Các miệng phun thủy nhiệt phun ra vi khuẩn hóa học màu đen ở Rãnh Mariana. Ảnh chụp trong một cuộc thám hiểm năm 2016. Ảnh: NOAA
Theo kênh CNN, có lẽ điều hấp dẫn nhất trong số đó là Rãnh Mariana nằm ở phía Tây Thái Bình Dương trải dài 2.540 km và là nơi có vực thẳm Challenger, điểm sâu nhất mà con người biết đến trên bề mặt Trái Đất với độ sâu khoảng 11.000 mét dưới nước.
Độ sâu đó gần gấp ba lần so với vị trí xác tàu Titanic nằm ở Đại Tây Dương và lớn hơn cả chiều cao của đỉnh Everest.
Hầu như không có mấy cuộc thám hiểm tới vực thẳm Challenger Deep.
Cuộc thám hiểm đầu tiên diễn ra vào năm 1960 với chuyến lặn lịch sử của tàu lặn Trieste - một loại tàu lặn tự do. Trong quá trình lặn, các hành khách Jacques Piccard và Don Walsh cho biết họ vô cùng sửng sốt khi nhìn thấy những sinh vật sống ở nơi mà các nhà khoa học từng nghĩ rằng không có thứ gì có thể tồn tại.
Tiến sĩ Gene Feldman, nhà hải dương học danh dự tại Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA), cho biết: “Ngay lập tức, tất cả định kiến của chúng ta về đại dương đã không còn”.
Ông James Cameron ngồi trong mô hình thu nhỏ của khoang thí điểm của Deepsea Challenger tại một cuộc triển lãm về các chuyến thám hiểm đại dương làm nên lịch sử của ông ở Sydney vào ngày 28/5/2018. Ảnh: Getty Images
James Cameron, đạo diễn bộ phim “Titanic” năm 1997, là nhà thám hiểm tiếp theo tới vực thẳm này. Ông đã lái một chiếc tàu lặn mà chính ông đã tham gia thiết kế để đến độ sâu khoảng 10.908 mét, lập kỷ lục thế giới vào năm 2012.
Một nhà thám hiểm khác đã quay trở lại địa điểm này là Victor Vescovo, một nhà đầu tư ở Texas. Ông đã đi xuống độ sâu 10.927 mét và lập kỷ lục thế giới vào năm 2019.
Ông Vescovo đã đưa ra nhận xét sâu sắc và đáng buồn về tác động của loài người đối với những địa điểm xa xôi dường như không thể chạm tới này khi ông nhìn thấy một chiếc túi ni lông và giấy gói kẹo ở đáy rãnh Mariana.
Kể từ đó, một số nhà thám hiểm đã tới vực thẳm Challenger, nhưng số lượng cuộc thám hiểm không nhiều và hành trình này cực kỳ nguy hiểm.
Nhà thám hiểm và nhà đầu tư Victor Vescovo cho biết ông đã nhìn thấy một túi ni lông và giấy gói kẹo ở đáy rãnh Mariana. Ảnh: Atlantic Productions for Discovery Channel
Theo Cơ quan Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA), cứ xuống thêm 10 mét dưới bề mặt đại dương, áp suất lên một vật thể sẽ tăng thêm một atm. Ông Feldman cho biết một chuyến đi đến vực thẳm Challenger có thể khiến một con tàu chịu áp lực tương đương với 50 máy bay phản lực khổng lồ.
Giống như bầu khí quyển của Trái Đất, đại dương có thể được mô tả theo các lớp.
Theo NOAA, phần trên cùng được gọi là vùng ánh sáng mặt trời và chỉ sâu 200 mét bên dưới mặt nước.
Tiếp đó là vùng chạng vạng, tính từ điểm cuối của vùng ánh sáng mặt trời đến khoảng 1.000 mét.
Sau đó, có vùng biển khơi sâu, còn được gọi là vùng nửa đêm. Bên dưới đó là vùng khơi sâu thẳm, sâu từ 4.000 mét đến 6.000 mét. Trong vùng khơi sâu thẳm, hầu như không có mấy dạng sự sống tồn tại. Nước hoàn toàn không có ánh sáng và nhiệt độ gần như đóng băng.
