Đừng ngạc nhiên!
Định kiến chung cho rằng Không quân Ả Rập Syria (SyAAF) thiếu khả năng hoạt động ban đêm. Quan điểm này dựa trên những tuyên bố từ phía các quan chức cấp cao của Nga và phương Tây. Họ đã nhiều lần nhấn mạnh rằng trong cuộc xung đột hiện nay, SyAAF không hoạt động vào ban đêm.
Tuy nhiên, theo Tom Cooper - chuyên gia phân tích sức mạnh không quân tại Trung Đông thì điều này thật kỳ quặc, bởi khi trả lời phỏng vấn của ông, một số nguồn tin giấu tên trong quân đội Syria đã không ngần ngại "khoe" về các chiến dịch ban đêm của họ. Mạng xã hội cũng góp phần củng cố những tuyên bố này của người Syria.
Có thể kể đến trang facebook Sentry Syria, mạng lưới của những "chuyên gia quan sát ngầm" gần các căn cứ không quân lớn ở Syria.
Những thành viên chỉ điểm trong nhóm thường xuyên cập nhật các đợt cất cánh và hướng bay ban đầu của SyAAF, cũng như các máy bay của lực lượng Không quân vũ trụ Nga tại đây, chủ yếu qua tây bắc và miền trung Syria.
Mục đích của nhóm này là phát đi cảnh báo kịp thời cho dân thường tại các khu vực mà quân nổi dậy kiểm soát.
Không có gì phải ngạc nhiên trước các hoạt động ban đêm của SyAAF. Không quân Syria đã có một lịch sử dài các hoạt động đánh chặn về đêm. Họ được biết tới với các hoạt động ban đêm ít nhất từ năm 2012, trong cuộc nội chiến.
Sentry Syria đã cập nhật tới 12 chuyến xuất kích đêm mỗi tuần của các máy bay ném bom Su-24M Syria tại căn cứ không quân Tiyas và Shayrat kể từ mùa xuân năm 2016.
Cũng từ mùa xuân năm nay, Sentry Syria phát hiện có thêm các đợt triển khai của "máy bay trang bị súng máy" từ căn cứ không quân Kweres, Hama và Nayrab, đôi lúc từ căn cứ Tiyas.
3 chiếc L-39ZA bay gần căn cứ không quân Ksheesh.
Thế nhưng, theo Cooper, cộng đồng quốc tế đều phớt lờ những báo cáo này. Và truyền thông quốc tế có xu hướng quy các đợt xuất kích cho máy bay chiến đấu Nga.
L-39: Sát thủ bóng đêm của Syria
"Các máy bay trang bị súng máy" ở đây chính là máy bay huấn luyện Aero L-39 Albatross từ thời Liên Xô. SyAAF đã mua 55 chiếc L-39ZO và 44 chiếc L-39ZA được vũ trang từ Czechoslovakia (Tiệp Khắc) trong những năm 1970 và 1980.
Cả 2 biến thể này đều có 4 mấu cứng dưới cánh để treo các loại bom hạng nhẹ nặng 250kg và các pod UB-16–57 dành cho rocket không dẫn đường 57mm. L-39ZA trang bị pháo nòng đôi 23mm dưới thân.
Khoảng 50 chiếc L-39 hoạt động trong SyAAF vào năm 2011. Mặc dù không phải là những chiếc máy bay đầu tiên mà SyAAF triển khai tác chiến trong cuộc chiến này nhưng L-39 đã trở nên nổi bật trong các chiến dịch tại Aleppo, bắt đầu từ mùa hè năm 2012.
Chúng được giao nhiệm vụ ném bom và bắn rocket vào các vị trí đóng quân và các xe tiếp tế của quân nổi dậy.
Trên thực tế, không bao lâu sau khi bắt đầu đợt triển khai trong cuộc nội chiến Syria, L-39 đã có tác động lớn tới mức khi tiểu đoàn số 88 của Lục quân Syria thất bại tại Anadan ngày 31/7/2012, lực lượng nổi dậy và đào tẩu đã phải nhanh chóng ngụy trang số xe tăng T-55 thu giữ được để tránh bị các phi công L-39 Syria phát hiện.
Khi quân nổi dậy tiến sâu vào bên trong miền đông và nam Aleppo, những chiếc L-39 của Syria lại tập trung không kích đại bản doanh của chúng. Từ ngày 18/8/2012 đến ngày 21/8/2012, một trong những đại bản doanh này đã bị các máy bay của Syria bắn phá không dưới 4 lần.
Mức độ chính xác đó quả thật ấn tượng, khi phần lớn các phi công của SyAAF trong cuộc chiến này đều không tham gia bất cứ cuộc tập trận bắn đạn thật chiến thuật nào trong nhiều năm trời.
Tất nhiên, nhiều trái bom và rocket của họ cũng bắn trượt mục tiêu hoặc không phát nổ nhưng các phi công L-39 của Syria vẫn chứng tỏ được khả năng tìm kiếm và ngắm bắn lực lượng nổi dậy, ngay cả tại những khu vực đông đúc nhất ở miền nam Aleppo.
