đồ vật từ Nam Hải số 1, trong đó có 100 đồ tạo tác bằng vàng và hàng nghìn đồng xu. Tuy nhiên, hầu hết trong số 60.000 đến 80.000 đồ vật trên con tàu Nam Hải số 1 đều là đồ gốm từ thời Nam Tống.

Các tuyến đường biển mà Nam Tống phụ thuộc được các nhà sử học gọi là Con đường Tơ lụa trên biển. Nổi lên cùng thời với sự trỗi dậy của đế chế La Mã ở phương Tây, Con đường Tơ lụa trên biển nối liền Indonesia và quần đảo Spice, Ấn Độ, vùng đất Ả Rập và đế chế Hy-La hùng mạnh ở Địa Trung Hải.

Nhiều khả năng con tàu Nam Hải số 1 đã khởi hành từ cảng Quảng Châu (hay còn gọi là Canton) trên châu thổ Châu Giang, cùng với Tuyền Châu và Hạ Môn, là một trong những cảng quan trọng của miền Nam Trung Quốc.

Đối với các nhà sử học, tàu Nam Hải số 1 đã tiết lộ các loại đồ vật được vận chuyển bởi các hạm đội thế kỷ 12. Kho đồ gốm khổng lồ của con tàu bao gồm đồ gốm Jian màu đen, gắn liền với thời kỳ nhà Tống, cũng như men ngọc Long Tuyền màu xanh lá cây, với những bông hoa sen được chạm khắc cùng các họa tiết hoa khác. Các vật phẩm men ngọc đã được tìm thấy trên khắp Đông Nam Á, cho thấy rằng đây là con tàu Nam Hải số 1 hướng đến trong cuộc hành trình.

Vàng, bạc và sứ

Các phát hiện khảo cổ cho thấy, đồ đá của Trung Quốc với men nâu cũng được yêu cầu ở Đông Nam Á. Được gọi là đồ Cizao, những vật phẩm này cũng được tìm thấy trong kho hàng. Tuy nhiên, không phải tất cả hàng hóa trên tàu Nam Hải số 1 đều được coi là mặt hàng xa xỉ. Đồ sứ trắng từ Phúc Kiến được sản xuất hàng loạt và bán với giá thấp hơn.

Kho hàng trên Nam Hải số 1 cũng chứa khoảng 10.000 đồng xu. Nhiều biểu tượng gấu liên quan đến triều đại của Hiếu Tông, vị Hoàng đế thứ 11 của nhà Tống, người trị vì từ những năm 1160 đến cuối những năm 1180 và là người ủng hộ rất mạnh mẽ thương mại đại dương.

Đồ tạo tác được phát hiện trên con tàu Nam Hải số 1. Ảnh: Tân Hoa Xã.

Một khám phá được thực hiện vào năm 2018 đã giúp ấn định thời gian của chuyến đi. Một chiếc bình gốm trong số hàng hóa được tìm thấy có dòng chữ mực đen ở mặt dưới liên kết quá trình sản xuất của nó với năm 1183, chuyến đi có thể bắt đầu trong hoặc sau đầu những năm 1180.

Quá khứ và tương lai

Song song với tầm quan trọng lịch sử của con tàu, Nam Hải số 1 còn là một phương tiện để chính phủ Trung Quốc thể hiện lịch sử đáng kính của đất nước như một cường quốc hải quân và thương mại.

Việc phát hiện ra con tàu vào năm 1987 ngay khi Chiến tranh Lạnh kết thúc - và khi Trung Quốc đang bắt đầu đóng một vai trò mới trên thương trường thế giới. Vào thời điểm Nam Hải số 1 được nâng lên từ đáy biển vào năm 2007, tầm quan trọng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc đã không còn là một vấn đề nghi ngờ.

Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, một kế hoạch khổng lồ do Trung Quốc tài trợ được triển khai vào năm 2013 nhằm đầu tư vào cơ sở hạ tầng ở hàng chục quốc gia, là sự cập nhật có ý thức về cả Con đường Tơ lụa trên đất liền và Con đường Tơ lụa trên biển.

Đối với nhiều người dân Trung Quốc, con tàu Nam Hải số 1 phản ánh cả những vinh quang trong quá khứ trọng thương của Trung Quốc cũng như các dự án đầy tham vọng cho tương lai.