Súng trường bullpup thành công của Croatia
Vào thời điểm 1991 - 1995, cuộc chiến tranh giành độc lập tại Croatia diễn ra. Đây là cuộc chiến giữa các lực lượng trung thành với chính phủ và quân Yugoslavians kết hợp với Serb. Trong cuộc nội chiến này, đã có yêu cầu về một khẩu súng trường kết hợp được kiểu dáng bullpup với thiết kế Kalashnikov.
Cấu hình bullpup cho kích thước nhỏ gọn nhưng vẫn đảm bảo chiều dài nòng so với thông thường, điều này sẽ giúp người lính chiến đấu trong không gian hẹp tốt hơn.
Vào năm 1992, IM Metal (công ty tiền thân của HS Produkt) đã phát triển một mẫu súng trường bullpup đáp ứng yêu cầu này. Cụ thể, họ tiến hành thiết kế lại khẩu Zastava M70 của Serbia (một khẩu súng trường có thiết kế dựa trên AKM của Nga) với cấu hình bullpup.
Tuy nhiên, do công nghệ chế tạo chưa phát triển và thiếu kinh nghiệm mà thành công đạt được rất ít. Đây chính là những kinh nghiệm quý giá để họ có được sự cải tiến tốt hơn trong tương lai. Sau khi mẫu 1992 bị loại bỏ, IM Metal tiếp tục nghiên cứu một phiên bản tương tự vào năm 1996.
Sau đó vào năm 1999, do chịu nhiều ảnh hướng thiết kế súng từ nước Pháp, kỹ sư Marko Vukovic đã đưa hệ thống nạp đạn bằng phản lực bắn giữ chậm vào mẫu súng mới.
Nhưng đây chưa hẳn là một thành công khi chỉ một năm sau đó, ông lại thay thế cơ cấu nạp đạn này bằng hệ thống trích khí trực tiếp với các cải tiến. Bằng sáng chế về hệ thống “khí đệm” mới này đã được cấp cho ông.
Từ năm 2003 - 2005, súng tiếp tục được phát triển với việc sử dụng loại đạn 5,56 mm NATO. Mẫu súng hoàn thiện ra đời có tên gọi VHS (Višenamjenska Hrvatska Strojnica - Vũ khí tự động đa mục đích của Croatia). Sau một thời gian thẩm định, VHS chính thức được đưa vào sản xuất.
Những khẩu súng đầu tiên được gửi tới các lực lượng Croatia đang là một phần của Liên minh NATO tại Afghanistan. Công ty tiếp tục hoàn thiện mẫu thiết kế của VHS để khi được chấp nhận, VHS sẽ là kẻ thay thế những khẩu súng trường AK trong quân đội nước này.
Hiện tại, công ty IM Metal đã đổi tên thành Croatia HS Produkt, một nhà thầu quốc phòng tư nhân, họ vẫn đang tiếp tục sản xuất và cải tiến VHS.
Có phải là bản sao hoàn hảo của FAMAS?
Nhìn bề ngoài, VHS có thiết kế phải rất giống súng trường FAMAS của Pháp. Nếu một người không có nhiều kiến thức về súng, khi nhìn thoáng qua rất dễ nhầm lẫn giữa hai khẩu súng này. Tuy nhiên, cấu tạo bên trong của VHS lại có rất nhiều điểm khác biệt.
Súng có hai phiên bản chính là VHS-D (D là “dugo”, trong tiếng Croatia có nghĩa là dài) và VHS-K (K là “kratke” có nghĩa là ngắn). Phiên bản VHS-D có chiều dài 765 mm và khối lượng cơ bản 3,4 kg, khẩu súng này mang sức mạnh tương đương các loại súng trường tấn công khác trong một “thân hình” nhỏ gọn.
Trong khi đó, VHS-K có khối lượng 3,3 kg và và chiều dài tổng thể 665 mm. VHS-K thường được sử dụng như một vũ khí tự vệ cá nhân (PDW) hoặc một vũ khí tác chiến trong môi trường hẹp hiệu quả.
VHS-D có chiều dài nòng 500 mm và VHS-K là 410 mm. Cả hai khẩu đều được trang bị loa che lửa kiểu lồng chim, phiên bản D còn có vòng để tương thích với việc khai hỏa súng phòng lựu, còn phiên bản K thì không.
Phiên bản VHS-D.
Phân thân súng sử dụng nhiều polymer để giảm trọng lượng nhưng vẫn giữ được sự chắc chắn, được chia làm hai phần chính là trên và dưới. Báng súng được làm liền với thân, có vẻ hơi góc cạnh nhưng chắc chắn, phần sau cùng của báng cũng là vị trí tháo lò xo đẩy cũng như các bộ phận bên trong khác.
Phía trên của súng là một quai xách khá lớn, tương tự như của FAMAS. Trên đó là một thước ngắm thép được đặt sâu vào bên trong rãnh của quai xách. Bán kính ngắm của thước là 280 mm, có các mức tùy chọn khoảng cách là 100 - 200 m và 300 - 400 m.