Quân nổi dậy ngụy trang 2 xe tăng T-55 chiếm giữ được tại Anadan vào tháng 7/2012
Do đạt mức độ chính xác "đáng ngạc nhiên" này mà đã có nhiều đồn đoán cho rằng các máy bay L-39 của Syria do lính đánh thuê Ukraine điều khiển.
Theo Cooper, thắng lợi đó đạt được là nhờ mạng lưới mật thám phát triển mạnh của Không quân Syria. Cũng mạng lưới này đã tạo điều kiện cho các máy bay L-39 của SyAAF tập trung tấn công đường dây tiếp tế của quân nổi dậy giữa biên giới Thổ Nhĩ Kỳ và Aleppo.
Có thể thấy rõ kết quả, khi phần lớn thời gian trong giai đoạn cuối năm 2012 và đầu năm 2013, rất ít tài xế xe tải dám di chuyển trên những con đường này.
Dù vậy, các chiến dịch tác chiến cường độ cao, cùng với việc nhiều hệ thống phòng không vác vai rơi vào tay quân nổi dậy đã dẫn đến nhiều thiệt hại cho SyAAF. Hai chiếc L-39 bị phá hủy trong cuộc tấn công của quân nổi dậy vào căn cứ Kweres ngày 30/9/2012 và 5 chiếc bị bắn hạ tại Aleppo vào cuối tháng 10 cùng năm này.
Ngoài ra, một chiếc L-39 bị bắn hạ tại Darat Izza vào tháng 11/2012 và một chiếc khác trúng tên lửa vác vai ở Aleppo hồi giữa tháng 1/2013. Thiệt hại đó đã khiến SyAAF phải ngừng triển khai L-39 tại thành phố này. Bầu trời ở đây trở nên quá nguy hiểm đối với một chiếc máy bay không có bất cứ hệ thống phòng vệ nào để đối phó các tên lửa đất-đối-không dẫn đường.
L-39 của Không quân Syria bị bắn hạ tại Anjarah, Dar Taizzah
Tháng 4/2013, quân nổi dậy tràn qua căn cứ không quân Khseesh và chiếm giữ không dưới 14 chiếc L-39 còn nguyên vẹn. Mặc dù sau đó có ít nhất 4 chiếc bị phá hủy trong các cuộc không kích của SyAAF nhưng quân nổi dậy đã từng nghĩ tới việc triển khai số máy bay này tham chiến.
Lực lượng nổi dậy đã trang trí cả phù hiệu Hồi giáo cho máy bay và khoe ảnh chúng đang chạy trên đường băng ở căn cứ không quân Khseesh hồi tháng 10/2013 nhưng sự thiếu hụt phi công và nhân viên mặt đất đã ngăn họ triển khai máy bay chiến đấu.
Một trong 14 chiếc L-39 bị quân nổi dậy chiếm giữ tại căn cứ không quân Ksheesh vào tháng 4/2013.
Không lâu sau đó, tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng chiếm được căn cứ. Có nhiều đồn đoán rằng IS cũng tìm cách để triển khai một số chiếc L-39 nhưng không thành công.
Trong phần lớn năm tiếp theo, không có thông tin gì về những chiếc L-39 của SyAAF, ngoại trừ 2 chiếc bị quân nổi dậy phá hủy bằng tên lửa chống tăng dẫn đường TOW khi chúng đậu tại cơ sở bảo dưỡng của SyAAF ở căn cứ không quân Nayrab tháng 10/2014.
Tình thế bắt đầu thay đổi vào năm 2015, sau khi các lực lượng Syria và Iran giải phóng căn cứ không quân Kweres (IS chiếm giữ). Ngay sau đó, các bức ảnh và video được chia sẻ đã bắt đầu hé lộ các hoạt động của L-39 tại căn cứ này, đôi lúc vào ban đêm.
Cũng trong thời gian này, các báo cáo bắt đầu lan truyền thông tin có 22 chiếc L-39 Albatrosses được tập kết tại căn cứ không quân Nayrab, bao gồm cả những chiếc giành lại được từ căn cứ không quân Kweres. Tại đây, chúng được khẩn trương đại tu.
Chiếc L-39ZA số hiệu 2126 trở về căn cứ không quân Kweres sau đợt huấn luyện ban đêm ngày 15/12/2015
Dần dần, tất cả các máy bay trở lại hoạt động và được nâng cấp. Các kỹ thuật viên đã điều chỉnh để L-39 có thể mang theo 2 pod rocket B-8M, mỗi pod có 18 rocket không dẫn đường 80mm.
Tháng 4/2016, 6 chiếc L-39 được chuyển từ căn cứ Kweres tới căn cứ không quân Tiyas. Tại đây, các kíp lái của chúng gia nhập một đơn vị mới thành lập, do đại tá Yousef Al Hassan chỉ huy.
