Theo quyết định số 3516/QĐ-BCT của Bộ Công Thương ngày 25/8/2016, Dự án “Khu liên hợp luyện cán thép Hoa Sen Cà Ná - Ninh Thuận” với công suất 16 triệu tấn/năm được bổ sung vào Quy hoạch phát triển hệ thống sản xuất và hệ thống phân phối thép giai đoạn 2020 xét đến 2025. Dự án này có tổng mức đầu tư khoảng 10 tỷ USD.
Gấp rút bổ sung siêu dự án
Theo ông Phạm Chí Cường, Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật Đúc - Luyện kim, hiện nay, sản xuất thép Việt Nam đang dư thừa.
Chúng ta sản xuất được 4 sản phẩm chính là thép xây dựng, thép ống, thép cuộn cán nguội và tôn mạ màu, thì cả 4 đều dư thừa lớn về công suất.
Cụ thể, thép xây dựng công suất 11,1 triệu tấn nhưng năm 2015 tiêu thụ đạt 5,65 triệu tấn; thép ống công suất 2,1 triệu tấn, tiêu thụ đạt 1,2 triệu tấn; thép cuộn cán nguội công suất 4,8 triệu tấn, tiêu thụ đạt 2,6 triệu tấn; tôm mạ màu công suất 4,3 triệu tấn, tiêu thụ đạt 2,8 triệu tấn.
Việc Tập đoàn Hoa Sen đầu tư một dự án với tham vọng tỷ USD tại Cà Ná đang là vấn đề gây ra nhiều bàn cãi.
Tính ra, công suất vượt tiêu thụ khoảng 50%. Hiện nhà máy thép nào hoạt động tốt nhất mới đạt 60% công suất. Nhiều nhà máy chỉ đạt 30% công suất.
Hiện nay, Việt Nam chưa sản xuất được thép cuộn cán nóng nhưng khi Khu Liên hợp Gang Thép Formosa Hà Tĩnh hoàn thiện và đi vào hoạt động dự kiến sẽ có sản lượng hơn 20 triệu tấn.
Thời gian qua, Bộ Công thương đã bổ sung dự án Thép Nghi Sơn (Thanh Hóa) vào quy hoạch với công suất 7 triệu tấn/năm, tổng mức đầu tư khoảng 4,3 tỷ USD, thời gian thực hiện từ 2015 đến 2027.
Hiện hệ thống cảng biển dự án này đã được khởi công và dự kiến khởi công giai đoạn 1 vào Quý 4/2016.
Với các dự án trên đi vào hoạt động, tính tới 2030 Việt Nam có khoảng 50 triệu tấn thép mỗi năm. Trong khi đó, theo tính toán, nhu cầu thép Việt Nam đến 2030 cũng chưa tới mức 40 triệu tấn/năm.
Với việc bổ sung thêm dự án Thép Cà Ná 16 triệu tấn vào Quy hoạch quy hoạch Phát triển Hệ thống sản xuất và phân phối thép giai đoạn 2020 có xét đến 2025, ông Cường cho rằng là vội vã.
Theo ông Cường, Quy hoạch do Bộ Công thương phê duyệt vào đầu 2013 đã đưa ra sản lượng sản xuất lên tới 39 triệu tấn thép, vào 2025.
Tuy nhiên, đây cũng chỉ là quy hoạch "chữa cháy" cho quy hoạch ngành Thép được Chính phủ phê duyệt năm 2007 nhưng đã bị phá vỡ.
Theo quy hoạch thép giai đoạn 2007- 2015, có xét đến 2025, thì đến 2025, tổng công suất thép cả nước mới đạt 20 triệu tấn/năm.
Tuy nhiên, chỉ tính riêng số dự án thép được cấp phép giai đoạn 2006 - 2008 đã có tổng công suất trên 30 triệu tấn/năm, gấp 1,5 lần với quy hoạch.
Điều đáng nói là, sau đó việc cấp phép nhiều siêu dự án thép diễn ra khiến quy hoạch phải liên tiếp bổ sung. Kết quả là công suất dự kiến lên tới trên 40 triệu tấn/năm.