Phía trước súng là điểm ruồi mỏng với khả năng điều chỉnh hướng gió. Một số khẩu được trang bị thước ngắm của Đức, tương tự như trên G36C hoặc UMP.
Mặc dù là một khẩu súng đời mới nhưng VHS lại không có hệ thống ray Picatinny ở trên mà chỉ có ray tùy chọn ở mỗi bên hoặc ở dưới. Đây là một nhược điểm không đáng có của VHS.
Tuy nhiên, nhà sản xuất cũng đã sửa lỗi này bằng cách chế tạo ray Picatinny rời, gắn vào phía trên cùng của quai xách, giúp súng có thể tương thích nhiều hơn với các phụ kiện ngắm quang học.
Bên cạnh đó, súng có thể trang bị lưỡi lê và ống phóng lựu (chỉ dành cho VHS-D). HS Produkt cũng chế tạo một ống phóng lựu sơ tốc thấp VHS-BG 40x46 mm đặc biệt cho VHS. Thao tác gắn ống phóng lựu cho súng rất dễ dàng, có thể thực hiện vài giây ngay cả trên chiến trường.
Loại ống phóng lựu này có thể sử dụng cả loại lựu sát thương lẫn phi sát thương, có thể khai hỏa ở tốc độ 5 - 7 viên mỗi phút. Ngoài ra, nó còn có thể sử dụng như một vũ khí độc lập khi không có súng trường.
Phiên bản VHS-K.
Có lẽ điểm khác biệt cơ bản nhất của súng so với FAMAS chính là cơ chế hoạt động. Súng sử dụng hệ thống nạp đạn bằng trích khí độc quyền của Marko Vukovic. Trong khi đó, FAMAS lại sử dụng cơ cấu nạp đạn bằng phản lực bắn giữ chậm.
VHS trang bị thoi nạp đạn đóng có 7 khóa, khóa thứ 8 được vắt kèm với lò xo đẩy. Cấu tạo bên trong của VHS tương tự AR-15 của Mỹ. Đặc biệt, súng cũng có cần lên đạn ở phía trên giống như G36, cần này được bảo vệ bởi quai xách và có khả năng kéo qua bất cứ bên nào để lên đạn.
Hệ thống trích khí của VHS còn có thể được điều chỉnh ở các mức độ khác nhau: Bình thường, cao (nén khí nhiều hơn, sử dụng cho các loại đạn yếu) và sử dụng cho ống phóng lựu. Xạ thủ có thể điều chỉnh hệ thống trích khí bằng một chốt gạt 3 vị trí với góc quay 120 độ.
Khóa an toàn của súng được đặt nằm bên trong vành bao cò với các chế độ bắn khác nhau. Ở chế độ an toàn, khóa an toàn sẽ nằm chặn ngay trước cò súng, ngăn xạ thủ vô tình khai hỏa. Súng chỉ phù hợp với xạ thủ thuận tay phải.
Khe nhả vỏ đạn của súng nằm ở bên phải, gần cuối báng, không có tùy chỉnh nhả vỏ đạn hai bên như một số khẩu bullpup khác. Khuyến cáo dành cho xạ thủ chính là nên để khuỷu tay phải thấp, vì vỏ đạn rất dễ làm bỏng tay nếu để khuỷu quá cao.
Loại đạn súng sử dụng là 5,56 x 45 mm NATO. Phiên bản D có tốc độ bắn 850 viên/phút với sơ tốc 950 m/s. Trong khi đó, phiên bản K có tốc độ bắn 860 viên/phút với sơ tốc 940 m/s. Một số tuyên bố nói rằng tầm bắn hiệu quả của VHS-D đạt 400 m với thước ngắm thép tiêu chuẩn và 600 m với kính ngắm.
Súng sử dụng hộp tiếp đạn 30 viên chuẩn NATO STANAG 4179. Điều đặc biệt là VHS tương thích tốt với hộp tiếp đạn trong suốt của G36 hơn STANAG. Vì vậy, VHS đã là thành viên của hội sử dụng hộp tiếp đạn của Đức bên cạnh CZ-805.
Phiên bản nâng cấp VHS-2.
Một phiên bản nâng cấp mới của VHS với tên gọi VHS-2 cũng được giới thiệu ở triển lãm ASDA tại Croatia vào năm 2013.
Vẫn giữ thiết kế cũ nhưng súng có nhiều cải tiến hơn, đó là cải tiến khóa an toàn thành loại chốt gạt như nhiều súng trường khác, thay đổi cần lên đạn cũng như báng có thể điều chỉnh để phù hợp với thể trạng của xạ thủ.
Ngoài ra, phiên bản mới cũng phù hợp cho xạ thủ thuận cả hai tay khi có thể cấu hình khe nhả vỏ đạn ở bất cứ phía nào của súng.
Tuy còn một vài nhược điểm nhưng VHS vẫn là một súng trường tấn công có thiết kế bullpup tuyệt vời. Đây có thể là một trong những ứng cử viên sáng giá nếu Pháp quyết định thay thế mẫu súng FAMAS trong quân đội nước này. Hiện tại, VHS đang phục vụ trong quân đội Croatia và Iraq.