Sau khi hoàn thành khóa huấn luyện hoạt động về đêm, chúng bắt đầu được triển khai trong tháng tiếp theo và ban đầu nhằm vào tuyến giao thông dọc đường Castello - vào thời điểm đó là tuyến đường tiếp tế duy nhất cho quân nổi dậy ở miền đông Aleppo.
Trong một chiến dịch ban đêm khác, L-39 (hoặc cũng có thể là Su-24) từ căn cứ không quân Tiyas đã oanh tạc đại bản doanh của quân nổi dậy ở đông Ghouta vào tháng 6/2016.
Một chiếc L-39ZA được đại tu và sơn lại, xuất hiện tại căn cứ không quân Nayrab tháng 10/2015.
Tháng 9/2016, facebook Sentry Syria cập nhật rằng các đợt xuất kích đêm của "máy bay trang bị súng máy" đã trở thành thông lệ. Vào thời điểm đó, gần 90% các hoạt động của L-39 diễn ra vào ban đêm.
Các đợt xuất kích của L-39 thường diễn ra trong khoảng 16h-18h, 2/3 các đợt xuất kích là từ căn cứ không quân Kweres hướng tới Aleppo. 1/3 còn lại xuất phát từ căn cứ không quân Hama, Nayrab và Tiyas, nhằm vào khu vực xung quanh Kfar Zita, phía bắc Hama.
Trong một số đợt tấn công, L-39 kết hợp với các loại máy bay khác tiến hành nhiều đợt không kích ban đêm quy mô lớn nhằm vào Aleppo. Tuy nhiên, theo Cooper, phần lớn các phương tiện truyền thông quốc tế đều phớt lờ chứng cứ quá rõ ràng cho thấy không quân Syria đang tác chiến vào ban đêm.
Khi máy bay của Syria ném bom một đoàn xe cứu trợ của Liên Hợp Quốc và Tổ chức Chữ Thập Đỏ Arab Syria -SARC ở Urum Al Kubra vào ngày 19/9/2016, âm thanh động cơ và vệt pháo sau khi bắn đã trở thành bằng chứng cho sự xuất hiện của L-39 trong đoạn video từ hiện trường.
Ngày 24/11/2016, các lực lượng vũ trang Thổ Nhĩ Kỳ thông báo có 2 cuộc không kích nhằm vào vị trí tập kết của quân đội Thổ Nhĩ Kỳ ở phía tây Al Bab.
Cùng ngày, Sentry Syria cập nhật rằng các máy bay L-39 của SyAAF đã cất cánh từ căn cứ không quân Hama vào khoảng 12:27 đêm (giờ địa phương) và thêm một lần nữa vào lúc 2:10 sáng. Có lẽ đây không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên.
Một vài chiếc L-39 trong số này có vẻ đã tấn công bằng rocket và pháo vào tòa nhà có các binh sĩ Thổ Nhĩ Kỳ đang ngủ.
Các báo cáo từ bên trong thành phố Aleppo hồi đầu tháng 12/2016 cho thấy đã có một số cuộc tấn công được tiến hành vào ban đêm bởi những chiếc máy bay bay thấp, trang bị pháo 23mm.
Thiệt hại gần đây nhất của L-39 có lẽ cũng xảy ra vào ban đêm. Trung tướng Ja’afar Abboud Hassan và Đại úy Tarek Mwaffaq M’alla đã bị bắn hạ tại Aleppo vào ngày 3/12/2016. Theo Sentry Syria, chiếc máy bay gặp nạn là một trong hai chiếc L-39 xuất kích từ căn cứ không quân Kweres vào khoảng 7:40 tối.
Những bằng chứng trên cho thấy SyAAF thực sự đã hoạt động vào ban đêm. Ngoài mẫu máy bay tác chiến đêm nổi tiếng Su-24, SyAAF còn bước đầu phát triển năng lực tấn công ban đêm với các máy bay L-39 trang bị pháo 23mm và rocket không dẫn đường.
Một số nguồn tin đối lập cho biết L-39 được trang bị "camera nhìn đêm", có vẻ do Triều Tiên cung cấp. Song hiện vẫn chưa rõ liệu các máy bay này thực sự lắp đặt camera nhìn đêm hay kíp lái của chúng được trang bị kính nhìn đêm.
Xét từ các báo cáo của phe đối lập và Sentry Syria thì đơn vị L-39 được nhắc tới ở phần trên có lẽ vẫn do đại tá Yousef Al Hassan chỉ huy và hiện đang triển khai 6 chiếc L-39 tại căn cứ không quân Kweres. Ngoài ra, có thể còn có thêm các biệt đội (từ 2-4 máy bay) ở căn cứ không quân Hama và Nayrab.
Theo Cooper, lý do duy nhất giải thích việc có rất ít hình ảnh và video ghi lại các chiến dịch ban đêm của L-39 Syria là bởi chúng bay trong điều kiện quá tối, khó quan sát và ghi lại bằng camera.