Chuột chũi vòi Fansipan được các nhà khoa học Việt Nam công bố vào năm 2023, năm trong một nghiên cứu hợp tác giữa Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) và Hội Hỗ trợ phát triển khoa học Nhật Bản (JSPS).
Loài chuột chũi vòi Fansipan thuộc giống Uropsilus (Eulipotyphla: Talpidae), lần đầu tiên được ghi nhận tại Việt Nam. Hai mẫu vật được thu thập tại khu vực gần đỉnh Fansipan, thuộc Vườn quốc gia Hoàng Liên (tỉnh Lào Cai), ở độ cao khoảng 2.900 m.
Bằng chứng di truyền và hình thái
Để khẳng định tính đặc hữu của loài chuột chũi vòi phan-xi-pan, nhóm nghiên cứu đã giải trình tự các đoạn gen với tổng chiều dài 2.901 cặp base. Kết quả phân tích, khi so sánh với 107 trình tự khác lưu trữ trên gen, cho thấy quần thể Chuột chũi vòi tại Việt Nam phân nhánh rõ rệt so với các quần thể cùng giống ở Trung Quốc.
Sự khác biệt di truyền được thể hiện rõ qua so sánh trình tự gen ty thể (Cytb): quần thể tại Fansipan chênh lệch từ 8,63% đến 20,70% so với tám loài Uropsilus đã được công bố trước đó ở Trung Quốc. Những số liệu này đủ sức nặng để xác định đây là một loài riêng biệt.
Hình thái ngoài, hình thái sọ, sinh cảnh và điểm phân bố của Chuột chũi vòi Fansipan Uropsilus fansipanensis (Ảnh Viện Hàn lâm Khoa học công nghệ Việt Nam).
Không chỉ dừng lại ở phân tích gen, nhóm tác giả còn tiến hành đối chiếu đặc điểm hình thái. Các so sánh về cơ thể và hộp sọ được thực hiện với nhiều mẫu chuẩn hiện lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử tự nhiên London (Anh).
Chuột chũi vòi Fansipan có một số đặc điểm khác biệt rõ rệt: chiếc mũi kéo dài thành dạng vòi; lông lưng màu nâu đỏ sẫm, lông bụng màu xám; đuôi đơn sắc xám đậm với những vảy trắng nổi bật ở gốc; bộ răng gồm 38 chiếc, trong đó hai răng trước hàm dưới số 1 và số 3 có kích thước tương đương – chi tiết phân biệt quan trọng với các loài khác.
Ý nghĩa khoa học và bảo tồn
Sự xuất hiện của loài Uropsilus fansipanensis không chỉ bổ sung thêm một loài mới cho khu hệ thú Việt Nam, mà còn mang nhiều ý nghĩa khoa học. Đây là lần đầu tiên giống Uropsilus được ghi nhận tại Việt Nam, đồng thời mở rộng phạm vi phân bố của nhóm thú này xuống phía Nam, từ vùng núi Trung Quốc và Myanmar đến dãy Hoàng Liên Sơn.
Phát hiện này góp phần làm sáng tỏ mối liên hệ chặt chẽ về đa dạng sinh học giữa miền núi phía Bắc Việt Nam và khu vực Nam Trung Hoa.
Theo các chuyên gia, dãy Hoàng Liên là “kho báu” sinh học, nơi hội tụ nhiều loài đặc hữu, quý hiếm, và việc phát hiện thêm một loài thú nhỏ trên đỉnh Fansipan càng khẳng định giá trị bảo tồn của khu vực.
Chuột chũi vòi vốn là nhóm thú ít được biết đến, có tập tính sống ngầm dưới đất, di chuyển chủ yếu bằng cách đào hang. Việc nghiên cứu thêm về sinh thái, tập tính và mối liên hệ tiến hóa của chúng sẽ giúp giới khoa học hiểu rõ hơn về sự đa dạng của hệ sinh vật vùng núi cao Đông Dương.
Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng việc bảo tồn sinh cảnh tự nhiên ở độ cao lớn như Fansipan có ý nghĩa quan trọng. Những thay đổi do biến đổi khí hậu và tác động từ con người có thể ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường sống của các loài đặc hữu, trong đó có loài Chuột chũi vòi mới phát hiện.
Phát hiện Chuột chũi vòi Fansipan là minh chứng cho thấy Việt Nam vẫn còn nhiều tiềm năng khám phá các loài động vật chưa từng được ghi nhận. Đây là một bổ sung quan trọng vào danh mục đa dạng sinh học quốc gia, đồng thời nhấn mạnh vai trò của hợp tác quốc tế trong nghiên cứu và bảo tồn thiên nhiên.