Miền đông Syria và công cuộc "báo thù" của người Nga?
Thời gian gần đây, tần suất các cuộc thâm nhập và phục kích vào các tiền đồn và xe cơ giới của Quân đội Arab Syria (SAA) tại vùng hoang mạc thuộc tỉnh Homs và Deir Ezzor của tàn quân IS đã gia tăng và ngày một trở nên nguy hiểm.
Đỉnh điểm của chuỗi phục kích được cho là vụ cố vấn quân sự Nga, Thiếu tướng Vyacheslav Gladkih, Phó Tư lệnh Bộ chỉ huy Quân đoàn hỗn hợp Số 36 của Quân khu miền Đông Nga thiệt mạng khi đoàn xe cơ giới bị phục kích bằng thiết bị nổ tự chế (IED) hôm 18/8.
"Giọt nước làm tràn ly", Không quân Vũ trụ Nga (VKS) đã liên tục tiến hành không kích dữ dội các vị trí được cho là cứ điểm của IS tại khu vực miền trung và miền đông Syria.
Hình minh họa.
Hôm 23/8, tổ chức SOHR có trụ sở tại Anh cho biết tổng cộng có 7 máy bay chiến đấu của VKS đang tham gia hoạt động không kích này.
Ngày 25/8, trang ISW News đưa tin SAA, Lực lượng Phòng vệ Quốc gia Syria (NDF) và dân quân Palestine Liwa al-Quds (Lữ đoàn Jerusalem) đã quyết định tiến hành một chiến dịch truy quét tàn quân IS trên sa mạc Deir Ezzor, từ al-Sukhna đến al-Bukamal.
Như vậy sau nhiều năm bị IS "giỡn mặt", Moscow và Damascus đang tính dồn toàn lực tiêu diệt hoàn toàn nhóm khủng bố - đạt được cả 2 mục tiêu "trả thù" cho viên tướng Nga và đảm bảo an ninh cho miền đông Syria.
Khu vực dự kiến sẽ tiến hành hoạt động truy quét của SAA là phản ứng sau vụ phục kích khiến Thiếu tướng Vyacheslav Gladkih thiệt mạng tại Deir Ezzor hôm 18/8 (Nguồn: ISWNews).
Vì sao IS vẫn tồn tại dù mất gần hết lãnh thổ?
Trong bài phân tích về hoạt động của IS được đăng tải vào tháng 4/2020, Viện Trung Đông (MEI) đã liệt kê các mốc thời gian liên quan tới chiến sự tại miền đông Syria như sau:
Tháng 5/2017, SAA chấm dứt hoạt động quân sự ở đông Damascus và tiến hành chiến dịch nhằm vào nhóm khủng bố IS ở miền trung Syria với mục tiêu cuối cùng là giải vây cho Deir Ezzor.
Cho tới tháng 10/2017, một loạt vị trí chiến lược trong khu vực như Palmyra, Arak, Sukhna và Deir Ezzor và dải đất nông nghiệp dọc theo hữu ngạn sông Euphrate từ Raqqa tới Deir Ezzor đã được SAA giải phóng.
Nhưng vào ngày 28/9, IS đã phát động một cuộc phản công lớn, dấu hiệu đầu tiên cho thấy việc giảm lãnh thổ kiểm soát không đồng nghĩa với việc chúng bị hủy diệt.
Cuộc phản công đẫm máu trong ba tuần nói trên được cho là một thất bại lớn cho lực lượng chính phủ, gần như mọi vị trí của SAA từ Palmyra tới Deir Ezzor bị cô lập.
Những ngày sau đó, SAA phối hợp với dân quân Hồi giáo Shia thân Iran từ bên kia biên giới (Iraq) tiếp tục nỗ lực tái chiếm al-Mayadeen vào ngày 17/10 và cuối cùng công chiếm al-Bukamal - thành trì lớn cuối cùng của IS ở hữu ngạn sông Euphrates vào ngày 9/11/2017.
Từ ngày 10/11/2017 đến ngày 31/1/2018 là giai đoạn IS tiến hành phản công tại dải đất từ al-Mayadeen đến al-Bukamal, tái chiếm một số ngôi làng trong khu vực.
Đồ họa của MEI miêu tả chuỗi tấn công nhằm tái kiểm soát dải đất hữu ngạn Euphrate của IS cuối năm 2017.
Các nhà phân tích của MEI cho rằng lúc này IS có vẻ như đang nỗ lực giành lại lãnh thổ đã mất ở Deir Ezzor hơn là Homs (chỉ có 3 cuộc tấn công diễn ra ở Homs trong giai đoạn này) và al-Bukamal đã đổi chủ nhiều lần cho tới khi SAA hoàn toàn đẩy IS ra khỏi khu vực vào 6/12/2017.
