Căng thẳng biên giới giữa Ấn Độ và Trung Quốc trong gần một năm qua đã tạm được giải quyết vào ngày 22-2 khi toàn bộ binh sĩ và khí tài quân sự hạng nặng của hai bên được rút ra xa khỏi Đường kiểm soát thực tế (LAC), đoạn chạy qua bờ Bắc và bờ Nam của hồ Tso Pangong thuộc khu vực Đông Ladakh trên dãy Himalaya.
Suốt hơn 80 năm qua, Ấn Độ-Trung Quốc vẫn luôn mâu thuẫn về tuyến biên giới dài gần 3.500km dọc dãy Himalaya và đụng độ thường xảy ra do các tuyên bố chồng lấn.
Hơn 20 vòng đàm phán diễn ra nhưng chưa thể đưa hai quốc gia đông dân nhất nhì thế giới này đi đến đồng thuận về vấn đề biên giới. Vì sao hồ Pangong thanh bình – một địa điểm thu hút rất đông khách du lịch lại trở thành tâm điểm của tranh chấp biên giới giữa Ấn Độ và Trung Quốc?
Mỏ muối quan trọng
Tờ The Print cho hay, Trung Quốc đã kiểm soát hơn một nửa hồ nước lợ cao nhất thế giới, nhưng kể từ tháng 5-2020, họ còn thực hiện thêm các cuộc xâm nhập để ngăn chặn các cuộc tuần tra của quân đội Ấn Độ. Trong 11 năm qua, hồ nước mặn cao nhất thế giới này là một trong những điểm du lịch nổi tiếng nhất ở Ladakh, với hàng chục nghìn người đổ về để chụp ảnh và tham quan.
Nhưng vẻ đẹp nguyên sơ của hồ Pangong lại mang một mối bất hòa sâu sắc về lãnh thổ giữa Ấn Độ và Trung Quốc. Biên giới trên thực tế giữa Ấn Độ và Trung Quốc ở bang Jammu, Kashmir và hiện nay thuộc lãnh thổ liên hiệp của Ladakh là LAC - đường ngừng bắn không chính thức sau cuộc chiến năm 1962, và vào năm 1993, được chấp nhận trong một thỏa thuận song phương.
Tuy nhiên, do yêu sách của cả hai quốc gia vẫn khác nhau nên dẫn đến nhiều lần bùng phát đấu súng, chiến sự.
LAC không chỉ chạy qua đất liền mà còn xuyên qua hồ Pangong - một hồ dài 155km, hẹp, sâu và không giáp biển, có tổng diện tích trên 700km². Phần phía Tây của hồ dài 45km nằm trong sự kiểm soát của Ấn Độ.
Sườn của những ngọn núi cằn cỗi nhô ra hồ ở tám điểm khác nhau, được chính thức gọi là “ngón tay”. Ấn Độ tuyên bố rằng lãnh thổ của họ kéo dài cho đến ngón tay cực Đông, tức là số 8.
Hồ Pangong có một vẻ đẹp nên thơ với nước hồ xanh thay đổi màu sắc tuỳ vào thời điểm trong ngày. Ảnh: Getty
Một quan chức cấp cao của chính quyền Jammu, Kashmir - người từng là một phần của chính quyền Ladakh trước khi nó được coi là một lãnh thổ liên hiệp riêng biệt, cho biết hồ Pangong được coi là một phần rất quan trọng của đặc tính Ladakhi và đó là lý do tại sao người dân địa phương cũng trả đũa các cuộc xâm nhập của quân đội Trung Quốc.
“Ở những khu vực như Demchok và Chushul, rất nhiều đất chăn thả đã bị người Trung Quốc xâm phạm. Nông dân thường đến gặp chính quyền địa phương để can thiệp. Có những khu vực không có người sinh sống, nhưng người dân địa phương sử dụng chúng để chăn thả gia súc và họ thường đối đầu với người Trung Quốc”, quan chức giấu tên này nói.
Mặc dù có rất ít nghiên cứu học thuật được thực hiện về lịch sử của hồ Pangong, nhưng hồ này rất quan trọng đối với người dân Ladakh vì nó tạo ra mỏ muối được tiêu thụ tại địa phương và thậm chí xuất khẩu, theo đánh giá Phunchok Stobdan, nhà ngoại giao và chuyên gia chiến lược Ấn Độ.
“Ngoài tầm quan trọng chiến lược to lớn, hồ còn là nguồn cung cấp muối. Không chỉ có hồ Pangong, mà còn có các hồ khác. Chúng không chảy ra ngoài mà tạo ra muối.
Hầu như không có bất kỳ tài liệu nào về việc xuất khẩu hoặc nhập khẩu muối Ladakh, nhưng nó chắc chắn được tiêu thụ tại địa phương. Nó có thể có một số giá trị khoáng chất, điều này chưa thực sự được nghiên cứu. Theo truyền thống, mỏ muối sẽ được sử dụng để sản xuất thuốc, nhưng nó thiếu i-ốt”, Stobdan, cựu Đại sứ Ấn Độ tại Kyrgyzstan, cho biết.
Việc khan hiếm công trình nghiên cứu về hồ Pangong còn do tranh chấp biên giới Ấn Độ - Trung Quốc và kết quả là quân sự hóa khu vực này.
“Với hồ nước bị chia cắt giữa Ấn Độ và Trung Quốc, chúng tôi chưa thể khám phá hoàn toàn về hệ sinh thái của hồ. Chúng tôi không biết nó như thế nào ở phía Trung Quốc. Có thể có một hệ sinh thái đầm lầy rất sống động mà chúng ta chưa biết đến. Khu vực này có thể có ý nghĩa quan trọng đối với Trung Quốc vì nhiều lý do”, nhà sinh vật học nổi tiếng, TS Raghunandan Chundawat nhận xét.
