Vài thập kỷ gần đây, cộng đồng khoa học đã lưu truyền câu chuyện về Merit Ptah. Đây được cho là một nữ y sĩ từ thời Ai Cập cổ đại, sống cách đây 5.000 năm.
Theo câu chuyện được lưu truyền, Ptah có thể xem là người phụ nữ đầu tiên được lưu danh trong lịch sử khoa học của loài người, và trở thành một biểu tượng dành cho phụ nữ khi theo đuổi các ngành nghề liên quan.
Câu chuyện hoàn toàn tốt đẹp, ngoại trừ một vấn đề mà các chuyên gia mới khám phá ra: Merit Ptah có khả năng không hề tồn tại. Nói cách khác, biểu tượng khoa học của phụ nữ bấy lâu nay có thể chỉ là một cú lừa không hơn.
Biểu tượng của Merit Ptah
Cú lừa biểu tượng
Cụ thể, đây là kết luận của các chuyên gia từ ĐH Colorado Anschutz (Mỹ), do Jakub Kwiecinski đứng đầu. Nhóm chuyên gia đã lần về nguồn gốc của huyền thoại Merit Ptah, và nhận ra có nhiều điều bất hợp lý trong câu chuyện này. Theo đó, hầu hết các chi tiết trở nên lẫn lộn vào khoảng 80 năm trước - thời điểm cái tên Merit Ptah xuất hiện trước công chúng.
"Chuyện về Merit Ptah được kể khắp mọi nơi. Từ những diễn đàn dành cho phụ nữ theo đuổi khoa học, rồi game điện tử, sách lịch sử... thậm chí núi lửa trên sao Kim cũng được đặt tên theo cô," - Kwiecinski cho biết.
"Nhưng dù được nhắc đến rất nhiều, lại không có bằng chứng nào cho thấy cô ấy thực sự tồn tại. Mọi chuyện dần trở nên rõ ràng hơn khi tài liệu lịch sử chỉ ra chẳng có nữ y sĩ nào tên Merit Ptah vào thời Ai Cập cổ cả."
Không có bằng chứng nào cho thấy một nữ y sĩ tên Merit Ptah vào thời Cổ vương Quốc Ai Cập
Được biết, huyền thoại về Merit Ptah (cái tên có nghĩa "được thần Ptah yêu thương") xuất hiện từ đầu thế kỷ 20, bắt nguồn từ Kate Campbell Hurd-Mead - bác sĩ và là nhà hoạt động nữ quyền người Canada. Năm 1938, Kate xuất bản cuốn sách về lịch sử phụ nữ của ngành y, trong đó có nhắc đến cái tên Merit Ptah huyền thoại.
"Nữ bác sĩ đầu tiên xuất hiện trong thời Cổ vương quốc Ai Cập, từ năm 2730 TCN, dưới thời đại của nữ hoàng Neferirika-ra. Con trai của bà là một tư tế cấp cao, và trong lăng mộ ông có khắc tên mẹ của mình với tước hiệu "y sĩ trưởng (Chief Physician)," - trích trong cuốn sách của Campbell Hurd-Mead.
Ngoài ra, cuốn sách cũng có đề cập rằng "trong lăng mộ tại Thung lũng của các vị Vua (Ai Cập), có một tấm hình khắc họa người phụ nữ tên Merit Ptah, là mẹ của một tư tế cấp cao và được người đời xưng tụng là "Chief Physician," dù không có thêm dữ kiện nào về chuyên môn và địa vị của người này.
Tuy nhiên, Kwiecinski cho biết cả 2 câu chuyện trên đều có vấn đề. Thứ nhất, Thung lũng nhà Vua được thành lập sau đó ít nhất là 1000 năm (1539 - 1075 TCN). Thứ 2, hiện tại không có bất kỳ ghi chép nào về một bác sĩ tên Merit Ptah vào thời Cổ vương quốc Ai Cập cả.
"Cái tên ấy cũng không có trong danh sách những người điều hành là nữ trong thời kỳ này. Không có bất kỳ lăng mộ nào từ thời Cổ vương quốc xuất hiện trong Thung lũng của các vị vua - nơi đáng ra có ngôi mộ của con trai Merit Ptah. Các lăng mộ của thời này được đặt ở nơi rộng hơn, là Nghĩa địa Theban."
Và cú twist đầy bất ngờ
Dẫu vậy theo Kwiecinski, điều này không có nghĩa thời Ai Cập cổ đại không có nữ y sĩ. Ông tìm ra bằng chứng về một nữ y sĩ thời Cổ vương quốc với rất nhiều chi tiết trùng khớp với câu chuyện của Merit Ptah - ngoại trừ cái tên. Người này tên Peseshet, được nhắc đến trong lăng mộ của Akhethotep - con trai bà và cũng là một tư tế, sống trong giai đoạn khoảng năm 2400 TCN. Mộ phần của Akhethotep được đặt tại khu nghĩa địa Saqqara.
Trong lăng mộ có những bức tường mô tả lại cha và mẹ Akhethotep. Cha ông là một quan chức của Ai Cập tên Ptahhotep - nghĩa là "sự yên bình của thần Ptah". Mẹ là Peseshet, với danh hiệu "Người giám sát các nữ y sĩ."
Một cuốn sách trong thư viện cá nhân của Campbell Hurd-Mead có nhắc sơ qua đến Peseshet, nên có khả năng vị bác sĩ này đã nhầm bà với vợ của tể tướng Ramose. Vợ của ông có tên Merit Ptah, sống trong giai đoạn 1350 TCN và có mộ phần trong Thung lũng của các vị vua.
"Thật không may, Hurd-Mead khi biên soạn sách đã có sự nhầm lẫn về tên, thời đại và địa điểm lăng mộ của nữ y sĩ," - Kwiecinski chia sẻ.
"Và dựa trên câu chuyện của nữ y sĩ thực thụ là Peseshet, huyền thoại về "nữ y sĩ đầu tiên trong lịch sử" Merit Ptah cũng ra đời."
Dẫu vậy, câu chuyện về Merit Ptah dù đúng hay sai vẫn không thể xóa bỏ sự thật rằng phụ nữ đã tham gia vào nghiên cứu học thuật từ hàng ngàn năm trước. "Dù có thể Merit Ptah không phải nữ y sĩ đầu tiên và là một huyền thoại sai lệch, bà vẫn là một biểu tượng cho thấy phụ nữ đã từng cố gắng lưu danh sử sách trong khoa học như thế nào." - Kwiecinski kết luận.
Nghiên cứu được công bố trên tạp chí History of Medicine and Allied Sciences.
Tham khảo: Science Alert