Ông Cường lưu ý, quy hoạch 2020 có xét đến 2025 đến nay đã bị phá vỡ nên đừng thấy 1 số siêu dự án đổ bể, thì vội vàng bổ sung ngay bằng những siêu dự án mới.
Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia cho rằng, việc bổ sung dự án vào Quy hoạch ngành cấp quốc gia, cần tuân thủ các trình tự pháp luật.
Có nghĩa là phải có phê duyệt chủ trương điều chỉnh Quy hoạch, ý kiến thẩm định của Hội đồng thẩm định quy hoạch, ý kiến của Chính phủ về việc điều chỉnh Quy hoạch, cuối cùng mới đến điều chỉnh.
Vì thế, câu hỏi được đặt ra: Việc bổ sung Khu liên hợp luyện cán thép Hoa Sen Cà Ná - Ninh Thuận vào Quy hoạch đã đúng trình tự?
Trong khi đó, hiện tại Bộ Công thương đang chủ trì cùng 1 số cơ quan chức năng và các hiệp hội chuyên ngành để lập Quy hoạch về ngành Thép giai đoạn mới, dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2016.
Khi quy hoạch mới còn đang bàn bạc, chưa ngã ngũ, đã vội vã bổ sung thêm 1 siêu dự án vào quy hoạch cũ liệu có quá vội vã?, ông Cường đặt câu hỏi.
Sống lại "trào lưu" thép tỷ USD?
Thế giới đang trong xu thế dư thừa thép. Tại Trung Quốc hiện dư thừa hàng trăm triệu tấn công suất, nếu xây dựng quy hoạch không thể khôg tính đến thị trường thế giới. Việt Nam đang mở cửa hội nhập, vì vậy sẽ khó ngăn thép ngoại tràn vào.
Việc cạnh tranh phải nói đến giá và chất lượng. Nếu giá thành khó cạnh tranh khi hội nhập, dễ dẫn đến môi trường bị ảnh hưởng. Việc xuất khẩu cũng không hề dễ dàng.
Xuất khẩu thép của Việt Nam hiện chưa nhiều, nhưng liên tục phải đối mặt với việc các nước nhập khẩu yêu cầu điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.
Theo ông Cường, cơ quan quản lý cần xem xét lại tính khả thi khi cấp phép cho các dự án thép.
Chính phủ cần dựa trên cơ sở uy tín và năng lực tài chính cũng như kinh nghiệm của nhà đầu tư, từ đó tạo thuận lợi cấp giấy phép cho những dự án tốt, có tính khả thi.
Bởi lẽ, các dự án thép liên hợp, chỉ có thể thành công khi chủ đầu tư là những công ty có kinh nghiệm, với nguồn lực tài chính lớn và công nghệ sản xuất thép hàng đầu.
“Kinh nghiệm tại các nước phát triển cho thấy, không khả thi khi xây dựng các nhà máy thép lớn tại 1 địa điểm với công suất trên 10 triệu tấn/năm.
Nếu xây dựng, phải được tiến hành bởi các tập đoàn sản xuất thép rất nổi tiếng và có công nghệ sản xuất thép từ hơn 50 năm.
Sẽ rất rủi ro, nếu mong đợi các nhà đầu tư không có kinh nghiệm, trong sản xuất thép, đầu tư vào các siêu dự án thép”, ông Cường nói.
Với Tập đoàn Hoa Sen vốn chỉ sản xuất tôn mạ, nay chuyển sang luyện kim là lĩnh vực hoàn toàn mới.
“Chúng ta phải có Hội đồng đánh giá, phân tích lợi ích, tiến bộ kỹ thuật, kinh nghiệm, tài chính của DN chứ không phải chấp nhận dễ dãi.
Điều này cũng chẳng khác gì giúp “nối dài” danh sách trào lưu “làm thép” tỷ đô theo cảm tính và mong muốn chủ quan, ông Cường nói.