Tổng thống bị ám sát của Haiti: Bí ẩn cuộc đời với những ngã rẽ định mệnh

Tổng thống Haiti Jovenel Moise bị ám sát ngày 7/7 trong một cuộc đột kích táo bạo vào tư dinh của ông ở ngoại ô thủ đô Port-au-Prince. Nhóm vũ trang được cho là "lính đánh thuê" đã nã nhiều loạt đạn, đoạt mạng Tổng thống Moise và khiến Đệ nhất phu nhân Haiti trọng thương.

Trong những năm cuối nhiệm kỳ, ông Moise đối mặt làn sóng chỉ trích về việc thâu tóm quyền lực.

Từ "trùm" buôn chuối đến Tổng thống của Haiti

Theo báo VnExpress lược dịch, Jovenel Moise (53 tuổi) là một tổng thống xuất thân từ doanh nhân và đã gây nhiều tranh cãi ngay từ đầu sự nghiệp chính trị. Ông dấn thân vào chính trường bằng cách sử dụng các mối quan hệ chính trị bắt nguồn từ thế giới kinh doanh.

Moise sinh ra ở Trou-du-Nord, trong một gia đình có bố là thương nhân và mẹ là thợ may. Ông tốt nghiệp Đại học Quisqueya với bằng cử nhân khoa học chính trị, kết hôn với người bạn cùng lớp Martine Moise, rồi rời thủ đô Port-au-Prince để tới vùng nông thôn làm việc.

Ban đầu, ông đầu tư vào các doanh nghiệp liên quan đến ô tô, chủ yếu ở miền bắc Haiti, nơi ông sinh ra. Sau đó, ông tập trung vào lĩnh vực nông nghiệp, mảng đóng vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế Haiti.

Năm 2014, công ty tài chính nông nghiệp Agritrans của Moise mở đồn điền trồng chuối hữu cơ, một phần bằng nguồn vốn vay nhà nước, và tạo công ăn việc làm cho 3.000 nông dân. Tuy nhiên, dự án này cũng khiến hàng trăm nông dân phải di dời trong khi chỉ nhận được khoản tiền đền bù tối thiểu.

Nhưng việc kinh doanh chuối đã khiến Moise được chú ý với biệt danh "Người đàn ông Chuối". Với tư cách nhà xuất khẩu chuối nổi tiếng, Moise đã gặp Tổng thống Haiti lúc bấy giờ là Michel Martelly vào năm 2014.

Martelly sau đó lựa chọn Moise trở thành người kế nhiệm trong cuộc bầu cử của Haiti, dù doanh nhân chuối này không có chút kinh nghiệm chính trị nào và gần như không có tên tuổi trên chính trường. Nhiều đối thủ chính trị cáo buộc Moise là một "con rối" của Martelly, nhưng ông này kiên quyết bác bỏ.

Tín nhiệm của Martelly rất thấp vào cuối nhiệm kỳ, nhưng các lãnh đạo đảng cho rằng Moise sẽ được cử tri hoan nghênh vì doanh nhân này có nền tảng liên quan đến nông nghiệp. Moise giành được đa số phiếu trong cuộc bầu cử mà phần lớn cử tri làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp.

Gây hiềm khích với giới thượng lưu

Theo Zing.vn lược dịch của New York Times, trong thời gian giữ chức tổng thống, ông Moise đã bị nhiều người cáo buộc là đã cư xử như một kẻ mạnh, cố gắng thâu tóm quyền lực về tay.

Năm 2019, Tòa án Kiểm toán Cấp cao công bố báo cáo cho biết Tổng thống Moise có liên quan tới một "kế hoạch tham ô", bị cho là bòn rút các khoản dầu viện trợ mà Venezuela cấp cho Haiti trong chương trình Petrocaribe.

Theo báo cáo, 2 trong số các công ty do ông Moise sở hữu đã ký hợp đồng cùng một dự án xây dựng đường bộ. 2 công ty này bị phát hiện có cùng số đăng ký thuế và đội ngũ nhân sự.

Một số người đã chỉ trích đó là kế hoạch của ông Moise nhằm thu lợi nhuận bất chính phục vụ cho chiến dịch tranh cử.

"Công ty xuất khẩu chuối thì liên quan gì đến việc xây dựng đường bộ”, nhiều người chất vấn.

Tổng thống Haiti cũng bị cáo buộc đã sử dụng các băng nhóm bạo lực để trấn áp phe đối lập.

