Một bà mẹ kết bạn với tôi trên Facebook đã đăng 1 clip mang tên "Bí kíp phòng ngừa vàng da cho bé"; trong đó, bà cụ hàng xóm dùng một chất màu vàng chà lên toàn thân của con bạn ấy để bé hết vàng da (!).
Một bạn khác, mang bé đến phòng mạch của tôi khám vì con vàng da từ nhiều ngày, bạn cho biết đang tránh tất cả các thức ăn có màu vàng (vì bạn ấy cho con bú mẹ) và phơi nắng cho bé mỗi sáng để mau hết vàng.
Mấy câu chuyện này hơi khó tin, nhưng đây chỉ là vài trong rất nhiều câu chuyện về những hiểu biết và thực hành không đúng về vàng da ở trẻ sơ sinh.
Dù đại đa số là vàng da sinh lý và thường tự hết trong vòng tuần đầu. Nhưng trong một số trường hợp, chất bilirubin trong máu có thể tăng rất cao (gọi là vàng da bệnh lý), và tràn qua hàng rào bảo vệ não của trẻ, phá hủy các nhân thần kinh, gây tổn thương não vĩnh viễn. Tình trạng này gọi là Vàng da nhân.
Ảnh minh họa
Trẻ bị vàng da nhân mang những di chứng về thần kinh hết sức trầm trọng: điếc, múa vờn, chậm phát triển về vận động … Khi đã có di chứng thì bé không còn vàng da nữa, nên bạn thường khó tìm ra và qui kết tình trạng này cho vàng da.
Chúng tôi đã gặp nhiều trường hợp thân nhân đưa trẻ nhỏ đến khám vì chậm vận động, múa vờn hay điếc, và phải truy hỏi kỹ lưỡng thì bố mẹ mới nhớ là bé từng vàng da rất nặng sau sinh.
Làm sao biết bé bị vàng da và mức độ vàng da?
Vàng da ở trẻ sơ sinh sẽ xuất hiện trước tiên ở mặt và tiến triển theo hướng từ đầu đến chân. Lượng bilirubin càng cao chừng nào thì màu vàng thấy được ở vùng càng thấp chừng đó. Bạn hãy mang bé ra nơi có ánh sáng ban ngày đủ sáng , tốt nhất là gần cửa sổ, vừa dùng ngón tay ấn da mũi bé vừa quan sát.
Nếu thấy vàng tức là bé có vàng da. Nếu bé có vàng da thì tiếp tục ấn da xem xuống vùng thấp dần: ngực --> trên rốn --> dưới rốn đùi cẳng chân --> lòng bàn chân để xác dịnh chỗ thấp nhất còn thấy vàng da.
Làm gì khi bé vàng da?
Hãy tiếp tục cho bé bú mẹ và theo dõi sát sự tiến triển của vàng da. Nếu bạn đang ở bệnh viện, hãy thảo luận với nhân viên y tế chăm sóc bé về vấn đề vàng da của con mình. Nếu bác sĩ dặn bạn đưa bé tới tái khám vì vàng da, hãy thực hiện đúng theo lời dặn bạn nhé!
Khi nào cần đưa trẻ vàng da đi khám?
Bạn phải đưa bé đi khám ngay theo hạn, hay ngay khi có một trong các dấu hiệu sau:
1. Vàng da sớm: xuất hiện trong vòng 24 giờ đầu sau sinh, dù chỉ mới chớm vàng ở mặt.
2. Vàng da tới đùi (hay dưới mức đùi).
3. Vàng da kèm dấu hiệu khác (bú kém, lừ đừ, sốt, …).
4. Còn vàng da sau 2 tuần tuổi ở trẻ sinh đủ tháng và sau 3 tuần tuổi ở trẻ sinh non.
Vàng da được điều trị ra sao?
Các bác sĩ sẽ quyết định trường hợp nào cần nhập viện điều trị và phương pháp điều trị cho bé nhằm hạ thấp mức bilirubin trong máu, gồm:
- Ánh sáng liệu pháp (gọi nôm na là "chiếu đèn"): Các bác sĩ sẽ dùng đèn chuyên biệt tại bệnh viện (không phải đèn néon ở nhà bạn nhé!) và chiếu liên tục (trong vài ngày) lên da bé.
- Thay máu: Trẻ sẽ được lấy máu có nhiều bilirubin ra, thay bằng máu có chứa rất ít bilirubin của người khỏe mạnh.
Thay máu có chứa ít bilirubin vào để cứu sống trẻ
- Hãy nhớ rằng phơi nắng không giúp giảm vàng da, mà còn làm cho da bé bị khô, mất nước, và nhất là làm chậm trễ các điều trị hiệu quả. Một số bà mẹ lại xoay sở nhiều cách khác nữa: thoa thuốc, cho uống nước đường… và chỉ mang bé đi khám khi đã quá trễ, bé đã có triệu chứng tổn thương não (bỏ bú, li bì…).
Bạn biết không, hầu hết các bé hết vàng da sau khi phơi nắng do bé chỉ bị vàng da sinh lý, nên tự hết mà thôi!
Tóm lại, vàng da ở trẻ sơ sinh có thể rất nặng và gây tổn thương não vĩnh viễn. Chỉ có 2 biện pháp điều trị vàng da hiệu quả là ánh sáng liệu pháp và thay máu. Hãy biết là phơi nắng không giúp giảm vàng da và phải mang bé đi khám vàng da đúng lúc bạn nhé!
Video: Hướng dẫn massage tay cho trẻ sơ sinh