Nhưng vực thẳm Challenger còn nằm sâu hơn nữa, trong vùng biển khơi tăm tối, tức là vùng hadal. Vùng này được đặt tên theo Hades, vị thần địa ngục Hy Lạp cai quản người chết. Đây là nơi sinh sống của các loài thủy sinh độc đáo và có núi lửa bùn.
Tôm và cua bên dưới biển sâu. Ảnh: NOAA
Vùng hadal là một trong những môi trường sống ít được khám phá nhất trên Trái Đất. Ở độ sâu không có ánh sáng mặt trời này, từ lâu người ta đã nghĩ rằng không có gì có thể tồn tại ở đó.
Nhưng điều đó không đúng. Theo NOAA, ngay cả ở dưới đáy, sự sống vẫn tồn tại. Vào năm 2005, người ta đã phát hiện ra các sinh vật đơn bào nhỏ gọi là foraminifera, một loại sinh vật phù du, ở vực thẳm Challenger.
Theo NOAA, một loạt núi lửa bùn dưới đáy biển và miệng phun thủy nhiệt ở rãnh Mariana cũng hỗ trợ các dạng sống bất bình thường. Bất chấp nước nóng có tính axit cao và cực kỳ nóng được tạo ra từ các miệng phun thủy nhiệt trong núi lửa bùn, các loài kỳ lạ và sinh vật cực nhỏ ở đó vẫn có thể tồn tại.
Do không có ánh sáng mặt trời, các sinh vật dựa vào nguồn nước giàu chất dinh dưỡng thoát ra từ các miệng phun thủy nhiệt. Môi trường hỗ trợ sự sống này hình thành là nhờ các phản ứng hóa học giữa nước biển và magma trào lên từ bên dưới đáy đại dương.
Rãnh Mariana được công nhận là di tích quốc gia của Mỹ vào năm 2009.
Di tích Quốc gia Biển Rãnh Marianas được thành lập vào năm 2009, một phần là để bảo vệ các sinh vật quý hiếm đang sinh sống ở độ sâu này.
Các đối tượng được quan tâm bao gồm hệ sinh thái ngập nước và các dạng sống tại đây, như tôm và cua biển sâu, và trên cao hơn là các rạn san hô đá.
NOAA cho biết: “Tính đa dạng sự sống tại miệng phun thủy nhiệt và núi ngầm rất đáng được bảo tồn”.
Toàn bộ di tích quốc gia bảo vệ khoảng 246.049 km vuông.
Con sứa biển ở núi ngầm Enigma ở độ sâu 3.700 mét trong khu Di tích Quốc gia Biển Rãnh Marianas. Ảnh: NOAA
Đáy đại dương vẫn là một trong những nơi bí ẩn nhất trong vũ trụ. Ông Feldman trước đây đã từng nói rằng trên thực tế, chúng ta có bản đồ về Mặt Trăng và Sao Hỏa chi tiết hơn so với bản đồ về hành tinh của chính chúng ta.
Theo số liệu năm 2022 của NOAA, mặc dù con người đã khám phá đáy đại dương trong hàng chục nghìn năm, nhưng chỉ có khoảng 20% diện tích đáy biển được lập bản đồ.
Tuy nhiên, do có nhiều người quan tâm tới Rãnh Mariana, các nhà nghiên cứu đã thực hiện một số nỗ lực để đưa ra những bức tranh ngày càng chi tiết về các đặc điểm của khu vực này. Nhưng điều đó không dễ dàng: Do diện tích rộng lớn và sâu thẳm của vùng đáy đại dương, các nhà khoa học phải dựa vào công nghệ sonar để tìm cách hiểu đầy đủ về những gì bên dưới.
Do thiết bị đo đạc và công nghệ không ngừng được cải thiện nên độ sâu ước tính của vực thẳm Challenger đã được cập nhật gần đây nhất vào năm 2021 là khoảng 10.935 mét.
