Liệu Bắc Kinh đang từng bước bào mòn hệ thống phòng thủ Thái Bình Dương của Mỹ? Câu hỏi này đang được giới hoạch định chiến lược Mỹ đặt ra gay gắt, nhất là khi chính quyền Tổng thống Donald Trump nhiều lần khẳng định Trung Quốc là thách thức chiến lược số một của Washington.
Những nghi ngại ấy càng có cơ sở khi một đồng minh có hiệp ước an ninh chặt chẽ với Mỹ lại cho phép Trung Quốc cải tạo một sân bay bỏ hoang mang ý nghĩa địa chính trị đặc biệt, từng đóng vai trò then chốt trong Thế chiến II.
Ảnh chụp từ Trạm Vũ trụ Quốc tế ISS021-E-9441 Đảo san hô Woleai, Bang Yap, Liên bang Micronesia. Nguồn Wikipedia
Điều gây sốc là dự án này diễn ra ngay sau khi Bộ trưởng Chiến tranh Mỹ Pete Hegseth cam kết Washington sẽ nâng cấp chính cơ sở đó. Chỉ trong vòng khoảng bảy tháng kể từ khi nhận hợp đồng, Trung Quốc đang đẩy nhanh tiến độ cải tạo sân bay trên đảo san hô Woleai, thuộc bang Yap của Liên bang Micronesia, với mục tiêu đưa vào hoạt động trước cuối năm nay.
Woleai nằm cách Guam, lãnh thổ của Mỹ và là trung tâm quân sự then chốt cho không quân - hải quân Mỹ tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, chỉ khoảng 418 dặm (hơn 640 km).
Việc một doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc là Công ty Xây dựng Đô thị Sơn Đông trực tiếp thi công đã làm dấy lên lo ngại sâu sắc tại Washington. Dù Bắc Kinh tuyên bố dự án nhằm giúp người dân địa phương có đường hàng không thay cho những chuyến đi biển kéo dài nhiều ngày, giới phân tích Mỹ cho rằng ý nghĩa quân sự tiềm tàng của sân bay này mới là điều đáng báo động.
Đòn đánh vào chiến lược phân tán lực lượng của Mỹ
Woleai gồm 22 đảo san hô, nằm cách đảo Yap khoảng 423 dặm (680km) về phía đông nam. Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung ngày càng gay gắt, việc Trung Quốc đặt chân vào một vị trí then chốt giữa chuỗi đảo thứ hai được xem là đòn giáng trực diện vào kế hoạch quân sự của Mỹ tại khu vực.
Hồi tháng 3, Bộ trưởng Hegseth từng thông báo với Tổng thống Micronesia Wesley Simina rằng, hạ tầng quân sự Mỹ tại đây sẽ được mở rộng nhằm phục vụ khái niệm tác chiến mới của Không quân Mỹ mang tên Agile Combat Employment (khái niệm tác chiến triển khai linh hoạt), vốn đòi hỏi mạng lưới sân bay phân tán để tránh bị tên lửa Trung Quốc vô hiệu hóa.
Washington cũng đã cam kết hơn 2 tỷ USD đầu tư hạ tầng tại Micronesia, trong đó có gói nâng cấp 400 triệu USD cho sân bay quốc tế Yap ở Colonia, nhằm tăng cường khả năng cơ động quân sự.
Mỹ và Micronesia, quốc gia gồm bốn bang Yap, Pohnpei, Chuuk và Kosrae, đã ký các thỏa thuận tạo điều kiện cho xây dựng quốc phòng và các dự án liên quan, bảo đảm Washington có quyền tiếp cận quân sự độc quyền theo Hiệp ước Liên kết Tự do.
Tuy nhiên, chỉ vài tuần sau khi bang Yap ký thư kiểm soát vận hành với Mỹ vào ngày 2/5, lễ khởi công cải tạo sân bay Woleai với sự tham dự của quan chức Trung Quốc, Micronesia và lãnh đạo địa phương đã diễn ra vào ngày 27/5, khiến giới quan sát Mỹ không khỏi sững sờ.
Sân bay này vốn do Nhật Bản xây dựng trong Thế chiến II, từng bị lực lượng Mỹ phá hủy rồi được Hải quân Mỹ phục hồi trước khi xuống cấp. Trong chiến tranh, quần đảo Yap từng là bàn đạp quan trọng cho các chiến dịch của Mỹ chống Nhật Bản, bao gồm cuộc tấn công Philippines, Okinawa và kế hoạch tiến vào lãnh thổ Nhật. Các chuyên gia Mỹ cho rằng trong một cuộc xung đột hiện đại, những hòn đảo này sẽ lại có giá trị sống còn, lần này là để đối phó với tham vọng của Trung Quốc.
Lỗ hổng chiến lược
Chính vì vậy, nhiều nhà phân tích Mỹ khó chấp nhận việc Trung Quốc có thể cải tạo một sân bay nằm giữa chuỗi đảo thứ hai, vị trí được xem là xương sống trong kế hoạch phân tán lực lượng của Không quân Mỹ.
Theo ông Domingo I-Kwei Yang thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Đài Loan, Bắc Kinh đang tìm cách thiết lập một “liên kết phía Nam”, nối châu Á với Nam Mỹ thông qua các trung tâm hạ tầng chiến lược ở Thái Bình Dương. Việc kiểm soát cảng biển, sân bay và hệ thống viễn thông có thể phục vụ mục đích lưỡng dụng, vừa dân sự vừa quân sự, mở rộng ảnh hưởng ngay trong “sân sau” của Mỹ.
Ảnh chụp từ trên không của Căn cứ Hải quân Guam. Ảnh DVIDS
Lo ngại này không phải mới. Báo cáo Lầu Năm Góc năm 2024 về các diễn biến quân sự - an ninh liên quan đến Trung Quốc từng cảnh báo rằng, từ năm 2015 Bắc Kinh đã coi các quốc đảo Thái Bình Dương là cơ hội để mở rộng ảnh hưởng, gia tăng tác động lên lực lượng an ninh địa phương và thúc đẩy mô hình “cường quốc có trách nhiệm” theo cách riêng của họ, trong bối cảnh chính sách hợp nhất quân sự - dân sự cho phép Quân Giải phóng Nhân dân khai thác các cơ sở lưỡng dụng.
Dù nằm dưới chiếc ô an ninh của Mỹ thông qua Hiệp ước Liên kết Tự do, Micronesia vẫn duy trì quan hệ ngoại giao với Trung Quốc.
Trước diễn biến trên, chuyên gia hải quân Brent Sadler thẳng thắn cho rằng các cơ quan Mỹ không ngăn chặn được dự án Trung Quốc là điều khó chấp nhận, làm xói mòn lợi thế chiến lược của Washington tại Micronesia và đe dọa hàng tỷ USD đầu tư quân sự.
Theo Sadler, nếu không có cuộc điều tra nghiêm túc và biện pháp chấn chỉnh, sự thờ ơ hiện nay sẽ khiến nhiều năm nỗ lực và kế hoạch quân sự của Mỹ tại Thái Bình Dương trở nên vô nghĩa, mở đường cho Trung Quốc tiếp tục lấn sâu vào không gian chiến lược của Washington.