Sau khi vụ bê bối tham nhũng bị tiết lộ, các cuộc biểu tình đã nổ ra trên khắp đất nước. Khoảng 71 người biểu tình bị tấn công tại một khu phố ở thủ đô Port-au-Prince.

“Sự liên quan của quan chức chính quyền Moise và sĩ quan cảnh sát trong việc lập kế hoạch, thực hiện vụ việc cho thấy chính sách tấn công dân thường của nhà nước", theo nghiên cứu của tổ chức nhân quyền International Human Rights Clinic tại Trường Luật Harvard.

Trước tranh cãi về thời điểm kết thúc nhiệm kỳ, tổng thống Haiti đã từ chối từ chức. Phe đối lập cho rằng ngày kết thúc đáng ra phải rơi vào tháng 2/2021, trong khi ông Moise nói rằng đó là năm 2022.

Ông tuyên bố nhiệm kỳ của mình vẫn còn một năm nữa, từ chối tổ chức các cuộc bầu cử ở cấp địa phương và quốc gia, khiến nhiều vị trí trong bộ máy quản trị nhà nước bị bỏ trống.

Ông cũng cố gắng thông qua một hiến pháp mới, với khả năng mang lại cho chính quyền của mình nhiều quyền lực hơn, đồng thời bảo vệ chức vụ trong nhiều nhiệm kỳ tiếp theo.

Tuy nhiên, những kế hoạch đó trật bánh do đại dịch và tình trạng bất ổn trong nước.

Ông James Morrell, Giám đốc Dự án Dân chủ Haiti - chuyên giám sát các cuộc bầu cử, không đồng tình với quan điểm cho rằng ông Moise nắm quyền bất hợp pháp.

“Phe đối lập đã chĩa súng vào ông ấy gần như ngay từ đầu”, ông Morrell nói.

Trong khi đó, ngay cả những người chỉ trích tổng thống Haiti thâu tóm quyền lực cũng đồng ý rằng ông đã sử dụng nó để cố gắng chấm dứt tình trạng các công ty độc quyền cung cấp hợp đồng béo bở cho giới thượng lưu quyền lực.

Và điều này khiến ông trở thành kẻ thù của nhiều người.

Tuy nhiên, một số người khác lại coi cuộc “thập tự chinh” của ông là đạo đức giả, vì khi chiến đấu với những kẻ đầu sỏ, chính ông đã trở thành một trong số họ.

“Đối với một số người, ông ấy là một nhà lãnh đạo tham nhũng, nhưng với những người khác, ông ấy là một nhà cải cách”, nhà hoạt động người Haiti ở Miami, ông Leonie Hermantin nhận định.

Ông Pierre Reginald Boulos - một nhân vật đối lập, người đã giúp ông Moïse đắc cử nhưng sau đó cắt đứt quan hệ và trở thành kẻ thù "không đội trời chung" của tổng thống - chia sẻ: “Lịch sử sẽ ghi nhớ ông Moise như một người cứng đầu và dũng cảm, biết mình muốn gì và sẵn sàng chiến đấu vì nó”.

“Từ những gì tôi biết về ông ấy trước khi chúng tôi cắt đứt, đây là một người đàn ông thực sự muốn thay đổi Haiti.

Tôi nghĩ mong muốn được nhìn thấy một Haiti mới của ông ấy là có thật”, Boulos nói. “Và ông ấy có nghị lực chẳng giống ai. Một tổng thống làm việc 14, 16, 18, 20 tiếng mỗi ngày".

Một ngày bình thường của ông Moise có thể là lên đường trước bình minh để lái xe 7 tiếng đồng hồ đến thủ đô Port-au-Prince, tham dự cuộc họp kéo dài 2 tiếng và quay trở lại cùng ngày.

Trong một cuộc phỏng vấn, cựu Thượng nghị sĩ Simon Desras chia sẻ ông Moise dường như đã biết trước rằng mình sẽ phải trả giá bằng mạng sống khi đối đầu với lợi ích của những kẻ giàu có và quyền lực.

“Tôi nhớ trong bài phát biểu của mình, ông ấy nói rằng chỉ nhắm vào người giàu bằng cách chấm dứt hợp đồng của họ”, ông Desras cho biết. “Ông Moise nghĩ ông ấy có thể chết vì việc đó, bởi vì những kẻ này đã quen với việc ám sát và đẩy nhiều người vào chỗ lưu vong”.