Cuộc tấn công cuối cùng của IS tại al-Bukamal diễn ra vào ngày 25/1/2018, một động thái "phông bạt" rằng nhóm vẫn tiếp tục hoạt động hơn là giành lại lãnh thổ đã mất. Nó cũng đánh dấu việc nhóm khủng bố giảm hoạt động trong khu vực để chuyển sang hoang mạc Homs.
Kể từ cuối tháng 1/2018 tới nay, tàn quân IS đã "định cư" tại khu vực phía đông Homs, từ đây chúng đã phát động các đợt công kích, phục kích nhằm vào các vị trí của SAA ở tỉnh Homs, Deir Ezzor, Damascus và xa hơn là Sweida ở tây nam.
Các lực lượng chính phủ Syria đã thường xuyên tiến hành các hoạt động truy quét tàn quân IS ở miền trung Syria từ năm 2018 tới nay. Tuy nhiên hiệu quả của chúng được cho là khá hạn chế và mang tính tạm thời.
Dẫn nguồn tin tình báo Syria, các nhà phân tích của MEI cho rằng nhóm tàn quân IS ở miền trung và miền đông Syria được chỉ huy bởi một sĩ quan SAA tại Jobar, Đông Ghouta, kẻ đã đào ngũ vào năm 2013.
Tên này được cho là đã ở Idlib, tây bắc Syria ở thời điểm thành trì cuối cùng của IS là Baghouz thất thủ trước Liên minh chống khủng bố do Mỹ dẫn đầu năm 2019. Hiện chưa rõ bằng cách nào hắn đã từ Idlib, vượt qua tuyến phòng thủ của SAA để tới được hoang mạc miền trung Syria.
Tàn quân IS được cho là đã phân tán thành các đơn vị nhỏ, ẩn nấp trong hoang mạc và phát động các cuộc phục kích gây thiệt hại nặng cho quân chính phủ ở miền đông Syria kể từ năm 2018 tới nay.
Nga - Iran - Syria đang tính ra "đòn hiểm", căn cứ Mỹ hãy dè chừng?
Các nhà phân tích của ISWNews cho rằng bất chấp việc VKS duy trì không kích, nếu chỉ dựa vào lực lượng chính phủ trong khu vực - chủ yếu là dân quân và cựu phiến quân, chiến dịch hiện tại của SAA khó có thể tiêu diệt hoàn toàn tàn quân IS.
Vụ việc nhóm tay súng phiến quân từ căn cứ al-Tanf xâm nhập và bị SAA bắt sống tại Jabal al-Amor, tây bắc al-Sukhna hôm 7/7/2020 cho thấy có một mối liên hệ nhất định giữa căn cứ này với các nhóm tàn quân IS trong khu vực.
Cùng với trại tị nạn al-Rukhban, lực lượng đặc biệt Mỹ và phiến quân tại căn cứ al-Tanf hiện đã trở thành "hòn đá ngáng đường", khống chế một khu vực có bán kính 55 km nằm ở "tam giác biên giới" Syria, Jordan và Iraq.
Nói cách khác, chừng nào al-Tanf còn tồn tại và đóng vai trò là "cầu nối" giữa IS với thế giới bên ngoài, chừng đó rất ít khả năng SAA có thể tiêu diệt hoàn toàn nhóm khủng bố.
Căn cứ al-Tanf vẫn tiếp tục là "hòn đá ngáng đường" cho bất kỳ hoạt động quân sự nào của SAA và các đồng minh tại miền trung Syria.
Tuy nhiên không thể không tính tới việc dân quân thân Iran tăng cường lực lượng và bàn giao lại các vị trí ở hữu ngạn Euphrate cho SAA những tuần gần đây trước khi phân tán xung quanh khu vực al-Bukamal và al-Mayadeen.
Điều này diễn ra trong song song với việc các cố vấn Nga như Thiếu tướng Vyacheslav Gladkih hành quân cùng đoàn xe cơ giới SAA trong khu vực.
Tất cả những tín hiệu đáng được lưu tâm này cho thấy Moscow, Tehran và Damascus cùng chung quan điểm về việc tăng cường an ninh trong khu vực và một kế hoạch nghiêm túc đã và đang được chuẩn bị.
Liệu nhận định của ISWNews có phải là động thái "tung hỏa mù" và chiến dịch lần này có thể là một đòn cực hiểm đánh vào "dạ dày" của đối phương, cụ thể là IS - đồng thời dồn ép lực lượng Mỹ rời khỏi al-Tanf? Có lẽ chỉ thời gian mới có thể đưa ra câu trả lời chính xác.
Khoảnh khắc Thiếu tướng Vyacheslav Gladkikh di chuyển gần quả IED trước khi nó phát nổ.