Và nay, việc quân sự hóa cũng đã tác động đến hệ sinh thái của hồ Pangong. “Nếu bạn đi trên bất kỳ con dốc nào bao quanh hồ, nó đều được xây dựng kiên cố. Tất cả các sườn dốc đều có boongke quân đội, các công trình phá hoại môi trường. Hồ có thể bị nhiễm mặn nhưng nó có hệ động thực vật riêng”, TS Raghunandan Chundawat nói thêm.
Hồ Pangong có một vị trí địa lý chiến lược trong khu vực tranh chấp Ấn Độ-Trung Quốc.
Vị thế quân sự chiến lược
Tờ Civilsdaily cho hay, hồ Pangong nằm trong con đường của “cách tiếp cận Chushul”, một trong những cách tiếp cận chính mà Trung Quốc có thể sử dụng để tấn công vào lãnh thổ Ấn Độ. Các đánh giá khác cũng cho thấy, một cuộc tấn công lớn từ phía Trung Quốc, nếu xảy ra, sẽ tràn qua cả phía Bắc và phía Nam của hồ.
Trong cuộc chiến năm 1962, đây là nơi Trung Quốc phát động cuộc tấn công chính và quân đội Ấn Độ đã chiến đấu tại Rezang La, con đèo trên đường tiếp cận phía Đông Nam tới thung lũng Chushul, nơi Đại đội Ahir của 13 Kumaon do Thiếu tá Shaitan Singh chỉ huy đóng.
Cách đó không xa, về phía Bắc của hồ, là đồn Dhan Singh Thapa của quân đội Ấn Độ được đặt theo tên của Thiếu tá Dhan Singh Thapa, người đã được trao giải thưởng dũng cảm cao nhất.
Hôm 22-2, Ấn Độ và Trung Quốc đã đạt thoả thuận để rút toàn bộ binh sĩ và khí tài quân sự hạng nặng ra xa khỏi LAC, đoạn chạy qua bờ Bắc và bờ Nam của hồ Tso Pangong thuộc khu vực Đông Ladakh trên dãy Himalaya.
Trong những năm qua, Trung Quốc đã xây dựng những con đường dành cho xe máy dọc theo bờ hồ Pangong nơi họ giành quyền kiểm soát.
Căn cứ Huangyangtan của quân đội Trung Quốc ở Minningzhen, phía Tây Nam của Ngân Xuyên, thủ phủ của khu tự trị Hồi Ninh Hạ, là một mô hình quy mô lớn của khu vực tranh chấp này ở Aksai Chin. Nó chỉ ra tầm quan trọng mà người Trung Quốc dành cho hồ Pangong.
Ngay cả trong thời bình, sự khác biệt trong nhận thức về nơi LAC nằm ở bờ phía Bắc của hồ đã tạo nên địa hình tranh chấp này.
Năm 1999, khi đơn vị lục quân từ khu vực này được chuyển đến Kargil cho Chiến dịch Vijay, Trung Quốc đã tận dụng cơ hội để xây dựng 5 km đường bên trong lãnh thổ Ấn Độ dọc theo bờ hồ. Từ một trong những con đường này, các vị trí của Trung Quốc trên thực tế nhìn ra các vị trí của Ấn Độ ở mũi phía Bắc của hồ.
Về đối đầu trên mặt nước hồ, người Trung Quốc có một lợi thế lớn cho đến vài năm trước là những chiếc thuyền vượt trội của họ theo đúng nghĩa đen có thể chạy vòng quanh thuyền của Ấn Độ.
Nhưng cách đây 8 năm, Ấn Độ đã mua những chiếc thuyền Tampa tốt hơn, dẫn đến phản ứng nhanh hơn và quyết liệt hơn. Mặc dù đã có những cuộc tập trận được thiết lập kỹ lưỡng để tách tàu tuần tra của cả hai bên, nhưng các cuộc đối đầu trên mặt hồ đã dẫn đến tình hình căng thẳng trong vài năm qua.
Nằm ở độ cao 4.250m, hồ Pangong dài khoảng 155km chạy từ Tây sang Đông, rộng từ 40m đến 15km, sâu trung bình 57m. Đây là một trong những hồ nước lợ lớn nhất khu vực dãy Himalaya cũng như châu Á. =
Ngoài tên Pangong, hồ nước này quan trọng này còn được gọi là Hollow, tức một hồ nội sinh, chỉ nhận nước từ các nhánh sông và không chảy ra biển. Trong hồ có khoảng 5 hòn đảo, lớn nhất là đảo Chim, nơi có rất nhiều loài chim sinh sống.
Hồ Pangong được bao bọc bởi hai dãy núi Côn Lôn, Trung Quốc ở phía Bắc và Himalaya tại phía Nam. Điểm đặc biệt nhất của hồ là màu nước xanh thay đổi tùy thời điểm trong ngày.
Bên cạnh đó, Pangong còn nổi tiếng với hai dòng nước mặn ở khu vực Kashmir và ngọt tại vùng Tây Tạng. Đây cũng là nơi sinh sống của vô số loài cá cùng thảm thực vật xanh mướt trải dọc ven bờ.
Trong các cuộc đàm phán giữa Ấn Độ-Trung Quốc về tranh chấp biên giới, hồ Panong luôn là vấn đề lớn, tâm điểm tranh cãi. Từng xuất hiện trong các cảnh quay cuối của bộ phim bom tấn “Ba chàng ngốc” (Three Idiots).